سوال اساسی این است که چرا باید سری به­دست آمده از روش آنالیز هوموتوپی یعنی سری

در ، همگرا باشد.
برای پاسخ دادن به این سوال قضایای زیررا ارائه می­کنیم.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

لازم به­ذکر است که در قضیه ۱-۹-۳روشن می­ شود که چگونه می­توان یک پارامتر کنترل همگرایی، پیدا کرد که سرعت همگرایی را بالا ببرد و یا چگونه می­توان با انتخاب مناسب سری همگرا شود.
۲-۹-۳: قضیه
فرض کنید یک فضای باناخ با نرم مناسب باشد که در آن دنباله به­ صورت زیر تعریف شده است
هم­چنین فرض کنید مقدار اولیه در درون دایره­ای که جواب در آن قرار گرفته است، باشد.
با توجه به این­که و ثابت می­باشد، گزاره های زیر صادق هستند
اگر برای هر ، که در آن ، آن­گاه در ، سری

به سری روی دامنه تعریف مطلقاً همگرا است.
اگر برای هر ، و ، آن­گاه سری در به روی دامنه تعریف همگرا نخواهد بود.
اثبات
با پیروی از آزمون نسبت برای توان در سری، اثبات روشن است. با این­حال، به منظور برآورد خطای برشی از روش آنالیز هوموتوپی، اثبات را به­ صورت کامل ارائه می­کنیم.
فرض می­کنیم دنباله مجموع جزئی سری باشد، باید نشان دهیم که دنباله یک دنباله کوشی در است. برای این منظور فرض می­کنیم
با توجه با رابطه (۸۰-۳) همه تقریب­های تولید شده با بهره گرفتن از روش آنالیز هوموتوپی یعنی رابطه
درون دایره ای که جواب ، داخل آن می­باشد، قرار می­گیرند. برای هر ، داریم
برای ، با بهره گرفتن از رابطه (۸۱-۳)
بنابراین یک دنباله کوشی در فضای باناخ است، و این یعنی سری همگراست.
فرض می­کنیم عددی مانند وجود دارد که ، و سری توانی همگرا باشد. برای همگرایی این سری باید . این متناقض با فرض است.
:۳-۹-۳نکته
از آن­جا که تعداد شرایطی که بر روی همگرایی تاثیر می­ گذارد محدود هستند، قضیه ۱-۹-۳ معتبر است اگر نابرابری­های ذکر شده در برای به اندازه کافی بزرگ درست باشند. برای پیگیری کردن قدر نسبت، کافی است قرار دهیم
و بررسی کنیم که آیا آن­ها کمتر از یک باقی می­مانند یا خیر.
نکته :۴-۹-۳
فرض­کنید قسمت قضیه (۳-۹-۲)، را به­ صورت یک نسبت نوشته باشیم و اگر حد آن را در بی­نهایت تضمین کنیم، ناحیه صحیح برای سری حل شده توسط روش آنالیز هوموتوپی به­دست می ­آید.
:۵-۵-۳قضیه
سری در صورتی همگراست که جوابی از معادله باشد.
اثبات
با فرض این­که سریهمگرا می­باشد، قضیه همگرایی را به صورت زیر ثابت می­کنیم.
با بهره گرفتن از رابطه
داریم
با توجه به این که ،و با توجه به روابط
و
داریم
به عبارت دیگر مطابق تعاریف (۷۷-۳) و (۷۸-۳)، داریم
با بهره گرفتن از (۷۵-۳) ، (۳-۷۷)، و (۷۹-۳)،
در حالت کلی، در معادله اصلی (۵۷-۳) صدق نمی­کند. بنابراین فرض می­کنیم
نمایش خطای مانده از معادله (۳-۵۷) باشد. مطابق این تعریف و سری مکلورن بر حسب ، داریم
اگر ، این عبارت با بهره گرفتن از (۸۱-۳) نتیجه می­دهد که
یعنی وقتی ،جواب دقیق معادله (۵۷-۳) بوده و در نتیجه به شرطی سری همگراست که جوابی از معادله اصلی (۵۷-۳) باشد.∎
قضیه :۶-۹-۳
فرض کنید سری که در (۴۳-۳) تعریف شده است برای یک مقدار مشخص همگرابه باشد.
اگر سری ، به عنوان یک تقریب از با شرایط
مورد استفاده قرار بگیرد، آن­گاه کران بالای خطا، که با نماد نشان داده می­ شود به این صورت تخمین زده می­ شود

رسانندگی الکتریکی ماده
معادله صفحه موجی
تنش برشی

فصل ۱ :
مقدمه
۱-۱ پیشگفتار:
پدیده­­های فیزیکی خیلی زیادی درگیر و وابسته با جابجایی طبیعی هستند. می­توان جریان جابجایی آزاد و انتقال حرارت مربوط به آن را در گستره وسیعی از سیستم­های طبیعی و صنعتی مشاهده کرد. جریان آزاد در هوا٬ مبدل­های حرارتی٬ جمع­کننده­ های انرژی خورشیدی٬ تکنولوژی خشک­کننده­ها٬ تکنولوژی­های فراوری غذا٬ خنک کننده­ های سیستم­های الکترونیکی و خنک کننده­ های راکتورهای هسته­ای مثال­هایی از جریان جابجایی آزاد می­باشند.
تفاوت اساسی جابجایی اجباری و آزاد در آن است که در جابجایی اجباری٬ موتوری که جریان را به حرکت در می ­آورد خارجی است اما در جابجایی آزاد این موتور درون خود جریان است. اختلاف دمای دیواره- سیال باعث ایجاد چرخه طبیعی و یکنواخت در جابجایی طبیعی می­ شود بدین صورت که در مجاورت دیواره گرم بسته­ای از سیال گرم شده و در حین منبسط شدن به سمت بالا حرکت می­ کند. سپس این بسته در مجاورت سیال سرد خنک شده متراکم گردیده و از طرف دیگر به سمت پایین حرکت می­ کند تا دوباره به سطح گرم برسد. این چرخه قابلیت انجام کار دارد یعنی اگر پروانه­ای را وارد جریان کنیم در اثر این جریان به چرخش در می ­آید. این مساله منشا نیروگاه­های بادی است. ولی اگر وسیله­ای برای استفاده از کار چرخه وجود نداشته باشد سیال به سرعت در چرخه به حرکت در آمده و کار بالقوه آن در اصطکاک با اجسام ثابت تلف می­ شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هیدرودینامیک مغناطیسی (MHD)¹ شاخه­ای نسبتا جدید ولی مهم از مکانیک سیالات است. از جمله زمینه ­های مهم آن در صنعت می­توان به نقش کاربردی آن در خنک کردن راکتورهای هسته­ای با عدد پرانتل کوچک (مانند نقره با پرانتل ۰٫۰۱ و بیسموت با پرانتل ۰٫۰۲۱ ) نام برد ] ۱و۲[. مگنتو هیدرودینامیک مطالعه جریان سیالی است که هادی جریان الکتریکی بوده و همزمان یک میدان مغناطیسی نیز بر آن اعمال شده است به طوری که نیروی مغناطیسی به وجودآمده در جهت جریان یا خلاف آن است.
________________________
^۱magneto hydrodynamic
۱-۲ مروری بر کارهای گذشته :
در سال ۱۹۸۹ مولیک و یاﺆ ]۳[ جریان جابجایی آزاد را در امتداد یک صفحه موجی شکل عمودی مطالعه کردند و نشان دادند که عدد ناسلت به صورت متناوب در امتداد صفحه تغییر می­ کند. طول موج تغییرات ناسلت دو برابر طول موج صفحه بوده و مقدار عدد ناسلت با افزایش لایه مرزی حرارت در پایین دست جریان کاهش می­یابد.
در سال ۱۹۹۱ بهاوانی و برگلس ]۴[ با روش تداخل­سنج نوری ماخ – زندر مطالعه تجربی بر روی آهنگ انتقال گرمای جابجایی آزاد از روی صفحات سینوسی شکل انجام دادند. آن­ها پارامترهایی مانند نسبت دامنه به طول موج صفحه و زاویه صفحه را تغییر داده و تاثیر آن­ها را بر آهنگ انتقال گرما تجزیه و تحلیل کردند و دریافتند هرچه نسبت دامنه به طول موج صفحه افزایش می­یابد آهنگ انتقال گرما از روی صفحه کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۰۱ چمخا و خالد ]۵[ معادله همبسته جرم و انرژی را برای جریان جابجایی آزاد در امتداد یک ­صفحه مایل تخت به روش تشابهی حل کردند و دریافتند با افزایش شدت مکش میزان عدد ناسلت افزایش و با افزایش شدت مکش عدد ناسلت کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۰۲ بل­کادی و همکاران ]۶[ جریان جابجایی طبیعی درون یک حفره با صفحه موجی شکل مایل را بررسی کردند و نشان دادند با افزایش زاویه صفحه ناسلت متوسط افزایش می­یابد.
در سال ۲۰۰۲ وانگ ]۷[ مساله جریان جابجایی ترکیبی را برای جریان غیر نیوتونی روی یک صفحه مایل موجی مورد بررسی قرار دادند . آن­ها نشان دادند در پرانتل­های بالا اثر موجی شکل صفحه روی ضخامت لایه مرزی سرعت و حرارت کمتر می­ شود.
در سال ۲۰۰۴ ملاحسین و یاﺆ ]۸[ اثرتولید داخلی گرما و جذب آن را در امتداد یک صفحه موجی شکل عمودی را به روش تشابهی بررسی کردند.
در سال ۲۰۰۵ وانگ]۹[ جریان ترکیبی را روی یک صفحه مایل موجی شکل در حضور میدان مغناطیسی برررسی کردند. آن­ها به کمک تابع جریان معادلات حاکم را بازنویسی کرده و سپس به روش تفاضل محدود مساله را حل کردند. آن­ها نشان دادند ضریب اصطکاک و عدد ناسلت با افزایش زاویه زیاد می­ شود. همچنین هنگامی که عدد پرانتل افزایش می­یابد نرخ انتقال حرارت افزایش می­یابد ولی ضریب اصطکاک کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۰۶ یاﺆ]۱۰[ به بررسی انتقال حرارت در امتداد یک صفحه عمودی موجی شکل که تغییرات آن حاصل برایند دو موج سینوسی بود پرداخت . نتایج عددی او نشان می­دهد اضافه کردن موج دوم به صفحه باعث می­ شود پروفیل دما و سرعت در نزدیکی صفحه به شدت تغییر کرده و میزان انتقال حرارت کاهش می­یابد. همچنین دریافت نرخ انتقال حرارت به نسبت دامنه و فرکانس موج صفحه بستگی دارد .
در سال ۲۰۰۷ کانداسامی و هاشم ]۱۱[ انتقال حرارت و انتقال جرم را برای جریان جابجایی طبیعی روی صفحه مایل در محیط هیدرومغناطیسی همراه با مکش و دمش به روش تشابهی بررسی کردند. آن­ها نشان دادند با افزایش قدرت مکش لایه مرزی سرعت و حرارت کاهش می­یابد. همچنین با افزایش پارامتر مغناطیسی لایه مرزی سرعت و حرارت افزایش می­یابد.
در سال ۲۰۰۷ ملا­ مامون و انور حسین ]۱۲[ اثر تشعشع در جریان ترکیبی روی صفحه موجی شکل عمودی و به روش تفاضل محدود بررسی کردند و دریافتند عدد ناسلت با افزایش پارامتر تشعشع R_d زیاد می­ شود. همچنین با افزایش R_d ضخامت لایه مرزی سرعت و گرما ا
فزایش می­یابد.
در سال ۲۰۱۰ شرما و سینگ ]۱۳[ جریان جابجایی طبیعی را در امتداد یک صفحه عمودی هم­دما و در حضور میدان مغناطیسی همراه با رسانندگی الکتریکی متغیر برای سیال با پرانتل خیلی کوچک به روش تشابهی مورد مطالعه قرار دادند. آن­ها نشان دادند سرعت سیال و نرخ انتقال حرارت با افزایش رسانندگی الکتریکی کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۱۱ توحید حسین و ریتا موجومدر ]۱۴[ جریان جابجایی طبیعی را روی یک صفحه تخت افقی متخلخل همراه با دمش و مکش به روش تشابهی بررسی کردند. آن­ها نشان دادند با افزایش قدرت مکش ضخامت لایه مرزی سرعت و حرارت کاهش می­یابد . همچنین با افزایش عدد پرانتل ضخامت لایه مرزی سرعت و حرارت کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۱۱ علیم و همکاران ]۱۵[ رسانش گرمایی سیال در لایه مرزی را برای جریان جابجایی طبیعی روی صفحه موجی عمودی همراه با تولید گرما به روش تفاضل محدود بررسی کردند. آن­ها دریافتند ضریب اصطکاک و نرخ انتقال حرارت با افزایش تولید گرمای سطح افزایش می­یابد. به علاوه با افزایش رسانندگی گرمایی سیال در نزدیکی لبه صفحه ضریب اصطکاک محلی و ناسلت محلی افزایش می­یابد اما در پایین دست جریان این نتیجه معکوس می­ شود.
در سال ۲۰۱۲ رضوی و پورحسین ]۱۶[ به بررسی جریان جابجایی طبیعی روی صفحه موج­دار عمودی تک­دما با مدل جدید شار به روش حجم محدود پرداختند. آن­ها نشان دادند با موج­دار کردن صفحه عدد ناسلت متوسط کاهش می­یابد. همچنین با افزایش نسبت طول موج به دامنه عدد ناسلت متوسط افزایش می­یابد.
در سال ۲۰۱۳ کبیر و همکاران ]۱۷[ به برررسی اثر اتلاف ویسکوز در محیط هیدرومغناطیسی برای جریان جابجایی طبیعی روی صفحه عمودی موج­دار به روش تشابهی پرداختند. آن­ها دریافتند با افزایش پارامتر اتلاف ویسکوز لایه مرزی سرعت و حرارت افزایش می­یابد. همچنین ضریب اصطکاک محلی و عدد ناسلت محلی با افزایش پارامتر اتلاف ویسکوز کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۱۳ عبدا… و زقماتی ]۱۸[ به بررسی اثر تشعشع روی صفحه مایل موجی شکل برای جریان جابجایی طبیعی به روش تفاضل محدود پرداختند. آن­ها نشان دادند با افزایش دامنه نوسان صفحه ضخامت لایه مرزی سرعت و حرارت افزایش یافته و میزان انتقال حرارت کاهش می­یابد. همچنین با افزایش زاویه سطح ضخامت لایه مرزی سرعت و حرارت کاهش یافته و میزان انتقال حرارت افزایش می­یابد به علاوه با افزایش پارامتر تشعشع R_d ضخامت لایه مرزی حرارت و سرعت کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۱۳ سیدیکا و همکاران ]۱۹[ اثر تشعشع در جریان جابجایی طبیعی برای سیال با پرانتل خیلی کوچک را روی صفحه موجی شکل عمودی به روش تفاضل محدود مورد بررسی قرار دادند و فهمیدند با افزایش پارامتر تشعشع R_d عدد ناسلت متوسط و ضریب اصطکاک متوسط کاهش می­یابد.
در سال ۲۰۱۴ سیدیکا و حسین و ساها ]۲۰[ اثر تشعشع در جریان جابجایی طبیعی برای سیال با پرانتل خیلی کوچک را روی صفحه موجی شکل افقی به روش تفاضل محدود مورد بررسی قرار دادند و فهمیدند نرخ متوسط انتقال حرارت با افزایش دامنه نوسان صفحه کاهش می­یابد. همچنین با افزایش پارامتر تشعشع R_d نرخ متوسط انتقال حرارت و ضریب اصطکاک افزایش می­یابد.
۱-۳ شرح مساله :
جریان سیال ناشی از جابجایی آزاد بر روی یک صفحه موجی شکل و متخلخل در اینجا مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد . هندسه مساله در شکل (۱-۱) نمایش داده شده است. صفحه که با محور افقی زاویه می­سازد توسط معادله می­ شود. در این رابطه a دامنه موج٬ L طول صفحه و n فرکانس موج صفحه می­باشند. محورهای و به ترتیب در جهت موازی و عمود بر دیواره می­باشند. سرعت سیال در جهت و سرعت سیال در جهت می­باشد. دیواره در دمای و در مجاورت سیالی با دمای و با عدد پرانتل کوچکتر از واحد ( ) (فلز مایع) قرار دارد. دیواره نفوذپذیر می­باشد . حالت مکش زمانی رخ می­دهد که مقداری از سیال از لایه مرزی به داخل دیواره کشیده شود. در حالت دمش سیال از دیواره به لایه مرزی تزریق می­ شود. نیروهای حجمی موثر بر مساله نیروهای گرانشی و مغناطیسی می­باشند. اندازه میدان مغناطیسی ثابت وجهت آن عمود بر دیواره و به سمت آن است. همچنین جریان الکتریکی ایجاد شده توسط نیرو محرکه الکتریکی عمود بر صفحه کاغذ و به سمت داخل آن است در نتیجه نیروی مغناطیسی اعمال شده بر سیال طبق قانون دست راست در خلاف جهت جریان است. با تعویض قطب­های اختلاف پتانسیل٬ جهت نیروی مغناطیسی معکوس می­ شود . نیروی گرانشی نیز به صورت حجمی ودر راستای عمود بر افق است. در نتیجه مولفه نیروی گرانشی در امتداد صفحه برابر با خواهد بود.
B₀
شکل ۱-۱ : هندسه مساله مورد بررسی
۱-۴ روش تحقیق :
ابتدا معادلات حاکم را برای صفحه موجی شکل نوشته و سپس جهت سهولت در حل مساله به کمک یک تغییر متغیر مناسب صفحه موجی را به صفحه تخت تبدیل می­کنیم. آنگاه طبق روش انتگرالی از معادلات حاکم جدید انتگرال گرفته و جواب انتگرال را به ازای یک پروفیل حدسی مناسب برای سرعت و دما به دست می­آوریم و در نهایت دستگاه معادلات حاکم به دست آمده را به روش رانگ کوتا حل کرده و از آنجا ضخامت لایه مرزی سرعت و حرارت٬ تنش برشی و عدد ناسلت را به دست می­آوریم.

فصل ۲ :
هیدرودینامیک مغناطیسی
۲-۱ تاریخچه­ای ازهیدرودینامیک مغناطیسی:
موضوع هیدرودینامیک مغناطیسی بعد از سال ۱۹۳۰ مطرح شد. هارتمن در سال۱۹۳۷ بر روی جریان فلز مذاب در حال عبور از یک مجرا که بر آن میدا
ن مغناطیسی اعمال می­شد مطالعاتی انجام داد. او همچنین یک تحقیق ﺗﺌوری و آزمایشگاهی را بر روی فلز جیوه در حضور یک میدان مغناطیسی ثابت انجام داد. هارتمن به عنوان پدر علم هیدرودینامیک مغناطیسی در مبحث فلز مذاب شناخته می­ شود . جریان­های هارتمن٬ جریان داخل مجراهایی که در آن­­ها یک میدان مغناطیسی وجود دارد را توصیف می­ کنند. در سال ۱۹۵۰ فیزیک پلاسما به عنوان موضوعی برای فرایندهای گداخت گرمای هسته­ای کنترل شده در راکتورهای هسته­ای در مباحث مربوط به هیدرودینامیک مغناطیسی مطرح گردید. در همین سال­ها نظریه معروف به امواج آلفون اراﺋﻪ شد که ارتباط بین هیدرودینامیک مغناطیسی و علوم نجومی را مطرح می­­کند.
انگیزه­هایی که می­توان از آن به عنوان یک عامل محرک برای پیشرفت این تکنولوژی نام برد به اختصار به شرح زیر است:
۱- راکتورهای زاینده: در این راکتورها از سدیم مذاب به عنوان یک سیال خنک­کننده استفاده می­ شود و لازم است این سیال پمپ شود که این کار با بهره گرفتن از پمپ­های هیدرودینامیک مغناطیسی صورت می­پذیرد.

جنگ نفتکش‌ها در خلیج فارس یک رویداد تعیین کننده در تاریخ نیروی دریایی ایران است که بازتابی از استراتژی دریایی ایران یعنی همان استراتژی ممانعت از دسترسی دیگران به خلیح فارس می‌باشد. مناقشه بین ایران و عراق در مراحل اولیه در خشکی جریان داشت و فقط چند واحد کوچک دریایی نقش پشتیبانی اندکی در منطقه اطراف خرمشهر ایفا می‌کردند. در سال ۱۹۸۴، عراق متوجه شد ابتکار عمل در جنگ زمینی را از دست داده و تصمیم گرفت توجه خود را بر قدرت هوایی متمرکز نماید. عنصر اصلی استراتژی عراق حمله به مناطق استراتژیک ایران و فلج کردن اقتصاد این کشور بود. به همین منظور، به تأسیسات نفتی حیاتی ایران در جزیره خارک حمله کرد که ۸۵ در صد از صادرات نفتی ایران ازطریق نفتکش‌ها از این بندر انجام می‌شد. بندر خارک مهم‌ترین هدف جنگنده‌های میراژ ۱F- عراقی مسلح به موشک‌های اگزوسه ضد کشتی بود. در پاسخ یه این حملات، ایران با حمله به نفتکش‌های متعلق به کشورهای حامی عراق در خلیج فارس درصدد پاسخ‌گویی بر‌آمد با این امید که دولت‌هایی چون عربستان و کویت از حمایت عراق دست بردارند.
در اوایل سال ۱۹۸۴، یک اسکادران از فانتوم‌های ۴F- داگلاس مک دانل از پایگاه هوایی وحدت به فرودگاه بندرعباس منتقل شد و در زمینه حملات دریایی مجددا آموزش دید. نیروی دریایی ایران، اطلاعات مربوط به اهداف مورد نظر خود را از فرماندهی دریایی مستقر در بندرعباس دریافت می‌کرد. گروه مسئول هدف‌گیری نفتکش‌ها، اطلاعات خود را از منابع مختلف که شامل ایستگاههای مستقرشده توسط سپاه پاسداران در سکوهای نفتی، ایستگاههای رادار نیروی دریایی در سواحل اطراف تنگه هرمز و اطلاعات گزارش شده از تهران (دریافت شده از طریق تلفن‌های میکرو ویو با تروپوسکاتر)، جمع‌ آوری می‌کرد. در مراحل نهایی انتخاب اهداف، رسته سوم از مرکز دفاع هوایی نیروی هوایی ایران (که به یگان یکم نیروی دریایی و فرماندهی ناوگان ایران در خلیج فارس هم معروف بود،) هواپیماهای گشتیP-3F نیروی هوایی را برای شناسایی و تایید آخرین موقعیت اهداف مورد نظر به کار گرفت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ایران برای اولین بار در ۱۳ ماه می ۱۹۸۴، با یک فروند هواپیمای ۴F- در ۸۵ مایلی سواحل بحرین، نفتکش “ام کسبه” را که نفت خام کویت را حمل می‌کرد، با بهره گرفتن از یک موشک کروز ماوریک ۶۵ AGM- مورد حمله قرار داد. در ماه می چهار کشتی دیگر حامل نفت کویت نیز هدف حمله قرار گرفت. حمله دیگر در تاریخ ۱۰ ژوئن به پنجمین تانکر در مسیر کویت رخ داد. استفاده ایران از جنگنده‌های فانتوم (که تعداد کمی از آنها عملیاتی بودند،) نشان‌ دهنده اهمیت موضوع از دید ایران می‌باشد. آسیب وارد شده به کشتی‌ها در اکثر موارد جزئی بود و هیچگونه تلفات جانی هم نداشت. در اثر این حملات، موشک‌های ماوریک قابل استفاده ایران به زودی تمام شد و از اواسط ۱۹۸۴، هواپیماهای ۴F- ایران مجبور شدند از موشک‌های ۵۷ میلی‌متری هوا به زمین ساخت چین استفاده کنند.
نیروی دریایی ایران گاهی به دلیل نواقص و ناکارآمدی‌های هواپیماهایP-3F نیروی هوایی که در جزیره لاوان مستقر بودند، عملیات‌های خود را قطع می‌کرد. کمبود قطعات و امکانات لازم برای نگهداری هواپیماها باعث می‌شد که تعداد پروازهای هواپیماهای گشتی روزانه از دو مورد بیشتر نباشد. این امر نیروی هوایی را بر آن می‌داشت که کمبود هواپیماهای ۳ P- را با هواپیماهای هرکولC-031E/H از اسکادران حمل ونقل شیراز جبران کنند.
پردازش غیراتوماتیک داده‌ها و اتکا به هواپیماهای نامطمئن، نیروی دریایی و همچنین سپاه پاسداران را بر آن داشت که از دولت بخواهند به تهیه سیستم لازم برای استقرار موشک‌های ضد کشتی کروز اقدام کند. در اواسط سال ۱۹۸۴، دولت ایران به نیروی دریایی اختیار داد مذاکرات لازم را برای خرید سیستم موشک‌های کروز کرم ابریشم را که غالباً توسط چین ساخته می‌شد، انجام دهد. اگرچه نیروی دریایی سپاه پاسداران و نیروی دریایی ارتش هر دو در زمینه این سفارش فعال بودند، اما سفارش خرید موشک‌های کرم ابریشم از سوی فرماندهان نیروی دریایی ارتش در تهران صادر شد.
همکاری بین نیروی دریایی ارتش و نیروی دریایی سپاه بسیار تنگاتنگ بود. نیروی دریایی سپاه معمولاً با عملیات ویژه و حملات سبک خود به‌عنوان بخش تکمیل کننده ساختار متعارف نیروی دریایی ارتش عمل می‌کرد.
نیروی دریایی سپاه که بهتر از نیروی دریایی ارتش پی‌ریزی شده بود، در طول جنگ نیز از تجهیزات بهتر و آموزش مشاوران خارجی برخوردار بود. این امکانات به همراه جسارت بیشتر نیروهای سپاه به سرعت باعث افزایش سهم این نیرو در عملیلت‌های دریایی ایران ‌شد. نیروی دریایی سپاه و نیروی دریایی ارتش ایران در ادامه همکاری‌های نزدیک خود، بعد از جنگ ایران و عراق، تقریباً تمامی پست‌های عالی فرماندهی، آموزشی و لجستیکی خود را ادغام کردند. ( برای مثال، علی شمخانی که از فرماندهان نیروی دریایی سپاه بود، در دسامبر ۱۹۸۹ با حفظ سمت خود به فرماندهی کل نیروی دریایی ایران منسوب شد).
حمله ایران به نفت‌کش‌ها رفته رفته بسیار گزینشی و محدود به کشتی‌های عراقی شده بود. اما در ۵ جولای ۱۹۸۴، ایران با حمله به نفت‌کش “پرایم‌ رز”۱ که حامل نفت خام عربستان سعودی بود، دامنه جنگ نفت‌کش‌ها را گسترش داد. در ادامه همان ماه، ایران ۱۳ فروند کشتی دیگر را نیز مورد هدف قرار داد و گستره حملات خود را از خلیج فارس تا تنگه هرمز کشاند. کشتی “گاز فانتین”۲ که حامل گاز مایع بود وکشتی اسکورت “پاسیفیک پروتکتور”۳ (تحت پرچم پاناما) در ۱۲ و۱۹ اکتبر توسط هواپیماهای جنگنده مورد هدف قرار گرفتند. میزان خرابی این دو کشتی در اثر آتش به حدی بود که غیر قابل بازسازی و تعمیر بودند و مالکان‌شان آنها را اوراق کردند. حمله به کشتی “پاسیفیک پروتکتور” بیشترین تلفات جانی را در پی داشت. طبق گزارشات، دو نفر کشته و ۱۱ نفر مفقود شدند. اما در کل، حملات ایران به کشتی‌ها تلفات چندانی به دنبال نداشت و در سراسر آن سال فقط ۲۳ نفر کشته گزارش شد.
هواپیماهای بال ثابت نیروی هوایی ایران در طول سال ۱۹۸۵ نیز به حملات خود ادامه دادند که در ۳۱ جولای ۱۹۸۵ به ۱۲ مورد رسید. اما علیرغم انتقال اسکادران دوم فانتوم به بندرعباس در ژوئن ۱۹۸۵، حملات نیروی هوایی ایران در دریا کاهش یافت و در نیمه دوم سال به چهار مورد رسید. کمبود شدید قطعات یدکی هواپیماهای ۴F-، ایران را در انجام عملیات با مشکلات جدی مواجه کرد. بعلاوه، نیروی زمینی ایران هم که درگیر حملات زمینی بود، به پشتیبانی نیروی هوایی نیاز مبرم داشت.
تاکتیک حملات دریایی ایران در جولای ۱۹۸۵ تغییر کرد. آنها از هلیکوپترهای آمریکایی کبریAH-IJ برای حمله به کشتی‌ها استفاده کردند. هلیکوپترها که از سکوی نفتی رشادت و جزیره ابوموسی در قسمت جنوبی خلیج‌ فارس بعنوان پایگاه عملیات‌های خود استفاده می‌کردند، در سال ۱۹۸۶ تعداد حملات خود را، در مقایسه با ۱۶ مورد حمله هواپیماهای بال ثابت، به ۲۱ مورد افزایش دادند. اما افزایش عملیات‌های زمینی ایران و نیاز نیروهای زمینی به پشتیبانی نیروی هوایی باعث شد که توجه بالگردهای ایران به جنگ زمینی متمرکز شود.
در پاییز سال ۱۹۸۶، کشتی‌های ایران وارد جنگ نفت‌کش‌ها شدند که دامنه آن روز به روز گسترش می‌یافت. نیروی دریایی ایران در اوایل سپتامبر، اولین حمله خود را علیه نفت‌کش ال‌فونتاس۱ انجام داد که حامل پرچم کویت بود و تا پایان سال به سه فروند کشتی دیگر نیز حمله کرد. بیشتر حملات ایران از فاصله نزدیک (در محدوده ۱۰ مایل دریایی) با ناوچه‌های کلاس سام و موشک‌های کوچک سی‌کیلر۲ ضد کشتی ساخت انگلستان انجام می‌شد. به تدریج که از ذخیره موشک‌های سی‌کیلر کاسته شد، ناوچه‌های ایرانی به نبردهای نزدیک‌تر با بهره گرفتن از توپ روی آوردند. این حملات معمولاً در تاریکی شب و در قسمت جنوبی خلیج فارس صورت می‌گرفت. حمله علیه کشتی‌ها با بهره گرفتن از اطلاعات فراهم شده از ستاد فرماندهی در بندر‌عباس، در منتهی‌الیه شمالی تنگه هرمز یا در منطقه ساحلی در مجاورت آب‌های سرزمینی ایران انجام می‌شد.
ایران در اوایل سال ۱۹۸۷، برای افزایش کارآمدی حملات خود علیه نفت‌کش‌ها به کاشت مین روی آورد. طراحی مین‌های ایران، عمدتا براساس مین‌های تماسی ۰۸ vintage M- روسی که در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار می‌گرفت، انجام می‌شد. نیروی دریایی ایران مین‌ها را در دریای عمان، آب‌های شمالی امارات متحده عربی و آبراه‌های نزدیک قطر کار می‌گذاشت. این سلاح ایران ریسک حمل و نقل نفت در خلیج فارس را به شدت افزایش داد که از اهداف اولیه استراتژی ممانعت از دسترسی دیگران به خلیج فارس بود. به همین دلیل نرخ بیمه کشتی‌ها از ۲۵/۰ به ۵/۷ درصد از ارزش بار کشتی افزایش یافت که تأثیر منفی بسیار زیادی بر کشتیرانی در خلیج‌ فارس داشت. ایران با صرف کمترین هزینه و کار گذاشتن کمتر از ۲۰۰ عدد مین دارای فن‌آوری پایین، توانست در راستای استراتژی ممانعت، ابتکار عمل را در خلیج‌ فارس به دست بگیرد.
اولین کشتی در ۵ ژانویه با یک مین ایرانی برخورد کرد. تا پایان سال، نه فروند کشتی دیگر نیز به این مین‌ها اصابت کردند. نیروی دریایی آمریکا تا اواسط ژوئن ۱۹۸۷، در تلاش بود تا مین‌های ۰۸ M- ایرانی موجود درعمق آبراه‌های منتهی به پایانه “مینا احمدی” کویت را خنثی کند. این اقدام به شکل‌گیری یک عملیات عمده مین‌روبی منجر شد و موثر بودن مین‌های قدیمی اما کارآمد ایران را در اجرای استراتژی ممانعت نشان داد. بیشتر از یک ماه طول کشید تا مین‌روب‌های آمریکا و عربستان تنها کانال منتهی به بزرگترین پایانه نفتی کویت را مین‌روبی کنند.
کارآمدی مین‌های ایران که توسط قایق‌های تندرو سپاه مستقر در جزیره ابوموسی یا توسط نیروی دریایی ارتش ایران کار گذاشته می‌شد، تا حد زیادی به مهارت افراد دست‌اندر‌کار بستگی داشت. بسیاری از مین‌ها به خاطر آموز‌ش‌های ناکافی و سرعت بالای افرادی که آنها را کار می‌گذاشتند، عمل نمی‌کردند و غرق می‌شدند. بعضی دیگر از مین‌ها نیز بر روی آب شناور می‌شدند که خطر بزرگی برای کشتیرانی به‌وجود می‌آوردند که این امر نقض قوانین بین‌المللی نیز محسوب می‌شد. این نواقص فنی و پیامدهای آن، ایران را در معرض اقدامات تلافی‌جویانه از سوی آمریکا قرار می‌داد. در آوریل ۱۹۸۷، نیروی دریایی ایران با ادعای “افزایش امنیت آب‌راه تنگه هرمز برای کشتیرانی” دست به مین‌روبی این تنگه زد. ایران از اشتباهات خود در زمینه مین‌گذاری درس گرفت و در ماه های بعد، مسئولیت مین‌گذاری را فقط به نیروی دریایی ارتش و تعداد محدودی از قایق‌هایBoghammer نیروی دریایی سپاه که پایگاهشان در جزیره ابوموسی بود، سپرد.
ایران پس از مین‌گذاری‌های گسترده، به ایجاد پایگاه های مستحکمی برای استقرار موشک‌های کروز ضد کشتی کرم ابریشم ۲HY- ساخت چین در طول تنگه هرمز، اقدام کرد. قبل از آن نیز موشک‌های کرم ابریشم Styx SSN-2AlB (دارای سوخت هیدروژن مایع) ساخت شوروی را که از سکوهای عراقی در شمال خلیج فارس به غنیمت گرفته بود، علیه پایانه نفتی کویت استفاده کرده بود. اگرچه توسل به موشک علیه کشتی‌های جنگی مدرن مجهز به امکانات تدافعی الکترونیکی و سپر چف۱ کارآیی چندانی ندارد، اما کلاهک موشک‌های کرم ابریشم با وزن ۱۰۰۰ پوندی خود، سه برابر بزرگ‌تر از موشک‌های اگزوسه هستند.
تا پایان آوریل ۱۹۸۷، ایران دو پایگاه عمده، چندین سکوی پرتاب، دست کم چهل و هشت موشک کرم ابریشم و سه سیستم رادار جستجو‌گر متحرک را برای خود فراهم کرده بود. سایت‌های تدارک دیده شده شامل یک سکوی مستحکم برای پرتاب کننده موشک و یک جعبه کابل برای دریافت اطلاعات از رادار بود. اغلب سایت‌ها برای مقابله با عکسبرداری‌ها و حملات هوایی و دریایی احتمالی استتار شده بودند. در اواخر ماه می، با گسترش تنش بین ایران و آمریکا، ایران یکی از سکوهای پرتاب موشک خود را از جزیره قشم در تنگه هرمز به چتر موشکی هاوک۱ خود در پایگاه دریایی بندر‌عباس منتقل کرد. سکوی دیگر به سمت شرق به سایت کوهستک۲ منتقل شد.
تجهیزات پرتاب موشک در پایگاه هاوک نیروی دریایی ایران در بندر‌عباس از نوع پیشرفته هاوک (Hawk -I) بود که سال قبل به‌عنوان بخشی از ماجرای ایران کنترا۳، از آمریکا دریافت کرده بود. در کل، آمریکا بین نوامبر ۱۹۸۵ تا جولای ۱۹۸۶، بیش از هشت موشک و قطعات لازم برای ارتقاء رادارها را به ایران ارسال کرد. نکته طنز‌آمیز این است که آخرین محموله تجهیزات ارتقاء رادارهایHawk -I به مقصد بندرعباس در همان هواپیمایی حمل می‌شد که رابرت مک‌فارلین، مشاور امنیت ملی آمریکا، به قصد دیدار مخفیانه از ایران در آن نشسته بود. تمام این ماجراها درست در زمانی روی می‌داد که نیروی دریایی آمریکا، بی‌خبر از همه جا، در تدارک حمله هوایی به پایگاه دریایی بندرعباس که آن‌را بی‌دفاع می‌دانست، بود.
ایران مطمئن بود که اگر به پرتاب موشک از سایت‌های خود در تنگه هرمز اقدام کند، با واکنش تلافی‌جویانه آمریکا مواجه خواهد شد. اما صرف مالکیت موشک‌های کرم ابریشم توسط ایران هم کافی بود که واکنش آمریکا و قدرت‌های بزرگ دیگر را به دنبال داشته باشد. ایران رفته رفته به ارزش استراتژی ممانعت از دسترسی دیگران به خلیج فارس پی می‌برد.
تا اواخر جولای ۱۹۸۷، آمریکا، ژاپن و سایر قدرت‌های غربی به تهدیدات روزافزون پیش روی جریان نفت در خلیج فارس آگاه شده بودند. نیروهای دریایی غربی به سرعت روانه خلیج ‌فارس شدند. ناو هواپیمابر فرانسویClemenceau در ماه آگوست به دریای عرب رسید و به صورت غیررسمی در آموزش حملات هوایی با نیروی دریایی آمریکا همراهی ‌کرد.
ایران که از استراتژی ممانعت خود نهایت استفاده را می‌کرد، حملات خود به کشتی‌های کویتی را افزایش داد. کویت که از تهدیدات روزافزون ایران واهمه داشت و از متحد غیرقابل اعتماد خود، عراق، ناامید بود، از آمریکا و شوروی درخواست کرد از صادرات نفتی این کشور حمایت کنند. شوروی که درپی فرصتی برای افزایش نفوذ خود در خلیج فارس بود، بلافاصله پاسخ مثبت خود را اعلام کرد. دو کشور فوراً قراردادی را برای کرایه سه فروند نفت‌کش شوروی امضا کردند. آمریکا هم که از افزایش حضور و نفوذ شوروی در قلب منطقه تأمین‌کننده نفت غرب نگران بود، در موضع قبلی و اکراه خود از درگیری بیشتر بازنگری کرد و موافقت نمود که ۱۱ فروند نفت‌کش کویتی را تحت پرچم خود درآورد و آنها را از حمایت نیروی دریایی آمریکا برخوردار سازد.
آمریکا و شوروی از خطر نا‌آرامی‌های خلیج فارس برای نیروهای دریایی بی‌طرف و کشتی‌های غیرنظامی، به خوبی آگاه بودند. در ۱۶ ماه می، یک فروند کشتی باری غیرنظامی شوروی توسط قایق‌های تندرو نیروی دریایی سپاه مورد هدف قرار گرفت و در بعد از ظهر همان روز، یک فروند نفت‌کش این کشور که در اجاره کویت بود، در حال عبور از آب‌های کویت، به یک مین، برخورد کرد. روز بعد نیز اصابت یک فروند موشک اگزوسه به ناو آمریکایی که به اشتباه توسط یک خلبان عراقی شلیک شد، جان ۴۰ ملوان آمریکایی را گرفت.
مین‌های ایران هرچند که ارزان قیمت بودند، اما در قدرت نقش مهمی را ایفا می‌کردند. بعلاوه، تجهیزات مدرن مین‌یابی نیروی دریایی شوروی و غرب هم در برابر تهدید این مین‌های قدیمی ناتوان می‌ماندند. در عرض چند هفته، نیروی دریایی چند کشور غربی به همراه چندین فروند کشتی به نیروی مین‌یابی کوچکی که فقط از آمریکا و شورای همکاری‌های خلیج فارس تشکیل شده بود، پیوستند. در شب ۲۱ سپتامبر، نیروی دریایی آمریکا به کشتی مین‌گذار “ایران اجر” حمله کرد و آنرا به تسخیر خود درآورد. به این ترتیب از حجم عملیات‌های مین‌گذاری ایران کاسته شد.
ماه بعد، قایق‌های تندرو نیروی دریایی سپاه که به سوی یک فروند نفت‌کش حامل پرچم آمریکا آتش گشوده بودند، توسط هلیکوپترهای جنگنده آمریکاییKiowa مورد هدف قرار گرفتند. بعد از آنکه سه فروند از این قایق‌ها غرق شدند و چهار فروند دیگر به تصرف نیروهای آمریکایی درآمدند، ایران در صدد یک “پاسخ دندان‌شکن” به حمله آمریکا بر‌آمد. نیروی دریایی سپاه و نیروی دریایی ارتش ایران به پشتیبانی یکدیگر اقداماتی را در نزدیکی جزیره فارسی به عمل آوردند. اوج این تهدیدات حمله مشترک آنها به نفت‌کش‌های پرچم‌گذاری شده در سوم اکتبر بود که ایران آنها را تحت اسکورت “دشمن” می‌نامید.
در ۱۴ اکتبر، ایران یک فروند موشک کرم ابریشم را از شبه جزیره فاو به سمت جنوب غرب به سوی پایانه نفتی “الشعیبه” در سواحل بندر “الاحمدی” کویت پرتاب کرد که به نفت‌کش تازه از راه رسیده سونگاری اصابت کرد. این نفت‌کش در مالکیت آمریکا اما تحت پرچم لیبریا بود. دو روز بعد، دو فروند موشک کرم ابریشم از شبه جزیره فاو به سوی نفت‌کش “سی ایل سیتی” که حامل پرچم آمریکا بود، پرتاب شد. در اثر این حمله ساختار این نفت‌کش ۸۱۲۸۳ تنی آسیب بسیار جدی دید و ۱۰ نفر از خدمه آن زخمی شدند. کاپیتان “جان هانت” با ملیت آمریکایی از جمله آسیب‌دیدگان بود که بینایی خود را از دست داد. اگرچه دولت کویت به شدت آمریکا را به حمله به سایت موشک‌های کرم ابریشم ایران در شبه جزیره فاو ترغیب می‌کرد، اما آمریکا برای تلافی حملات ایران، سکوهای نفتی “رستم” (یا همان رشادت) در جنوب خلیج فارس را منهدم کرد. مقامات کویت در مورد اعتبار وعده‌های آمریکا برای اجرای حملات تلافی‌جویانه علیه سایت‌های موشک‌های کرم ابریشم ایران ابراز تردید می‌کردند. ایران با اولین حملات خود علیه نفت‌کش‌های کویتی پرچم‌گذاری شده، تقریباً توانست ائتلاف نوپای آمریکا- کویت را متزلزل سازد. موشک‌های کرم ابریشم به ایران برای اجرای استراتژی ممانعت خود کمک بسیاری کرد.
انهدام سکوی نفتی “رستم” (که تولید نفت در آن از دو سال قبل متوقف شده بود،) توسط نیروی دریایی آمریکا، موجب تعجب مقامات ایرانی شد. این حمله که با فریب نیروهای ایرانی و بدون هیچ‌گونه مقاومتی انجام شد، سایت راداری را که نیروی دریایی سپاه در حملات مشترک خود با نیروی دریایی ارتش به آن متکی بود، از بین برد. انهدام چنین مرکز مهمی از حجم حمله علیه نفت‌کش‌ها کاست و باعث شد که نقش نیروی دریایی ارتش ایران که به رادارهای سنتی سوار بر کشتی‌ها و سیستم‌های ۲ C مجهز بود، در حمله به نفت‌کش‌ها در جنوب خلیج فارس پررنگ‌تر شود.
با انهدام سکوی نفتی رستم و آغاز زمستان و کمبود دوره‌ای قطعات یدکی لازم برای نیروی دریایی، از شدت جنگ نفت‌کش‌ها کاسته شد و ایران توجه خود را به جنگ زمینی معطوف نمود. تا پایان سال ۱۹۸۷، نیروی دریایی ارتش و سپاه ایران، جمعاً به ۸۷ فروند کشتی حمله کرده بودند که دو برابر سال ۱۹۸۶ بود.
با گرم‌تر شدن هوا در بهار ۱۹۸۸، ایران مرحله جدیدی از مین‌گذاری‌ها را آغاز کرد. در ۱۴ آوریل ۱۹۸۸، کشتی آمریکایی ساموئل.بی. رابرتز اولین قربانی این مین‌گذاری‌ها بود. این مین که حاوی ۲۵۸ پوند تی‌ان‌تی بود، حفره‌ای به قطر نه فوت در ته کشتی ۳۷۰۰ تنی ایجاد کرد و تقریباً آنرا به قعر دریا فرستاد. بیش از بیست نفر در این حمله زخمی شدند. ده نفر از آنها که به شدت سوخته بودند، توسط هلی‌کوپتر به بحرین منتقل شدند. نیروی دریایی آمریکا و کشورهای غربی به سرعت به دنبال مین‌های احتمالی دیگر بودند. ایران در بررسی سود و هزینه عملیات مین‌گذاری کفه سود را سنگین‌تر می‌دید.
فصل چهارم
یافته های تحقیق
۴-تحولات ژئوپلیتیک روابط امریکا و ایران
تحول ژئوپلیتیکی، عبارت است از بروز تغییر و دگرگونی در الگوها، نظم­ها و ساختارهای ژئوپلیتیکی. تحول ژئوپلیتیکی ماهیتی پویا و دینامیک دارد و عمدتاً در اثر تحول در وزن ژئوپلیتیکی و ساختار و کارکرد عوامل و متغیرهای مؤثر در قدرت ملی و جمعی پدید می ­آید. (حافظ­نیا، ۱۳۸۵: ۱۴۴) برای فهم تحولات و رقابت­های ژئوپلیتیکی علاوه بر منافع و ادعاها، ضروری است علل آنها و نیز اندیشه­ های نقش آفرینان اصلی از جمله سران، شخصیت­های با نفوذ و نهادهای تصمیم­گیرنده در حکومت­ها، رهبران و افراد کلیدی جنبش­های منطقه­گرا، خودمختاری­طلب و استقلال­طلب را نیز درک کرد. نقش اندیشه­ها در ژئوپلیتیک، بسیار مهم است. زیرا این اندیشه­ها هستند که اهداف را تعیین می­ کنند. همان گونه که داده ­های مادی، انتخاب راهبرد مناسب را امکان­ پذیر می­نمایند. (واعظی، ۱۳۸۵: ۲۹-۳۰) در چهار دهه­ گذشته، مهم­ترین عامل تأثیرگذار در تحول موقعیت ژئوپلیتیکی ایران که مبنای تعاملات ایران با قدرت­های جهانی و منطقه­ای را شکل داده است، همین اندیشه­ های ایدئولوژیک مردم و حکومت ایران در قالب ایدئولوژی اسلامی- شیعی می­باشد. اهداف حکومت ایران بر پایه­ همین اندیشه تعریف شده و همواره از داده ­های مادی خود همچون ژئوپلیتیک انرژی و دسترسی و دیگر پتانسیل­های ملی خود در راستای رسیدن به اهداف اعتقادی و ایدئولوژیک خود بهره برده است و متقابلاً از همین عوامل نیز تأثیر پذیرفته است.
اگر صفحات تاریخ دو هزار پانصد ساله­ی ایران را ورق بزنیم، به زودی متوجه خواهیم شد که سرچشمه­ی بسیاری از گرفتاری­ها، جنگ­ها و حتی تحمیلات سیاسی وارد شده به این مملکت مربوط به موقعیت جغرافیایی ایران بوده که در بسیاری از مواقع به علت اهمیت سوق­الجیشی (ژئوپلیتیک) آن مورد تجاوز ممالک همسایه واقع می­شده است. البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که سرعت راه­یابی تمدن جدید در زندگی مردم ایران و توسعه و پیشرفت امور تجاری هم معلول موقعیت جغرافیایی این مملکت بوده است. (میر حیدر، ۱۳۸۹: ۲۳) به طوری­که صد و پنچ سال قبل، جلوتر از تمام ملت­های شرقی، انقلاب دموکراسی خواهانه­ی مشروطه را به ثمر رساندند که خود زمینه­ ساز اولین تحول ژئوپلتیک در تاریخ معاصر ایران یعنی فروپاشی سلسله­ی قاجاریه و تأسیس سلسله­ی پهلوی اول به دست رضاشاه شد. در زمان رضاشاه، ایران از موقعیت ژئوپلیتیک سنتی تحت سلطه­ی روسیه و بریتانیا در شمال و جنوب کشور، خارج و به طور موقت بازیگر سوم یعنی کشور آلمان را به بازی گرفت که در آخر با وقوع جنگ جهانی دوم و شکست هیتلر به وضعیت ژئوپلیتیک تک متغیره همراه با نفوذ کامل ایالات متحده امریکا در ایران تبدیل شد. ایران در قالب پیمان سنتو در موقعیت حائل بین اتحاد جماهیر شوروی و قدرت­های غربی در جبهه­ی غرب قرار گرفت. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی موقعیت ژئوپلیتیک ایران بار دیگر در قالب یک نوع بی طرفی فعال نسبت به دو ابر قدرت امریکا و شوروی تحول یافت. در این دوره، ضمن دوره گذار سال اول انقلاب با وقوع هشت سال جنگ تحمیلی از جانب عراق به ایران موقعیت ژئوپلیتیک ایران در ضدیت با غرب و پیشبرد اهداف ایدئولوژیک دفاع از منافع مسلمین جهان و منطقه­ خاورمیانه به خصوص دفاع از حق ملت مظلوم فلسطین در برابر رژیم صهیونیستی اسرائیل شکل گرفت که هم اکنون در قالب پرونده­ی انرژی هسته­ای ایران شکل شدیدتری به خود گرفته است.
۴-۱- انقلاب اسلامی
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران که نتیجه­ آن براندازی رژیم شاهنشاهی و استقرار جمهوری اسلامی بود، تعادل سیاسی منطقه­ خاورمیانه را، که عمدتاً به سود مستبدان و ابرقدرت­ها بود، برهم زد و نظر به اهمیت فوق­العاده­ی منطقه­ خلیج فارس، برهم خوردن تعادل قوا در این منطقه، نظام بین ­المللی را نیز به طور چشم­گیری متأثر ساخت و منافع عمدتاً ناحق آن­ها را تهدید کرد.(حشمت زاده، ۱۳۷۹: ۷۰) ایران پس از انقلاب سال ۱۹۷۹م. به دشمن ایالات متحده تبدیل شده بود. در حالی که رژیم جدید به دامان اتحاد جماهیر شوروی نیفتاد، اما رفتار پیش ­بینی­ناپذیر و شعارهای خشن آن کشور توازن قدرت در منطقه­ها را تغییر داد و امریکا و متحدان آن اکنون از این نگران بودند که با ایران و شوروی رو در رو قرار بگیرند. (کمپ و هارکاوی، ۱۳۸۳: ۱۰۳) پیروزی انقلاب اسلامی یک مکتب ایدئولوژیک دیگر مخالف با ایدئولوژی مادیگرایی غرب را به موازات ایدئولوژی فرسوده­ی کمونیسم اتحاد جماهیر شوروی در مقابل ابرقدرت­های غربی قرار داد که با دارا بودن زمینه ­های فرهنگی قوی در ملل مسلمان جهان و منطقه­ حساس خاورمیانه و برخورداری از ارزش­های ناب اسلامی، مبارزه طلبی خود را با ارزش­های مادی غرب اعلام نمود.
۴-۲- مساله لبنان و فلسطین
۴-۲-۱- فلسطین و لبنان
یکی از حوزه هایی که به شدت تحت تأثیر تحولات خاورمیانه و جهان است موضوع کشمکش طولانی بین اعراب و اسرائیل و در واقع مسئله فلسطین است. بازیگران عمده منطقه ای، مانند ایران، عربستان، اسرائیل و ترکیه و بازیگران بین المللی، مخصوصاً امریکا، هر کدام نقش های متفاوتی در این پرونده دارند.
یکی از محورهای اصلی سیاست خاورمیانه ای امریکا این بوده است که به نحوی بتواند جلوی تأثیر نیروهای اسلامی که قدرت بسیج توده ای دارند را بگیرد. در این راستا گروه‌هایی مانند حزب الله لبنان و جهاد اسلامی و حماس در فلسطین، برجسته ترین نقش را دارند. بنابراین هر گونه پیشرفت در برنامه های منطقه ای امریکا منوط به مهار و سرکوب این جریانات است. نکته اساسی و مهم در این جا ارتباط این جریانات اسلامی با جمهوری اسلامی ایران است. انقلاب اسلامی ایران، الهام‌بخش بزرگی هم برای جریان شیعی حزب الله لبنان و هم برای گروه‌های مبارز سنی مذهب جهاد اسلامی و حماس در فلسطین و سایر گروه‌ها در منطقه است و حمایت های سیاسی و معنوی ایران از این جریانات اسلامی، تا کنون تأثیرات عمیقی بر تحولات این حوزه گذاشته است. بنابراین در این پرونده نیز رویکرد ایران و امریکا در نقطه مقابل هم است؛ لذا می‌توان گفت که در این معادله، برد یکی، باخت دیگری است و قاعده بازی با جمع صفر است. در این معادله، اسرائیل، متحد استراتژیک امریکاست و گروه های اسلامی نیز هم سو با ایران حرکت می کنند و با این تحلیل نیز می توان گفت شکست متحدین، هر کدام به منزله شکست بازیگران اصلی است. از این منظر، باید به نتایج یکجانبه گرایی امریکا در پرونده لبنان و فلسطین توجه کنیم. فشار بی اندازه امریکا برای به سازش کشاندن تشکیلات خودگردان فلسطین موجب شد که مردم با رأی قاطع به حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین و تشکیل دولت، توسط این حرکت جهادی به سیاست های امریکا واکنش منفی نشان بدهند. و به قدرت رسیدن حماس در فلسطین به معنای یک زلزله سیاسی برای امریکا و اسرائیل بوده است. از این منظر، موضع ایران تقویت شد. متعاقب این پیروزی، کمک های امریکا و اتحادیه اروپا به تشکیلات خودگردان، قطع شد و فشار اقتصادی و سیاسی زیادتری به مردم وارد کرد، اما با مقاومت حماس، اخلال جدی در روند سازش مورد نظر امریکا و اسرائیل به وجود آمد. به موازات افزایش این فشارها، دو پی آمد مهم در جهت تقویت موضع ایران اتفاق افتاد. مسئله اول، مربوط به افزایش مقاومت در برابر فشارها در بین گروه های مقاومت بود که موضع ایران را در برابر اسرائیل تقویت می کند. و پی آمد دوم، مربوط به وضعیت کشورهای عربی منطقه است که این فشارها باعث شد روند ادغام آنها در پروسه سازش، کند شود؛ زیرا دولت های عربی، تحت فشار افکار عمومی مردم منطقه نمی توانند به راحتی به هر نوع سازش با اسرائیل تن در دهند. تضعیف خط سازش به معنای تقویت جبهه مقاومت در منطقه است و در این فرایند، بازیگری که سود بیشتری می برد جمهوری اسلامی ایران است. اما مسلئه در این جا به برخورد امریکا و اسرائیل با حماس ختم نمی شود و متحد استراتژیک امریکا در منطقه، در راستای هم سویی با اهداف خاورمیانه ای امریکا تهاجم وسیعی را در ۲۳ ژوئیه سال ۲۰۰۶ به لبنان آغاز کرد. این تهاجم که به بهانه عملیات حزب الله و اسیر گرفتن دو سرباز اسرائیلی شروع شد در واقع از قبل بخشی از طرح مشترک امریکا و اسرائیل برای تغییر چهره خاورمیانه بوده و عملیات حزب الله، فقط آن را تسریع کرد. اسرائیل در این عملیات، اهدافی را نشانه گرفته بود که در هم سوئی کامل با امریکاست. عمده این اهداف عبارت بودند از:
۱- ایجاد خاورمیانه بزرگ و تضعیف و انزوای ایران در آن؛
۲- نابودی عقبه استراتژیک جمهوری اسلامی ایران؛
۳- نابودی حزب الله لبنان (به عنوان یک جریان شیعی هم گرا با اصول و مبانی انقلاب اسلامی ایران)؛
۴-ترور رهبران حزب الله و به ویژه، رهبر آن، سید حسن نصرالله؛
۵- اخراج حزب الله از جنوب لبنان و ایجاد منطقه امن مرزی برای اسرائیل؛
۶- انحراف افکار عمده جهان از جنایات اسرائیل (در غزه) و امریکا (در عراق و افغانستان)؛
۷- به چالش کشاندن نقش ایران در معادلات مهم منطقه ای از جمله روند صلح خاورمیانه؛
۸- تضعیف ائتلاف ایرانی – سوری که با محوریت حزب الله لبنان صورت گرفته بود.
اسرائیل، تبلیغات گسترده ای به راه انداخته بود که در واقع، این ایران است که در جبهه لبنان می جنگد، اما در واقع، هم شخصیت‌های سیاسی و هم مفسران و کارشناسان سیاسی و هم نظر سنجی های صورت گرفته در طول دوران بحران، همگی حکایت از تأثیر روابط فرهنگی و سیاسی ایران با حزب الله و آموزه های دینی حزب الله و تأثیر پذیری آن از رهبری دینی در ایران داشتند و بنابراین، ایران را دارای نقش محوری و اساسی در اداره و مدیریت بحران به وجود آمده می دانستند و از این کشور، تقاضا می کردند که در جهت حل بحران وارد عمل شود. مثلاً کوفی عنان، دبیر کل وقت سازمان ملل، اعلام کرد که با ایران و سوریه برای پایان بخشیدن به بحران، مذاکره کرده است. وی به صراحت گفت که حقیقت، این است که ما به همکاری این دو کشور نیازمندیم. ژاک شیراک، رئیس جمهور وقت فرانسه نیز در پایان جلسه هئیت فرانسه، درباره بحران گفت که ایران، قدرت مهم منطقه به شمار می‌رود و ما باید با این کشور مشورت کنیم و در ارتباط باشیم. این امر، نشان می‌دهد که ایران تا چه حد می‌تواند با بهره گرفتن از نفوذ خود در عمق ثبات و بازگشت صلح به خاورمیانه تعیین کننده باشد.
مؤسسه سلطنتی امور بین المللی انگلیس در میزگردی با حضور بیش از بیست نفر از کارشناسان روابط بین الملل به بررسی جایگاه منطقه ای ایران پس از جنگ ۳۳ روزه لبنان پرداخت. در بخشی از این گزارش آمده است که خاورمیانه، درگیر بحران‌های زیادی است. جنگ با لبنان، جنگ با فلسطینی ها، بی ثباتی در عراق و بحران‌های دیگری که وجود دارد و ایران در تمام این بحران‌ها دخیل است و نقش منطقه ای آن رو به رشد است. امریکا برای جلوگیری از نفوذ ایران به همسایگانش متوسل شده است، ولی ایران از کشورهای عرب سنی مذهب هم که از نفوذ آن بیم دارند سود برده است و به موقعیت برتری رسیده است. ایران در منطقه، بسیار مهم شده است. در زمینه های سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی، رشد چشمگیری داشته است. تداوم جنگ، توأم با ضعف در افغانستان، عراق، لبنان و فلسطین به تقویت بیشتر ایران انجامیده است. ایران در جنگ ۳۳ روزه بر همگان ثابت کرد که می تواند نقشی محوری در تحولات مهم و سرنوشت ساز منطقه ایفا نماید و هر زمان که اراده کند منطقه را دستخوش ثبات یا ناآرامی سازد.

در واقع ارائه خدمت با کیفیت به عنوان پیش نیاز موفقیت، اگر نه بقاء چنین کسب و کارهایی از دهه ۱۹۸۰ به بعد به شمار می‌رود. بر خلاف کیفیت کالاها که می‌توان آن را بصورت عینی از طریق شاخص‌هایی نظیر قابلیت دوام، تعداد نقائص و… شناخت؛ کیفیت خدمات ساختاری انتزاعی و مجرد دارد که نشات گرفته از ویژگی های خدمات می‌باشد. بنابراین در نبود معیارهای عینی، سنجش ادراکات مشتریان از کیفیت یک روش مناسب برای ارزیابی کیفیت خدمات شرکت‌ها، می‌باشد(‍Parasuraman, et al.,1988,12-13).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بهبود کیفیت خدمات به عنوان یک استراتژی حیاتی برای موفقیت و بقاء در محیط رقابتی کنونی به شمار می‌رود. در این میان کلید ارائه خدمات اثربخش به مشتریان تعیین صحیح نیازها و خواسته‌های مشتریان و سپس پاسخگویی به آنها به شکلی صحیح می‌باشد. در بخش۸٫۲٫۱ از ISO9001 آمده است که: «سازمان‌ها بایستی اطلاعات مربوط به ادراک مشتریان را نظارت و بررسی کنند تا اینکه بفهمند آیا سازمان نیازهای مشتری را برآورده کرده است»( M.-H.C. l., 2003,29).

تعریف خدمت

قبل از آنکه به تعریف کیفیت خدمات اشاره کنیم لازم است که بدانیم خدمت چیست. خدمت یک واژه پیچیده می‌باشد. این واژه دارای معانی مختلفی است و طیفی از، خدمات شخصی^[۲۵] تا خدمت به عنوان یک محصول را در بر می‌گیرد. این کلمه حتی حوزه وسیع‌تری را نیز شامل می‌شود. یک ماشین یا تقریباً هر محصول فیزیکی اگر فروشنده تلاش‌هایی برای ارائه راه حل برای تحقق نیازهای مشتری انجام دهد، می‌تواند خدمت به مشتری، تلقی گردد. ماشین یک کالای فیزیکی است اما نوع رفتار با مشتری یک خدمت محسوب می‌شود.به دلیل همین گستردگی و پیچیدگی، در طول دهه های ۶۰ تا ۸۰ طیف وسیعی از تعاریف در ارتباط با خدمت ارائه شد و هرچند در سالیان بعد مباحث کمتری در این زمینه مطرح شد با این حال به یک تعریف جامع رسیده نشد(Gronroos,2000,46). با این توصیف در زیر به چند تعریف از خدمت اشاره می‌شود:
خدمت، فعالیت یا منفعتی است که یک طرف به طرف دیگر عرضه می‌کند که اساساً نامحسوس بوده و مالکیت چیزی را در برندارد؛ نتیجه ممکن است محصول فیزیکی باشد یا نباشد(Kotler and Armesrang,2000,428).خدمت نتیجه‌ای است که مشتریان خواستار آن هستند (Harvey,1998,583). خدمت، کاری است که فردی برای فرد دیگری انجام می‌دهد (‍Perreault,2003,185). تولید منفعت اساساً ناملموس، یا به خودی خود به عنوان یک محصول منفرد یا عنصری مهم از محصولی ملموس، که بواسطه شکلی از مبادله، نیاز شناخته شده مشتری را برآورده می‌سازد (Palmer and cole,1995,34). خدمت فرآیندی است، مشتمل بر یکسری از فعالیتهای کم و بیش نامحسوس که بطور طبیعی اما نه لزوماً همیشگی، در تعاملات بین مشتریان و کارکنان و/یا منابع فیزیکی یا کالاها و/یا سیستم های ارائه کننده خدمت، روی داده تا راه حلی برای مسائل مشتریان باشد (Gronroos,2000,46).
از طرفی در نوشتارهای مربوط به بازاریابی برای درک بهتر مفهوم خدمت، معمولاً خدمات را با کالاهای فیزیکی مقایسه می کنند، که در جدول برخی از ویژگیهای کالاها و خدمات بصورت خلاصه آورده شده است.
جدول ویژگیهای کالا ها و خدمات. منبع: Gronroos,2000,46

کالاهای فیزیکی
خدمات
محسوس
متجانس
جدایی تولید و توزیع از مصرف
تولید ارزش هسته ای در کارخانه
عدم مشارکت مشتریان در فرایند تولید
امکان ذخیره سازی
انتقال مالکیت
نامحسوس
نامتجانس
همزمانی فرآیندهای تولید، توزیع و مصرف
تولید ارزش هسته ای در تعاملات خریدار- فروشنده
مشارکت مشتریان در فرایند تولید
عدم امکان ذخیره سازی
عدم انتقال مالکیت

طبقه بندی خدمات
صنایع خدماتی بیش از نیم قرن بر اقتصاد اکثر کشورهای صنعتی سلطه داشته است حتی در کشورهای در حال توسعه، سهم خدمات در استخدام و تولید ناخالص داخلی به سرعت رو به رشد است. صنایع خدماتی طیف وسیعی از فعالیت ها را شامل می‌شود. پیتر دویل در یک دسته بندی خدمات را در هشت طبقه) طبقه بندی کرده است(Doyle, 1998, 356).
جدول طبقه بندی خدمات (Doyle, 1998, 356)

طبقات خدماتی

مالکیت:
عمومی
خصوصی
اهداف:
انتفاعی
غیر انتفاعی
درجه رقابت:
انحصاری
رقابتی
نوع بازار:

۳-۷-۱ تعریف جامعه آماری
با توجه به تعریف، یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر تمایل دارد درباره صفت (صفت‌ها) متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد. (سرمد, بازرگان و حجازی, ۱۳۸۶)
جامعه‌ی آماری این پژوهش، مشتریان مراجعه کننده به فروشگاه “هایپر می” میباشند.
۳-۷-۲ نمونه آماری
بخشی از جامعه آماری است که به منظور بررسی موضوعی معین انتخاب می‌شود، تا نتایج به دست آمده از بررسی نمونهای بر اساس درجه اطمینانی معین به جامعه آماری تعمیم داده شود. در بیشتر موارد به سبب حجم گسترده جامعه آماری، مراجعه به کلیه آحاد جامعه و مطالعه تک‌تک آن‌ ها امکان‌پذیر نیست. در این صورت محقق ناگزیر است که بخشی از جامعه آماری را مورد مطالعه قرارداده و نتیجه بررسی را به تمامی جامعه آماری تعمیم دهد. (سکاران, ۱۳۸۱)
۳-۷-۲-۱ نمونه‌گیری
مراجعه به بخشی از جامعه آماری جهت شناسایی همه آن را روش نمونه‌گیری می‌انجامند. انجام این کار زمانی امکان‌پذیر است که بخشی نمونه کلیه صفات و ویژگی‌های جامعه آماری را دارا باشند و بتوان آن را نمایشگر جامعه محسوب داشت. پس نمونه آماری به بخشی از جامعه آماری اطلاق می‌شود که ویژگی‌ها و صفات جامعه آماری را در خود داشته باشد و محقق بتواند با مطالعه آن بخش، درباره جامعه آماری قضاوت کند. درعین‌حال نمونه آماری باید قابل‌دسترسی بوده و امکان مطالعه آن توسط محقق فراهم باشد. به طوری که از توضیح درباره نمونه آماری روشن می‌شود. (سکاران, ۱۳۸۱)
۳-۷-۲-۲ برآورد حجم نمونه
در این تحقیق برای تعیین تعداد نمونه از فرمول کوکران استفاده می‌شود. یکی از فرمول‌های معمول برای محاسبه حجم نمونه فرمول کوکران است:

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در فرمول فوق معمولاً حداکثر اشتباه مجاز (d) معادل ۰۵/۰، ضریب اطمینان ۹۵/۰، ۹۶/۱= t و مقادیر p و q نیز هر کدام معادل ۵/۰ و حجم جامعه =N در نظر گرفته می‌شود. مقدار P برابر با ۵/۰ در نظر گرفته می‌شود. زیرا اگر ۵/۰ = P باشد n حداکثر مقدار ممکن خود را پیدا می‌کند و این امر سبب می‌شود که نمونه به حد کافی بزرگ باشد. (سرمد, بازرگان و حجازی, ۱۳۸۶)
با توجه به فرمول فوق حداقل تعداد نمونه‌ی این پژوهش ۳۸۴ نفر از مشتریان فروشگاه می‌باشد، با توجه به نحوه گردآوری داده‌ها که هم به صورت مصاحبه و هم پرسشنامه انجام‌شده است، تعداد پرسشنامه‌های جمع‌ آوری شده در نهایت از ۴۰۰ مشتری بوده است.
۳-۸ روش گردآوری داده‌ها
گردآوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق یکی از مراحل اساسی آن است. مرحله گردآوری اطلاعات آغاز فرایندی است که طی آن محقق یافته‌های میدانی و کتابخانه‌ای را گردآوری می‌کند و به روش استقرائی به فشرده‌سازی آن‌ ها از طریق طبقه‌بندی و سپس تجزیه و تحلیل می‌پردازد و فرضیه‌های تدوین‌شده خود را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و در نهایت حکم صادر می‌کند و پاسخ مساله تحقیق را به اتکای آن‌ ها می‌یابد. چنانچه گردآوری اطلاعات به شکل منظم و صحیح صورت پذیرد کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده‌ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. در گردآوری اطلاعات محقق باید به دو اصل اساسی توجه نماید:
الف) اصل صحت: محقق باید از درستی و صحت اطلاعات و داده‌های خود اطمینان حاصل نماید.
ب) اصل دقت: اطلاعات و داده‌های آماری که از منابع میدانی و کتابخانه‌ای گردآوری و در ابزارهای مربوط به آن‌ ها درج می‌شود، در مراحل مختلف فرایند تحقیق مورد جابجایی، کاربردی، ارتباط و … قرار می‌گیرد؛ محقق باید در هر مرحله شخصاً یا به وسیله افراد مطمئن دیگر به بازنگری آن‌ ها بپردازد.
روش‌های گردآوری اطلاعات را به طور کلی به۲ طبقه می‌توان تقسیم کرد (دانایی فرد و الوانی, ۱۳۸۵):
روش‌های کتابخانه‌ای: بسته به نوع سند و موضوع تحقیق ممکن است با بهره گرفتن از فیش یا جدول یا نقشه و کروکی یا فرم‌های شبه پرسشنامه یا ترکیبی از همه آن‌ ها انجام پذیرد.
روش‌های میدانی: که از شهرت بیشتری برخوردارند عبارت‌اند از: روش پرسشنامه‌ای، روش مصاحبه، روش مشاهده، روش آزمون و روش‌های صوتی و تصویری.
برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز این تحقیق نیز از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی استفاده‌شده است.
– مطالعات کتابخانه‌ای: شامل مطالعه کتب، مقالات، مجلات و منابع اطلاعاتی و پایگاه‌های علمی اینترنتی بوده است.
– مطالعات میدانی: از طریق توزیع پرسشنامه و مصاحبه به جمع‌ آوری اطلاعات پرداخته شده است.
۳-۹ پرسشنامه
پرسشنامه عبارت است از مجموعه‌ای از پرسش‌ها است که به صورت باز یا بسته (دارای مقیاس) طراحی ‌شده‌اند تا وضعیت نگرش افراد نسبت به یک واقعیت از طریق آن ارزیابی شود، تکمیل آن می‌تواند به طریق مراجعه شخصی، پستی و یا تلفنی صورت پذیرد. کاربرد پرسشنامه معمولاً در مطالعات پیمایشی غیرحضوری است. در ساختن یک پرسشنامه باید به چهار جنبه توجه شود:
الف) انتخاب موضوع سؤال‌ها
ب) محتوای سؤال
ج) جمله‌بندی پرسش‌ها
د) انتخاب نوع سؤال (خاکی, ۱۳۹۲)
پرسشنامه شامل سه بخش کلی است، که عبارت‌اند از:
– نامه همراه : در این قسمت هدف از گردآوری داده‌ها به وسیله پرسشنامه و ضرورت همکاری پاسخ‌دهنده در ارائه داده‌های مورد نیاز، بیان گردیده است.
– سؤالات عمومی : در این قسمت برای شناسایی بهتر افراد نمونه و بررسی بخش آمار توصیفی سؤالاتی در مورد ویژگی‌های دموگرافیک افراد (سن، جنسیت و تحصیلات) مطرح گردیده است.
– سؤالات تخصصی : در این بخش سعی شده است که سؤالات تا حد ممکن قابل‌فهم باشد. جهت طراحی از طیف ۵ گزینه‌ای لیکرت استفاده‌شده است
۳-۹-۱ معرفی پرسشنامه
پرسشنامه تحقیق حاضر، حاصل مصاحبه با تعدادی از اساتید مدیریت بازرگانی و خبرگان حوزه بازایابی و مدیران فروشگاه “هایپر می” درخصوص ترکیب و شمای کلی پرسشنامه و نحوه طراحی آن و در قالب کلی فرضیه‌ها و سؤالات تحقیق قرار داشته و با بهره گرفتن از طیف لیکرت تهیه شده است. به منظور حصول اطمینان از ابزار تحقیق و بررسی صحت آن، پرسشنامه میان تعدادی از مشتریان فروشگاه توزیع و پس از رفع اشکالات آن، پرسشنامه نهایی بر این اساس منطقی که لازم است ارزیابی‌های خود را در قالبی دقیق تر از یک ارزیابی صرفاً کلی در اختیار پژوهشگر قرار دهند، طراحی شد.
۳-۹-۲ چگونگی طراحی نهایی پرسشنامه
از بین مدل‌های مشهور لیکرت، اوزگود، بوگاردوس، تریستون و گاتنم، از طیف لیکرت که کارآمدترین طیف ارزیابی نگرش در میان طیف‌های موجود است، استفاده‌شده است.
برای طراحی این سؤالات از طیف ۵ گزینه‌ای لیکرت استفاده گردیده است که یکی از رایج‌ترین مقیاس‌های اندازه‌گیری به شمار می‌رود. در این طیف تلاش می‌شود گویه‌های گرایش موافق و گویه‌های گرایش مخالف هم زمان طراحی شود و گویه‌های ابهام حذف شوند و نیز بهتر است تعداد گویه‌های مثبت و منفی تقریباً یکسان باشد. (خاکی, ۱۳۹۲)
جدول۳-۲: ترکیب سوالات پرسشنامه

متغیر

گویه

مخارج تبلیغات
۴ و ۵ و ۶ و ۷ و ۸
رضایتمندی