پرسشنامه رضایت شغلی مینه سوتا (MSQ)(Minnesota satisfaction qvestione)
این پرسشنامه درجه رضامندی پاسخ دهندگان را در پنج ماده ، براساس مقیاس درجه بندی لیکرت می سنجد این موارد شامل : بهره مندی از توانایی خلاقیت شغلی ، تنوع کار ، ایمنی شغل و شرایط مادی زندگی می باشد( از کمپ ، ۱۳۷۰)
تکنیک وقایع حساس (critical incident tecniquc)
این روش از دستاوردهای هرزبرگ می باشد. در این روش از کارکنان خواسته می شود تا رویدادهای شغلی خود را که خوشنود کننده و ناخشنود کننده هستند ، توصیف کنند سپس این رویدادها مورد تحلیل محتوایی قرار می گیرند تا معلوم شود کدام یک از جنبه های موقعیت شغلی مانند خود شغل، سرپرستی و حقوق و مزایا در ارتباط نزدیک با عکس العمل های انفعالی بوده است . این روش بیشتر بر داده های کیفی تکیه می کند( محمدزاده و مهروژان ، ۱۳۷۵ ).
مصاحبه
مصاحبه های انفرادی روش های دیگری برای ارزیابی رضایت کارکنان می باشد . مصاحبه ممکن است برنامه ریزی شده یا غیر برنامه ریزی شده باشد. این روش را بعضی مواقع جلسات ابراز عقاید نیز می نامند . در روش مصاحبه از افراد خواسته می شود تا آزادانه نظرات و پیشنهادات خود را درباره شغل ، سازمان و یا مدیریت بیان کنند . اگر چنین جلساتی با مهارت کافی هدایت شود ، مسائلی که باعث رضایت شغلی شده یا رضایت شغلی را تهدید می کند کشف می گردند ( بارون و گرینبرگ ، ۱۹۹۰ ).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۳۰- پیشینه پژوهش سرمایه اجتماعی
۲-۳۰-۱- پیشینه پژوهش خارجی در مورد سرمایه اجتماعی
پاتنام، از جمله پژوهشگرانی است که نظریه های ارزشمندی در مورد مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد آن دارد. او این نظریه ها را در حوزه تحقیق عملیاتی نموده و در این بار تحقیق و بررسی ارزشمندی را در مورد تأثیرات اجتماعی بر موفقیت حکومت های محلی و منطقه ای و نهادهای مدنی انجام داده است. سرمایه اجتماعی در نزد پاتنام وجوه گوناگون سازمان اجتماعی نظیر اعتماد ، هنجارها و شبکه هاست که می توانند با تسهیل اطلاعات هماهنگ ، کارایی جامعه را بهبود بخشند.
از نظر او موفقیت در غلبه بر معضلات جمعی و فرصت طلبی که در نهایت به ضرر خود افراد تمام می شود به زمینه اجتماعی گسترده تری که بازی در آن انجام می پذیرد ، بستگی دارد. همکاری داوطلبانه در جامعه ای که سرمایه اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهای عمل متقابل ، شبکه های مشارکت مدنی به ارث برده ، بهتر صورت می گیرد . سرمایه اجتماعی همانند سایر سرمایه ها مولد است و امکان دستیابی به اهداف مشخصی را فراهم می کند که بدون آن غیر قابل دسترسی خواهد بود. یکی از وجوه خاص سرمایه های اجتماعی نظیر اعتماد ، هنجارها و شبکه ها این است که آن به طور معمول یک کالای عمومی است ، برخلاف سرمایه متعارف که به طور معمول یک کالای خصوصی است . سرمایه اجتماعی بسان یکی از ویژگی های ساختار اجتماعی که فرد در آن قرار دارد در مالکیت خصوصی هیچ یک از افرادی که از آن منتفع می شوند ، نمی باشد ، سرمایه اجتماعی مانند همه کالاهای عمومی معمولاً از طرف عوامل خصوصی که ارزش تلقی شده ، تلاش زیادی برای افزایش آن به عمل نمی آید، از دیگر ویژگی هایی که پاتنام برای سرمایه اجتماعی قایل است خاصیت خود تقویت کنندگی و خود افزایی سرمایه اجتماعی است و دور باز تولید کننده آن به تعادل اجتماعی همراه با سطح بالایی از همکاری ، اعتماد ، معامله متقابل ، مشارکت مدنی ، و … منجر می شود و برعکس ، فقدان این ویژگی در جوامع غیر مدنی نیز خصلتی خود تقویت کننده دارد. عهد شکنی ، بی اعتمادی ، فریب و حیله ، بهره شکنی ، انزوا بی نظمی و رکود یکدیگر را در یک جو خفقان آور دوره های باطل تشدید می کند . پاتنام در ادامه تحقیقاتش بر سرمایه اجتماعی متوجه شد که زمینه اجتماعی تاریخی شدیداً بر یمزان کار آمدی نهادها تأثیر می گذارند . از نظر پاتنام سرمایه اجتماعی ابعاد گوناگونی دارد . اعتماد یکی از این ابعاد است و شاید مهمترین بعد سرمایه اجتماعی در نزد هر متفکر نظریه پرداز سرمایه اجتماعی باشد، به هر حال ، اعتماد یکی از اجزای اصلی سرمایه اجتماعی به حساب می آید . بدین معنا که افراد در جامعه چه میزان به یکدیگر اعتماد دارند و تا چه میزان یکدیگر را صادق می شمارند ؟ و نیز چه میزان مطمئن هستند که دیگران به تعهداتشان و قرار دادهای همکاری فی مابین خود عمل خواهند نمود. هر چه دو نفر به یکدیگر اعتماد داشته باشند ، اعتماد متقابلشان افزایش میابد. از نظر پاتنام اساس کار انجمنها و موسسات اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی و همکاری فی مابین آنها در اعتماد اعضا آنها به یکدیگر قرار دارد . اعتماد مستلزم پیشبینی رفتار یک بازیگر مستقل است. بنابراین می توان گفت انجام هر نوع همکاری و مشارکت های اختیاری و توافقی در کارهای اجتماعی و اقتصادی مستلزم حد بالایی از وجود اعتماد در بین افراد و مشارکت کنندگان به یکدیگر می باشد . از دیگر ابعاد سرمایه اجتماعی در نظر پاتنام هنجارهای تعامل متقابل و شبکه های مشارکت مدنی است. اعتماد اجتماعی در جوامع مدرن و پیچیده از دو منبع مرتبط هنجارهای تعامل متقابل و شبکه های مشارکت مدنی ناشی می شود. هنجارهای تعامل متقابل اشاره به این دارند که یک جامعه چقدر از هنجارها و قواعد ، مقررات غیر رسمی و عرفی که عمل به تعهدات و قراردادهای همکاری را محافظت و پشتیبانی می کنند ، برخوردار است. هنجارها از طریق سرمشق شدن و اجتماعی شدن نیز از طریق مجازاتها در افراد جامعه تلقین می شوند . این نوع هنجارها هزینه معاملات را پایین می آورند و به همین خاطر باید گفت هنجارها تعامل متقابل یکی از مولدترین اجزاء سرمایه اجتماعی است . جوامعی که در آن از این هنجارها پیروی می شود به گونه ای موثرتر می توانند بر فرصت طلبی فائق آمده و مشکلات عمل جمعی را حل نمایند. در اثر وجود این نوع هنجارها و قواعد مردم می توانند مطمئن باشند که اعتماد آنها مورد سوء استفاده قرار نمی گیرند بلکه جبران میشود و در نتیجه آنها آمادگی بیشتری برای تعامل و همکاری در ایجاد انجمن های خود یاریگر و دیگر تشکل ها دارند. منظور از شبکه های مشارکت مدنی که یکی از اشکال ضروری سرمایه اجتماعی است، انجمن ها ، تعاونی ها ، باشگاه های ورزشی ، احزاب ، گروه های همکاری و … می باشند که کنش افقی شدیدی را به نمایش می گذارند . هر چه این شبکه ها در جامعه ای متراکم تر باشد ، احتمال بیشتری وجود دارد که شهروندانش بتوانند در جهت منافع متقابل همکاری کنند ( پاتنام ، ۱۳۸۰)
جیمز کلمن:
کلمن از جمله متفکرانی است که برای اولین بار درباره موضوع سرمایه اجتماعی کار کرده است . او در زمینه های گوناگونی چون رفتار جمعی ، تضاد اجتماعی ، نهاد اجتماعی مدرسه ، نظریه مبادله اجتماعی ، نظریه شبکه اجتماعی ، ساختار اجتماعی و نظریه عقلانی به مطالعه و پژوهش پرداخته است . او در کتاب بنیادهای نظریه اجتماعی به ویژه به روابط متقابل میان کنترل کنش گران بر رویدادها و منافعی که آنها در این رویدادها دارند و نیز مفاهیم ارزش قدرت ناشی از آن ، توجه زیادی نشان داده است . کلمن مطالب جالبی درباره هنجارهای اجتماعی و سرمایه اجتماعی مطرح می کند و درباره شکل های سرمایه اجتماعی ، ایجاد ، حفظ و نابودی سرمایه اجتماعی بحث می کند . سرمایه اجتماعی جنبه ای از سرمایه انسان است .
کلمن معتقد است که اصلاح سرمایه اجتماعی برای توصیف منافع افراد ( روابط اقتدار ، روابط اعتماد و تخصیص هماهنگ حقوق ) اولین بار توسط لوری ( ۸۷-۱۹۷۷ ) وضع شد . از نظر لوری سرمایه اجتماعی مجموع منابعی است که در ذات روابط خانوادگی و در سازمان اجتماعی جامعه وجود دارد و برای رشد شناختی یا اجتماعی کودک یا جوان سودمند است. از نظر کلمن روابط اقتدار ، اعتماد و هنجارهای اجرایی موثر اشکال سرمایه اجتماعی هستند. لوری این مفهوم را به منظور تشخیص منابع اجتماعی سودمند برای توسعه سرمایه اجتماعی وارد اقتصاد کرد. کلمن این منابع اجتماعی – ساختاری را دارایی سرمایه­ای برای فرد ، یعنی سرمایه اجتماعی در نظر می گیرد..
کلمن توجه خاص خود را به تعریف اولیه سرمایه اجتماعی ، یعنی سرمایه اجتماعی به عنوان منشأ کنترل و نظارت ، معطوف ساخته است. کلمن در سال های کوتاه زندگی اش نگران تباهی و فروپاشی آنچه او پیوندهای اجتماعی « ابتدایی » می­خواند، بود. این پیوندهای ابتدایی ، مراعات هنجارهای اجتماعی را تضمین می کند. تمامی اشکال مختلف بیماری­های اجتماعی این پیوندها را نقص می کنند، این بیماری­ها از جرم و نا امنی در خیابان­ها تا مفت­خوری معلم­ها و دانش ­آموزان در مدارس عمومی آمریکا را شامل ­شود. کلمن در پیدا کردن راهی برای معالجه این گونه بیماری­های اجتمـاعی، مسیر دو مرحلـه­ای را پیشنهاد مـی­کند. در ابتدا او در دفاع و تجلیل از پیوندهای اجتماعی که باید در جای مناسب قرار گیرند، به نوشتن می­پردازند.در مرحله دوم، وی از جایگزین شدن ساختارهای اجتماعی ابتدایی دفاع می­ کند. ساختارهایی که به خاطر ساختارهایی که به خاطر سازمان­های تصنعی بنا شده، از بین رفته­اند. این سازمان­ها فهرستی از انگیزه­ ها را در جایگاه، سرمایه اجتماعی رو به قرار می­ دهند.
فوکویاما:
وی می­گوید که سرمایه اجتماعی را به سادگی می­توان به عنوان وجود مجموعه معینی از هنجـارها یا ارزش­های غیررسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است، در آن سهیم هستند. مشارکت ممکن است در ارزش­های منفی باشد. این نکته را می توان به کمک یک مثال توضیح داد. جنوب ایتالیا منطقه­ای از جهان (سیسیل) است که تقریباً به طور همگانی به عنوان منطقه بی­بهره از سرمایه اجتماعی عمومیت یافته است. این بدان معنی نیست که در آن­ها هنجارهای اجتماعی قوی و استواری وجود ندارند، کارتل­ها و تراست­هـای اقـتصادی که در جـهت کاهش اضافه رفـاه مصرف کننده و اجتمـاع عمل می­ کنند، از جمله سرمایه ­های اجتماعی منفی محسوب می­شوند. برعکس هنجارهایی وجود دارند که تولید سرمایه ­های اجتماعی می­ کنند.. سرمایه اجتماعی اساساً باید شامل سجایایی از قبیل صداقت ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشد. واضح است که هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی می­ کنند تقسیم­پذیرند. یعنی می توانند تنها میان گروه ­های محدودی از مردم از همان اجتماع مشترک باشند. در حالی که سرمایه اجتماعی در همه جوامع وجود دارد اما می ­تواند به طریق مختلف توزیع گردد.
برخی از پژوهش هایی که به بررسی اعتماد اجتماعی پرداخته است « اعتماد و مبادله بازاری » عنوان مقـاله­ای است که توسط ادوارد مک کلنن نوشته شده که در آن به شرح و بسط جایگاه اعتماد اجتماعی در مبادلات بازار و افزایش کارایی اقتصاد می ­پردازد و مبانی نظری اعتماد اجتماعی را به طور مفصل به بحث و بررسی قرار می­دهد.
صرف نظر از تعداد افراد گروه، نظام پر از اعنماد مبتنی بر تعهد درونی در قبال ضوابط شکلی مناسب، از بعد هزینه­ های اجرا از کارآمدترین نظام­ها است. این بدان سبب است که تعهد درونی مستلزم صرف هزینه­ های اجرا نیست (مک کلنن، ۲۰۰۰).
در پژوهشی با عنوان « چگونه می­توان به شهروندان اعتماد داشت؟ » که توسط کلوس افه ارائه گردیده است به مفهوم پردازی اعتماد اجتماعی و ضرورت توجه به آن و همچنین منفعت­ها و مشکلات اعتماد در جامعه پرداخته است. در این تحقیق درباره منشاء ایجاد اعتماد اجتماعی و راه حل هایی در جهت تقویت اعتماد اجتماعی و مسائل اجرایی آن پرداخته است.
صرف نظر از تعداد افراد گروه، نظام پر از اعتماد مبتنی بر تعهدی درونی در قبال ضوابط ماهوی یا ضوابط شکلی مناسب، از بعد هزینه­ های اجرا از کارآمدترین نظام­هاست. این بدان سبب است که تعهد درونی مستلزم صرف هزینه های اجرا نیست(مک کلنن، ۲۰۰۰ ).
در جامعه­ای که تحرک و نیاز به همکاری با غریبه­ها و اتکا به آن­ها یکی از ویژگی­های برجسته آن است، ممکن است اتکا به راه­کارهای قدیمی اعتماد­سازی بر مبنای آشنایی شخصی، بسیار ناکافی باشد، چون ما را وادار می­ کند که به دلیل فقدان راه کارهای اعتمادساز، بسیاری از فرصت همکاری متقابل سودمند را از دست بدهیم (افه، ۱۳۸۰).
پروفسور لورن در تحقیقاتی رابطه بین اعتماد و دموکراسی را بررسی کرد. بررسی­های وی نشان داد که برای بی ­اعتمادی به تنهایی پایداری دموکراتیک را ایجاد نمی­کند ولی عدم پایداری دموکراتیک بی ­اعتمادی ایجاد خواهد کرد. دوره تحقیق آن­ها ۱۹۹۴ – ۱۹۹۳ بود. تعریف کاربردی وی از اعتماد اجتماعی عبارت بود از شرکت در شبکه ­های اجتماعی پاسخ پرسش­ها به صورت طیف لیکرات استفاده شده است. لورن ریشه بی اعتمادی در ترکیه را مشکلات اقتصادی همچون فقر و بیکاری، ترجیح منافع شخصی بر منافع جمعی، ترس از اظهارنظر به خاطر سرکویشدن پیدا کرد. در این تحقیق مشخص شد در کشورهای با اعتماد بالا مردم به ثروتمندان بیشتر از فقرا اعتماد دارند. به تحصیل کرده­ها بیشتر از دیگران اعتماد دارند. ولی در کشورهای با اعتماد پایین مردم به انسان­های با درآمد پایین بیشتر اعتماد دارند تا با در آمد بالا. در این تحقیق او ادعا کرد که بی اعتمادی در ترکیه ریشه در مسائل اقتصادی دارد ئو مردم احساس می­ کنند که دیگران هر نوع کاری برای جلو زدن آن­ها می­توانند انجام دهند. علاوه بر این دلایل، تحقیقات نشان داد که میزان بالای بی­اعنمادی در ترکیه تا اندازه ای ناشی از تحصیلات کم جامعه، جوان بودن جامعه و نیز افسرده بودن آن می­باشد.
پال زاک و استیفن ناک (۱۹۹۸) با ارائه یم مدل کلبی رشد متعادل به بررسی رابطه اعتماد و رشد اقتصادی پرداختند. این مدل را در منلطق با اعتماد پایین بین سرمایه گذاران مختلف و واسطه های معاملات بازرگانی آزمودند. منطقه مورد بررسی آنها کشور از کشورهای OECD بود. نتیجه تحقیقات نشان داد که اعتماد به طور قابل ملاحظه ای با رشد دذر ارتباط است. آن­ها گزارش نمودند که اعتماد در کشورهایی که تضاد بین مردم کمتر است (که این تضاد بر اساس درآمد یا تقسیم زمین یا تبعیض نژادی است) اعتماد در سطح بالاتر قرار دارد.
لتکی و ایوانس (۲۰۰۱) با مراجعه به آراء عمومی در ۱۱ کشور اروپایی مرکزی شرقی به بررسی اثر اعتماد اجتماعی بر روی تغییرات سیاسی و اقتصادی این کشورها پرداختند. آن­ها ادعا کردند که برای این بررسی بایستی به سازمان­های غیردولتی و جامعه مدنی و تأثیر آن­ها بر جامعه و پیدایش دموکراسی فکر کنند. تحقیق آن­ها نشان داد که افراد در کشورهایی با میزان اعتماد اجتماعی بیشتر دارند مثل استونی، بلاروس یا اکراین سیستم های سیاسی خود را تضعیف می­دانند. درحالی که رومانی و چک که دارای پایین­ترین نمرات در شاخص اعتماد اجتماعی هستند مردم خشنود و راضی دارند که در کشورهای ECE سطوح اعتماد پایین نمی ­باشد. ولی با این وجود مردم در این منطقه خود را نسبتاً در مورد اصلاحات سیاسی و اقتصادی فریب خورده می­دانند. در بخش دیگری از نتایج خود آورده­اند که اعتماد نتیجه یک استقرار سازمانی است ولی سازمان منبع اعتماد نیست. به عبارتی اعتماد به طرز قابل قبولی ناشی از پذیرش افراد بوده که با استقرار سازمان موافق باشند نه این که قدرت پذیرش آن­ها را از قبل معین سازیم.
۲-۳۰-۲- پیشینه­ی پژوهش سرمایه اجتماعی در ایران
در ایران تحقیقات نسبتاً زیادی در ارتباط مستقیم و غیرمستقیم در خصوص بررسی و ارزیابی سرمایه اجتماعی انجام پذیرفته است. براساس جستجوهای کتابخانه­ای و فرا تحلیل انجام یافته، اولین تحقیق مرتبط با موضوع سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی در ایران مرتبط به پژوهشی است که توسط دکتر اسدی با عنوان گرایش­های فرهنگی و نگرش های اجتماعی در ایران در سال­های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ انجام یافته است. متأسفانه در دهه ۶۰ تحقیق زیادی با محوریت این موضوع یافت نشد. در دهه ۷۰ تحقیقات اندکی در این زمینه به دست آمد و اکثر پژوهش­های انجام دراین باره مربوط به دهه ۸۰ می­باشد. در زیر به بررسی اجمالی مهمترین پژوهش هایی که ارتباط بیشتری با موضوع دارند.، می­پردازیم. مقاله ای که توسط آقایان ازکیا و غفاری و با عنوان « بررسی رابطه اعتماد و مشارکت اجتماعی در نواحی روستایی شهر کاشان» در مورد چگونگی پیوند بین اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی بررسی و تحلیل شده است، آمده است که هدف این بررسی بیان خواستگاه فکری و نظری این دو مفهوم و نیز سنجش عملی آن­ها و در نهایت آزمون تجربی ارتباط بین آن دو در حوزه مورد مطالعه است.
– این تحقیق در مناطق روستایی شهر کاشان طبق سرشماری ۱۳۷۵ انجام شده است. حجم نمونه شامل ۱۷۰ خانوار است، که از روش پیمایشی و با استفاده تکنیک محاسبه حضوری مستقیم داده ­های تحقیق جمع­آوری شده است یافته­های تحقیق نشان می­دهد که ۷/۱۴ درصد از میان پاسخ­گویان میزان اعتماد اجتماعی را کم، ۵/۲۳ درصد هم اعتماد اجتماعی را در حد زیاد و ۸/۶۱ درصد این میزان را در حد متوسط ارزیابی کرده اند که در مجموع ارزیابی از میان اعتماداجتماعی در بین روستاییان دلالت بر میزان اعتماد اجتماعی در سطح متوسطه به بالا دارد (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۰).
در تحقیقی که با عنوان « بررسی اعتماد اجتماعی بین شاخصی در بین روستاییان نمونه روستای شهرستان شهریار» در بین ۲۱۰ آزمودنی شهرستان شهریار با روش نمونه گیری اندوگرام یا خوشه نگار به انجام زسیده است، نتایج زیر حاصل شده است.
– سرمایه اجتماعی فرزندان با سرمایه اجتماعی رابطه معنی داری دارد.
– پیگیری اوضاع اجتماعی فرزندان با سرمایه اجتماعی رابطه معنی داری دارد.
– مراجعه به مدرسه و صحبت کردن با معلمان با اعتماد اجتماعی بین افراد رابطه دارد.
– فرضیه دوم تحقیق مبنی بر رابطه مقبولیت اجتماعی با اعتماد اجتماعی، تأیید گردید.
– احساس ارزشمند بودن در جامعه با اعتماد اجتماعی بین شخصی رابطه دارد.
– احساس مفید بودن در جامعه با اعتماد اجتماعی بین شخصی رابطه دارد (انعام، ۱۳۸۱).
پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان « بررسی ریشه ­های اعتمادی در فضای ایران (مطالعه موردی کارفرمایان صنایع تولیدی در اصفهان)» که توسط وحید ارشدی انجام گرفته بر مبنای شاخص­ های مورد نظر و با بهره گرفتن از تحقیق پیمایشی در میان کارفرمایان بخش صنعت شهر اصفهان (به عنوان نمونه) اعتماد در فضای اقتصادی ایران سنجیده شده است و پس از آن با بهره گرفتن از آزمون­های آماری به شناسایی عوامل مؤثر بر بی اعتمادی در این فضا پرداخته، و راه کارهای اعتمادسازی در اقتصاد ایران ارائه گردیده است. شاخص هایی که برای سنجش اعتماد در نظر گرفته شده عبارتند از: میزان رعایت حقوق مالکیت بخش خصوصی میزان هزینه به دست­آوردن اطلاعات میزان ریسک در فعالیت­های اقتصادی، میزان اطمینان عاملان اقتصادی به درست بودن تصمیم­های اقتصادی خود، تعداد نهادها و قوانین اقتصادی در داخل محیط اقتصادی و میزان هزینه­ های مبادلاتی در اقتصاد می­باشد.
از طرفی، عواملی که می­توانند بر بالا بردن اعتماد در فضای اقتصادی تأثیرگذار باشند، عبارتند از: شایسته سالاری، عدالت اقتصادی، حدود مکانیسم­های اعتماد­ساز مالی، وجود نهادهای رسمی اعتماد ساز مانند نیروی انتظامی و نهادهای قضایی، مکانیسم­های درونی اعتمادساز، ثبات اقتصادی و ثبات اجتماعی می­باشد (ارشدی، ۱۳۸۲).
«تغییرات بازار کار، توسعه آموزش عالی و سرمایه اجتماعی» عنوان پژوهشی است که به بررسی دو دیدگاه نظریه سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی برای توصیف و تبیین چشم اندازهای ایجاد
مهارت­ های پایه در کشور ایران بر اساس مفروضات نظریه سرمایه انسانی است. اما ظهور اقتصاد مبتنی بر توانایی والزامات اجتماعی – اقتصادی و حرکت در جهت جامعه دانش محور طلب می­ کند تا مفاهیم نظری دیگری از جمله نظریه سرمایه اجتماعی نیز برای تحلیل شکل­ گیری مهارت­ های پایه و توسعه آموزش عالی و محتوای آن مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر در این پژوهش ضرورت نگریستن به مهارت­ های پایه مبتنی بر مفروضات سرمایه اجتماعی برای برنامه­ ریزی توسعه آموزش عالی مورد بررسی قرار گرفته است (مهر علیزاده و صالحی، ۱۳۸۳).
«آموزش عالی کانون توسعه سرمایه اجتماعی» عنوان تحقیقی است که به بررسی وضعیت دانشگاه­ها و نظام آموزش عالی در ارتباط با میزان سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه­ها پرداخته شده و یافته­های این تحقیق از تحقیق انجام گرفته در بین ۱۱۵۵ نفر از دانشجویان دانشگاه­ های تهران، امیرکبیر و الزهرا استخراج شده است. بر اساس نتایج کلی ملاحظه شد، اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان در وضعیت نامطلوبی است، یافته­های این پژوهش نشنا می­دهد که صرفاً ۶/۱۱ درصد از دانشجویان دارای اعتماد اجتماعی در حد بالای بسیار بالا می­باشند و ۴/۸۸ درصد دانشجویان اعتماد اجتماعی را در حد متوسط به پایین اریابی کرده ­اند (مرجانی، ۱۳۸۳).
– همچنین رساله پایان نامه دوره دکتری با نام (بررسی تحولات سرمایه اجتماعی و پیامدهای اقتصادی در ایران) که توسط خانم رزیتا موید­فر با راهنمایی آقای دکتر رنانی انجام گرفته، کوشیده تا برای نخستین بار، ضمن روند برآورد تغییرات سرمایه اجتماعی در ایران، سرمایه اجتماعی را در ادبیات توسعه اقتصادی ایران وارد نماید. از این رو، شناسایی عوامل مؤثر بر تحولات سرمایه اجتماعی که از یک طرف به وسیله اجزایی مانند پیوندهای اجتماعی، هنجارها، شبکه ها و مبادلات اجتماعی به وجود آمده است و از طرف دیگر عاملی اثرگذار در نحوه عملکرد فعالیت­های مختلف اقتصادی – اجتماعی بوده است – یکی از اهدافی است که این پژوهش دنبال نموده است. همچنین سنجش اثر سرمایه اجتماعی بر روی رشد اقتصادی در ایران – با بهره گرفتن از نتایج حاصل از تخمین کمی روند تغییرات سرمایه اجتماعی، به منظور آزمون تجربی نظریه رابطه سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی، از دیگر این پژوهش به شمار می­رود. در این راستا، مطالعه حاضر، با بهره گرفتن از ترکیب روش­های توصیفی و تحلیل علی، به آزمون فرضیه های پژوهش مبنی بر نزولی بودن روند تغییرات سرمایه اجتماعی در ایران طی دوره (۱۳۶۸ – ۱۳۸۳) و مثبت بودن اثر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران، طی همان دوره، پرداخته است و نتایج حاصل را به عنوان یکی از نخستین گام­ها در ورود سرمایه اجتماعی به ادبیات اقتصادی ایران چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ تجربی ارائه نموده است.
همچنین الکوی نظری ارتباط بین رشد اقتصادی و سرمایه اجتماعی نشان داد، نه تنها متغیر سرمایه اجتماعی، عاملی تعیین­کننده در رشد اقتصادی می­باشد بلکه در مقایسه از شدت اثر بزرگتری نسبت به عامل سرمایه انسانی برخوردار است. تخمین رابطه مذکور برای جامعه ایران به خوبی ضریب معنی دار و قوی­تر سرمایه اجتماعی را در تعیین نوسانات رشد اقتصادی ایران در مقایسه با ضریب متغیرهای سرمایه انسانی و سرمایه اقتصادی نشان داده است. همچنین نتایج تخمین ضرایب همبستگی جزئی بین نرخ رشد اقتصادی و نرخ رشد سرمایه های اقتصادی، انسانی و اجتماعی نیز نشان داد، رابطه بین نرخ رشد اقتصادی و نرخ رشد سرمایه اجتماعی مستقیم و نسبت به همبستگی خطی نرخ رشد سرمایه انسانی، شدیدتر است. از این رو نادیده انگاشتن متغیر سرمایه اجتماعی در برنامه ­های رشد اقتصادی، خطای بزرگی خواهد بود (مؤیدفر، ۱۳۸۵).
– (بررسی شاخص­ های توسعه اجتماعی و سطح بندی آن در شهرستان­های استان اصفهان) عنوان پایان نامه دوره دکتری آقای رضا اسماعیلی با راهنمایی آقایان دکتر ربانی و کلانتری می­باشد. در این پژوهش برای سنجش توسعه اجتماعی مؤلفه های سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی شاخص­سازی شده ­اند. هدف اصلی پژوهش کنونی سنجش توسعه یافتگی اجتماعی شهرستان استان اصفهان بوده است. روش پیمایش و تحلیل ثانویه زپروش های اصلی بررسی موضوع بوده است. سرمایه اجتماعی با بهره گرفتن از ۱۲ معرف شاخص­سازی شده است. برای سنجش سرمایه اجتماعی و رتبه بندی آن در شهرستان استان ۲۵۳۶ نفر به عنوان جمعیت نمونه مورد مطالعه قرار گرفتند. نوع نمونه گیری استفاده شده سهمیه­ای متناسب با سن و جنس بوده است. ساکنین ۱۶ سال و بالاتر شهرستان­های استان اصفهان جامعه آماری این پژوهش بوده ­اند. برای سنجش مؤلفه رفاه به اطلاعات و اسناد سازمان­ها و مؤسسات مراجعه شده است. مؤلفه رفاه اجتماعی از ۶ معرف و ۴۳ متغیر شاخص شده است.
یافته­های این مطالعه حاکی از آن است که رتبه شهرستان­های مورد مطالعه، در شاخص توسعه اجتماعی به ترتیب: ۱ – اصفـهان ۲ – کاشان ۳ – نـائین ۴ – زرین­شهر ۵ – شاهین شهر ۶ – شهرضا ۷ – خمینی­شهر ۸- گلپایگان ۹ – داران ۱۰ – سمیرم بوده است. یافته دیگر مهم این مطالعه آن است که بین سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی به عنوان مؤلفه­ های توسعه اجتماعی در شهرستان­های استان اصفهان همبستگی معکوس وجود دارد. به طوری که شهرستان اصفهان با کسب رتبه اول در رفاه اجتماعی، رتبه آخر سرمایه اجتماعی را کسب کرده است. یافته­های پژوهش نشانگر آن است که توسعه اجتماعی در شهرستان­های استان اصفهان مردم محور نبوده و فاقد صفت توازن است. در فرایند توسعه اجتماعی، شهرستان­های استان ازز عدالت توزیعی در بهره­مندی از خدمات و امکانات رفاهی برخوردار نبوده­اند. در فرایند توسعه اجتماعی سرمایه اجتماعی سنتی جامعه تخریب شده و سرمایه اجتماعی جدید جایگزین نشده است. سطح توسعه اجتماعی در استان اصفهان از طریق طراحی سیاست­ها و برنامه اجتماعی و یا بازنگری در آن­ها قابل افزایش است. سیاست­های اجتماعی موردنظر باید بر اصولی چون عدالت توزیعی، حفظ و تقویت سرمایه ­های اجتماعی مشارکت همه جانبه و برابر در فرایند توسعه، وحدت و انسجام اجتماعی، تأمین اجتماعی، عدالت اجتماعی، شهروند مداری، واقع نگری و آرمان­گرایی بنا شود (اسماعیلی، ۱۳۸۵).
– پژوهش اسنادی منتشر نشده ای توسط حسین میرزایی در سال ۱۳۸۲ به انجام رسیده است. در این بررسی به مفاهیم عمده سرمایه اجتماعی از نظرگاه های مختلف اشاره شده است. این پژوهش حاوی مطالعات انجام گرفته در خصوص سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی از مفاهیم نسبتاً جدیدی است که توانسته است در مدت زمان کوتاهی جایگزین مناسب در ساخت توسعه پیدا نموده و سهم بسزایی در تبیین مسائل توسعه کسب نماید. از مهمرتین صاحب نظران سرمایه اجتمـاعی می­توان: جیمز کلمن، رابرتپانتام و کلاوس اوفه اشاره نمود که در کتب و مقاله­ها متعدد به پرورانـدن این مبحـث مبـادرت ورزیده و در دستگاه­های تئوریک خود از آن بهره جسته­اند (میرزایی، ۱۳۸۲).
۲-۳۱- پیشینه­ی پژوهش رضایت شغلی
۲-۳۱-۱- تحقیقات خارجی پیرامون رضایت شغلی
مطالعات هرزبرگ
شاید بتوان تحقیقات فردریک هرزبرگ را در سال ۱۹۶۶ که روی دویست نفر از مهندسان و حسابداران سازمان های صنعتی و بازرگانی شهر پترزبورگ در ایالات فیلادلفیلای آمریکا انجام داد از اولین تحقیقات در این زمینه دانست. وی پس از این مطالعه نتیجه گرفت که رضایت شغلی به پنج عامل درجه موفقیت شغلی، شناسایی شغل، جذابیت شغل، مسئولیت شغلی و پیشرفت شغلی بستگی دارد و عدم رضایت شغلی کارکنان به عواملی چون:
مقررات، خط مشی ها و آئین نامه های اداری سازمانی
نظارت و کنترل صحیح
حقوق و دستمزد

۳۴- وَیا حسرتا أضحی بنعماک نائحاً وَ کنتُ بها من قبل حینٍ مُغرِّدا ( همان ، ص ۴۶۴ )
دریغا که من نوحه سرای نعمتهایت شدم در حالی که قبلا ترانه سرای آنها بودم .
طباق در کلمات « نائح » و « مُغرِّد »
۳۵- عجبتُ لها مِن همهٍ کان منتهی حیاتکَ فیها حافلاً مثلَ مبتدا ( همان ، ص ۴۶۴ )
از همت و اراده تو که انتهای زندگیت همچون ابتدای آن سرشار از آن است در تعجبم .
طباق در کلمات « منتهی » و « مبتدا »
۳۶- قلبٌ وراء الشیب متقد الصبا کالجمـر تحـت رمـاده یتحـرّقُ ( همــان ، ص۴۶۵)
قلبی که در پیری عشق بر می افروزد مانند اخگری است که زیر خاکستر شعله ور می شود .
طباق در کلمات « الجمر » و « رماد »
۳۷-إذهبوا فی البلاد طولا وعرضا وانظرواما لخصمکم من جهود ( همان ، ص۴۷۱)
در طول و عرض کشور سفر کنید و تلاش دشمنتان را ببینید .
طباق در کلمات « طول » و « عرض »
۳۸- راعَهُم حیّاً وَ میتاً فاتقوا همّـه جبّارهً لَم تخــذَ لِ ( همان، ص۴۸۲)
ملک فیصل زنده یا مرده اش آنها را می ترساند ، پس آنها بایستی از اراده ای که خوار و زبون نمی شود
بترسند .
طباق در کلمات « حیّاً » و « میتاً »
۳۹- وَ عدتُ عـن القبر فی العائدینَ أمامـی نحیبٌ وَ خلفـی نحیــب ( همان، ص۴۹۲)
به همراه بازگشتگان از قبر بازگشتم در حالی که در پیش رو و پشت سرم فغانی بود .
طباق در کلمات « أمام » و « خلف »
۴۰- هل فی فلسطینَ بعدَ البؤس من دعه أم للزمان إبتسامٌ بعد تقطیب ( همان، ص۴۷۸)
آیا در فلسطین بعد از بیچارگی و فقر آرامش و آسایشی هست و یا برای زمان بعد از ترشرویی لبخندی وجود

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دارد .
طباق در کلمات « إبتسامٌ » و « تقطیب »
ج ) ترصیع
توازن وهمسانی الفاظ است که به دو صورت می آید : ۱- همراه با توافق حروف ووزن کلمات
آخرجمله ها : « إنّ الأبرارَ لفی نعیم وَ إنّ الفجّارَ لفی جَحیم » (الإنفطار) و۲- تقارب ونزدیکی
این کلمات : « وَآتیناهما الکتابَ المُستبین وَهدَیناهُما الصِّراط المستقیم » ( الصافات : ۱۱۷ و
۱۱۸ ) ( هاشمــی ، ۱۳۷۷ش ، ص۳۵۸ )
ابراهیم در بیشتر قصایدش از این صنعت استفاده برده است :
۱- عبس الخطبُ فابتسِم وَ طغی الهولُ فاقتحِـم
رابط الجأش والنهی ثابتُ القلبِ و القـدم… ( ابراهیم ط. ، ۲۰۰۵م ، ص۲۷۱)
بلا و سختی عبوس شد پس تو لبخند بزن ، ترس و خوف طغیان کرد پس تو خطر کن .
آرام و دلیر ، ثابت قدم با قلبی استوار .
۲- إخواننا أهلُ الوفاءِ أهلُ المودّهِ و الولاء (همان، ص۳۰۲)
برادران ما از تبار وفاداری و عشق و دوستی هستند .
۳- أطلقی ذاک العیارا قدکِ ضیماً و اصطبارا
یطلبُ العزُّ ابتدارا یُدرکُ المجدُ اقتسارا… (همان، ص۳۰۶)
آن تیر را پرتاب کن ، ظلم ( ظالم ) و شکیبایی تو کافی است .
عزت و افتخار پیشدستی را می طلبد و مجد و بزرگی مقهور کردن و به بند کشیدن را .
۴- لاتَسَـــل عَـن سَلامَته رُوحُـهُ فَــوقَ راحَتـِـــه
بَــدَّلتـــــــهُ هُمُـــومُـــه کَفنَــــاً مِــن وِسادَتِــه …(همان، ص۳۱۴)
از سلامتش مپرس، زیرا که او جان برکف است .
افکار و غمهایش بالش او را به کفن تبدیل کرده اند.
۵- أهلاً بربِّ االمهرجان أهلاً بنابغه البیان (هـمـــان ، ص ۳۱۶)
مرحبا به صاحب آن جشنواره و درود بر نابغه بیان . ( احمد شوقی )
۶-أنتم المخلصون للوطنیِّه أنتم الحاملون عبء القضیّه !!
أنتم العاملون مِن غیر قول !! بارَکَ اللهُ فی الزنود القویّه !! (همان،ص ۳۳۹)
شما پاک نهادان وفادار به میهن و شما مسؤلیت پذیران !!
شما عمل کنندگان بدون سخن !! آفرین باد بر این دستان قوی !!
۷- علامَ احتراسکَ ؟ لا أعلمُ وَ فیمَ احتشادُکَ ؟ لا أفهمُ ( همـان ، ص۳۴۴)
ای حکومت از چه چیزی پاسداری می کنی ؟ نمی دانم و بسیج تو به خاطر چیست ؟ نمی فهمم .
۸- بکوری عند شباکی لأنشق طیب ریّاکِ

دانشگاه علامه طباطبایی
دانشکده مدیریت و حسابداری
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت دولتی گرایش منابع انسانی
تاثیر رفتار شهروندی سازمانی و معنویت بر روی استراتژی نگهداشت منابع انسانی
نگارش
زهره آب باریکی
استاد راهنما
دکتر داوود حسین پور
استاد مشاور
دکتر بهروز رضایی منش
استاد داور
دکتر میرعلی سید نقوی
پاییز ۹۳
تقدیم به پدر و مادر عزیزم
خدای را بسی شاکرم که از روی کرم پدر و مادری فداکار نصیبم ساخته تا در سایه
درخت پر بار وجودشان بیاسایم و از ریشه آنها شاخ و برگ گیرم و از سایه وجودشان
در راه کسب علم ودانش تلاش نمایم .
والدینی که بودنشان تاج افتخاری است بر سرم و نامشان دلیلی است بر بودنم چرا
که این دو وجود پس از پروردگار مایه هستی ام بوده اند دستم را گرفتند و راه رفتن
را در این وادی زندگی پر از فراز و نشیب آموختند.
آموزگارانی که برایم زندگی؛ بودن و انسان بودن را معنا کردند

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حال این برگ سبزی است تحفه درویش تقدیم آنان….
تقدیر و تشکر
ضمن سپاس و ستایش به درگاه ایزد منان که به من توانایی داد که با استعانت از او بتوانم این پژوهش را انجام دهم، بر خود لازم می بینم از دلگرمی و تشویق اساتید و دوستان که در نگارش این مجموعه مرا یاری نمودند،قدردانی نمایم:
جناب آقای حسین پور ، استاد راهنما، که در طول نگارش این مجموعه با راهنمایی های عالمانه و بجایشان، سکاندار شایسته ای در هدایت این پایان نامه بوده اند.
جناب آقای دکتر رضایی منش ، استاد مشاور، که با سعه صدر مشاوره این تحقیق را پذیرفتند و در طول نگارش این مجموعه همواره از نظرات کارشناسانه شان، بهره جستم.
جناب آقای دکتر سیدنقوی که زحمت داوری این رساله را متقبل شدند؛ کمال تشکر و قدردانی را دارم
و در خاتمه از دوست ارجمندم خانم مطهری که مرا در انجام این تحقیق یاری نمود، قدردانی و تشکر می نمایم.
چکیده
نیروی انسانی یکی از ورودی‌های سیستم سازمانی می‌باشد. هرچه سازمان بتواند نیروی شایسته‌تری جذب کرده و بتواند از آن نگهداری و استفاده موثرتری نماید در رسیدن به اهدافش موفق‌تر و نسبت به رقبایش پیشتر است. یکی از دلایلی که باعث موفقیت سازمان­های بزرگ می­ شود این است که آنها دارای کارکنانی هستند که فراتر از وظایف رسمی خود تلاش می­نمایند رفتار شهروندی سازمانی رفتار فرانقشی است که کارکنان در سازمان ها علاوه بر وظایف اصلی خود به انجام آن مبادرت می ورزند. از طرفی در مورد معنویت، افرادی که زندگی معنوی را تجربه می­ کنند ، می توانند با روش های سازگار با اهداف سازمانی موجب رشد و توسعه خود و سازمان شوند. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر رفتار شهروندی سازمانی و معنویت بر روی استراتژی نگهداشت منابع انسانی انجام و روش تحقیق آن توصیفی از نوع پیمایشی بوده و جامعه آماری این پژوهش را تعداد۴۰نفر از کارکنان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار تشکیل می­ دهند حدود ۴۰ پرسشنامه جمع آوری گردید.این پژوهش دارای سه فرضیه اصلی و شش فرضیه فرعی می­باشد که توسط آزمون­های معادلات ساختاری و رگرسیون مورد آزمون قرار گرفتند که در نتیجه فرضیات تحقیق در زمینه تاثیر رفتار شهروندی سازمانی بر استراتژی نگهداشت منابع انسانی و تاثیر معنویت بر استراتژی نگهداشت منابع انسانی مورد تایید قرار گرفت .نتایج همچنین نشان داد که تمام ابعاد رفتار شهروندی سازمانی بر استراتژی نگهداشت منابع انسانی تاثیر مثبت و معناداری وجود دارند.
کلید واژه ­ها: رفتار شهروندی سازمانی ، معنویت ، استراتژی نگهداشت منابع انسانی
فهرست مطالب
عنوان شماره
فهرست جداول ث‌
فهرست اشکال ج‌
فصل اول کلیات تحقیق ۱
۱- ۱مقدمه ۱
۲-۱ بیان مسئله: ۲
۳-۱ اهمیت و ضرورت موضوع: ۳
۴- ۱ فرضیه های تحقیق: ۴
۵- ۱ هدف های تحقیق یا نتایج مورد انتظار: ۴
۶-۱ قلمرو تحقیق: ۵
۷-۱ شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق: ۵
فصل دوم مرور ادبیات و پیشینه پژوهش ۱۰
۱- ۲مقدمه ۹
۲-۱-۱-۱ مفهوم سازی های اولیه از رفتار شهروندی سازمانی ۱۰
۲-۱-۱-۲ تعریف رفتار شهروندی سازمانی ۱۲
۲-۱-۱-۳سیرتکوین مفهوم رفتار شهروندی سازمانی ۱۵
۲-۱-۱-۴رویکردهای اصلی در تبیین رفتارشهروندی ۱۷
۲-۱-۱-۴-۱رفتارشهروندی سازمانی درقالب تمایز بین واژه های نقش و فرانقش ۱۷
۲-۱-۱-۵ابعاد رفتارشهروندی سازمانی ۲۰
۲-۱-۱-۶عوامل موثر بر بروز رفتار شهروندی سازمانی ۲۳
۲-۱-۱-۷پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی ۲۷

با توجه به مطالب فوق، برای گردشگری روستایی نیز نمی‌توان نقطه آغازینی را بیان نمود چرا که شروع بازدید از جوامع روستایی توسط شهروندان سایر مناطق چندان مشخص نیست و می‌توان حدس زد که از زمان شکل گیری شهرها و گسترش تمدن‌های بشری، انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی به انگیزه های مختلف همواره در طول تاریخ، جهانگردی و گردشگری را تجربه کرده است (شریف زاده، مراد نژاد، ۱۳۸۱، ص ۵۲). گردشگری روستایی یک پدیده بسیار قدیمی است؛ اما در عین حال گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی- اجتماعی در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و مجموع اروپا ظاهر شد قبل از آن هم مناطق روستایی مورد استفاده فعالیت‌های تفریحی قرارگرفته بود، اما شرکت در این فعالیت‌های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بود (منشی زاده، نصیری، ۱۳۸۱، ص ۵۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

انقلاب صنعتی اگر چه باعث ایجاد مسائل و مشکلاتی برای جوامع شهری و روستایی شد ولی در کنار آن موجب گسترش راه‌ها و جاده‌ها و وسایل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین‌المللی شد که این خود باعث افزایش مسافرت‌ها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله مناطق روستایی گردید (قادری، ۱۳۸۲، ص ۱۱۴). در قرن نوزدهم گسترش خطوط راه آهن دسترسی به مناطق روستایی را برای افراد زیادی فراهم کرد و شروع توسعه صنعت گردشگری سبب گسترش گردشگری روستایی شد (منشی زاده، نصیری، ۱۳۸۱، ص ۵۲). شاید بیشترین تقاضای گردشگری روستایی از سال ۱۹۵۴ اتفاق افتاد که به طور کلی باعث رشد تقاضا در کلیه زمینه های گردشگری شد و به تبع آن تقاضای گردشگری روستایی نیز افزایش یافت.
به طور کلی مهم‌ترین عامل موثر در زمینه توسعه گردشگری روستایی، افزایش سریع مالکیت خودرو بود (قادری، ۱۳۸۲، ص ۱۱۶). امروزه در بسیاری از کشورهای جهان گردشگری روستایی توجه تعداد زیادی از گردشگران را به خود جلب کرده است و به عنوان یکی از مردمی‌ترین اشکال گردشگری به شمار می‌آید چنان که بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۹۳ بیشتر از ۷۰ درصد جمعیت این کشور از نوع تفریحات روستایی برخوردار گردیده‌اند و در بیشتر کشورهای صنعتی جهان نیز چنین وضعیتی وجود دارد. بر اساس بررسی‌های شبکه تفریحی روستا (CRN) در انگلستان تعداد افرادی که به طور روزانه در سال ۱۹۹۳ از مناطق روستایی بازدید کرده بودند بیش از ۹۰۰ میلیون نفر بالغ گردیده است (منشی زاده، نصیری، ۱۳۸۱، ص ۱).
ایران یکی از ده کانون شکل گیری تمدن بشری در جهان بوده است و نخستین آثار مدنیت که در این سرزمین کشف شده، به هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح تعلق دارد (محلاتی، ۱۳۸۰، ص ۲۷۰). این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و وجود فرهنگ و آداب و رسوم، آثار تاریخی، هنری و میراث فرهنگی خود به طور قطع برای جهانگردان و گردشگران عهد قدیم بهترین مقصد محسوب می‌شده است (رضوانی، ۱۳۷۹). با این وجود در مورد مسافرت به نواحی روستایی در زمان ایران باستان تحقیقات و مطالعات بسیار اندک است و اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به آداب و رسوم ایرانیان و وجود اکثریت جمعیت در مناطق روستایی می‌توان گفت که گردشگری روستایی نیز دارای جایگاه خاص خود بوده است، در حقیقت گردشگری روستایی در ایران از زمان شکل گیری تمدن‌های بزرگ و شهرها شکل گرفته و گردشگران در این زمان به منظورهای خاصی مسافرت می‌کرده‌اند. قرن نوزدهم، قرنی متفاوت در تاریخ جهانگردی ایران شناخته می‌شود، سیاحان، دیپلمات‌ها، بازرگانان، باستان‌شناسان، محققان و حتی افراد کنجکاو به ایران سفر می‌کردند تا صرفاً حس کنجکاوی خود را ارضا کنند. در قرن بیستم به طور پراکنده نیز اقداماتی در صنعت گردشگری و جهانگردی ایجاد شد که می‌توان به راه اندازی سرویس کالسکه رانی در تهران- قزوین، رشت- انزلی و سایر شهرها اشاره کرد و مؤسسات مختلف خارجی تدریجاً مسافرخانه و مهمان خانه‌هایی برای پذیرایی از اروپاییان و کسانی که به ایران مسافرت می‌کردند، به وجود آوردند.
به هر حال هر چند که در دوره مذکور، روند ورود گردشگران خارجی به ایران رو به تزاید گذاشته بود، ولیکن هیچ گاه به عنوان یک صنعت به شکل امروزی که دارای تشکیلات منظم و قوانین و مقررات ویژه ای باشد و درآمد زایی نماید، مورد توجه نبوده است. صنعت گردشگری در ایران از نیم قرن پیش به این طرف به منظور شناساندن مفاخر ایران و تمدن این سرزمین باستانی رسماً شکل گرفت و برای اولین بار از سال ۱۳۱۴ اداره ای در وزارت کشور به نام اداره امور جهانگردی تاسیس شد که فعالیت آن محدود به چاپ نشریات و کتابچه های راهنمای گردشگری ایران بود. بعد از شهریور ۱۳۲۰، اداره مذکور جای خود را به «شورای عالی جهانگردی» داد که زیر نظر وزارت کشور بود و در نهایت در سال ۱۳۴۲ هیئت وزیران تاسیس «سازمان جذب سیاحان» را تصویب کرد و این سازمان رسماً کار خود را آغاز نمود (رضوانی، ۱۳۷۹، ص ۱۹۲). این سازمان که به ارائه طرح‌ها و برنامه ریزی‌های وسیع زیربنایی در امر گردشگری موفق شد، در سال ۱۳۵۳ جزو تشکیلات وزارت اطلاعات درآمد و تحت عنوان «وزارت اطلاعات و جهانگردی» متولی تنظیم امور ایرانگردی و جهانگردی شد (محلاتی، ۱۳۸۰، ص ۲۸۰). از آن به بعد اداره ایرانگردی و جهانگردی به وسیله چهار شرکت سهامی با عناوین «شرکت سهامی گشت‌های ایران»، «شرکت سهامی خانه های ایران»، «شرکت سهامی سازمان مراکز جهانگردی برای ورزش‌های زمستانی» و «شرکت تأسیسات جهانگردی ایران» با نظارت وزارت اطلاعات و ایرانگردی اداره شد. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۸۵ به منظور جلوگیری از تداخل وظایف و هماهنگ نمودن فعالیت‌ها و مسایل مربوط به جهانگردی، این چهار شرکت در یکدیگر ادغام گردیدند و «سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی» با بافت و خط مشی‌های جدید و اهدافی متمایز از گذشته تشکیل و شروع به کار نمود. این سازمان اداره و بهره برداری از واحدهای اقامتی به شکل مهمان خانه، مهمان سرا، اردوگاه، کلبه، چادر، غذا سرا، چای خانه، پیست اسکی تأسیسات کنار دریا، آب‌های معدنی، مراکز ورزشی زمستانی و هر نوع محل مناسب دیگری برای ایرانگردی و جهانگردی را به عهده گرفت.
شورای عالی اداری در جلسه ۱۹/۱/۱۳۷۳ به پیشنهاد سازمان امور اداری کشور و به منظور افزایش کارایی سازمان و تمرکز در مدیریت دستگاه‌های فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی کشور را از وزارت فرهنگ و آموزش عالی منفک و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ملحق نمود. در تداوم این نقل و انتقالات و ثابت نگه داشتن نسبی این وضعیت در مدت قریب به ده سال، از اواخر سال ۱۳۸۲ و ابتدای ۱۳۸۳ بار دیگر با انحلال سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان میراث فرهنگی نیز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتزع و به نهاد ریاست جمهوری با عنوان «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری» می‌پیوندد. تشکیلات جدید با عمر کوتاه دو ساله بار دیگر دست‌خوش تحول و تغییراتی نوین می‌شود. صنایع دستی ایران که خود دارای تشکلی جدا و سازمان یافته، تحت عناوین «مدیریت صنایع دستی» یا شرکت صنایع دستی (دولتی) به صورت واحدهای تقریباً مجزا و مستقل در استان‌ها مشغول به کار بودند، بنا به ابلاغ مصوبه جدید شورای عالی اداری از روزهای آغازین سال ۱۳۸۵ منحل و تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفتند.
هم اکنون سازمان «میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» که حاصل ادغام سه بخش دولتی در یکدیگر است با اضافه نمودن نام هر استان در انتهای همین عنوان و تحت نظارت و کنترل (مدیریت) متمرکز یکی از معاونین ریاست جمهوری از تاریخ ذکر شده و با عنوان جدید به فعالیت ادامه داده و در تلاش است تا ضمن تثبیت نظام تشکیلاتی و اداری و جلوگیری از نقل و انتقالات دائم (تفکیک و ادغام) و تغییرات ساختاری مکرر، توجه و توجه برنامه ریزی خود را معطوف وظایف و تکالیف اصلی نماید. با توجه به مطالب فوق به طور کلی می‌توان گفت که صنعت گردشگری، صنعت نوپایی در کشور است که هنوز در ابتدای کار خود است و گردشگری روستایی نیز که جز کوچکی از این صنعت به حساب می‌آید، هنوز جایگاه خود را (به جز در چند مورد اندک) در برنامه‌ها و طرح‌های توریستی بدست نیاورده و هنوز به عنوان یک صنعت درآمدزا و کارا و صنعتی بدون آلودگی، بدون صرف هزینه زیاد و به قول اقتصاددانان «صادرات نامرئی» به آن نگریسته نمی‌شود.
گردشگری روستایی در تجارب جهانی
«گردشگری روستایی» از زمره مواردی است که اخیراً در حوزه ادبیات صنعت گردشگری بازتابی خاص داشته است، چنانچه امروزه با استناد مدارک تجارب جهانی در رابطه با توسعه گردشگری روستایی، درصد بالایی از میزان درآمد زایی ملی و افزایش معیشت خانوارهای روستایی همراه با اشتغال زایی و رفاه اجتماعی را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، لازم است تا با رجوع به اسناد و تجارب جهانی، ضمن تحلیل این تجارب و همگام با تطبیق آن‌ها با شرایط خاص اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی امکان کار بست و استفاده بهینه از این تجارب را در روستاهای حال حاضر ایران شدنی گردانید. بر این اساس، در رابطه با برنامه ریزی توسعه گردشگری لازم است نوع ارائه تسهیلات و خدمات و مکانیسم‌های اجرایی و برنامه ریزی و نوع رویه عمل در فرایند مداخله ساختاری، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
گردشگری روستایی در ایالات متحده آمریکا (ایالت یوتا)
مساحت این ایالت ۸۴۹۹۰ مایل مربع است و یازدهمین ایالت بزرگ آمریکا به شمار می‌رود و یکی از چهار ایالت چهارگوش شکل آمریکاست. علیرغم وسعت زیاد، جمعیت یوتا (Utah) در سال ۱۹۹۴ تنها ۱۹۱۶۰۰۰ نفر بوده است که ۸۰% آن در دره کوه های واساچ^[۱۲] در شمال این ایالت و نزدیک مرکز یعنی «سالت لیک سیتی»^[۱۳] قرار دارند. به دلیل جمعیت کم این ایالت دارای مناظر بکر و تماشایی است که بخش وسیعی از فعالیت‌های گردشگری در «یوتا» در این محدوده انجام می‌شود بنابراین گردشگری یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در «یوتا» و یکی از صنایعی است که با رشد سریع روبروست. در سال ۱۹۹۴ گردشگری به طور تخمینی ۳۵/۳ میلیارد دلار عاید اقتصاد این ایالت و ۶۹۰۰۰ شغل ایجاد کرد.
دریاچه پاول^[۱۴] دومین دریاچه مصنوعی جهان است که در منطقه تفریحی ملی colencanyon قرار دارد و سالانه ۳ میلیون گردشگر را جذب می‌کند که در فعالیت‌های مختلف تفرجی زمینی و آبی شرکت می کند. با این وجود بیشتر تقاضاها برای گردشگری روستایی در نیمه جنوبی ایالت «یوتا» متمرکز شده است زیرا جاذبه های متعددی در آن جا وجود دارند. در بخش جنوبی ۵ پارک ملی و از ۶ یادمان تاریخی ایالت یوتا ۴ یادمان در این بخش قرار دارند این ایالت دارای ۴۵ پارک و ۷ جنگل ملی است. پارک‌های ملی اصلی‌ترین جاذبه گردشگری روستایی هستند و طی چند سال گذشته رشد سالانه تعداد گردشگران حدود ۷/۳ درصد بوده است که این روند حاکی از گردشگرانی است که از خارج این ایالت برای بازدید و تفرج به این منطقه مراجعت می‌کنند.
در مجموع از پارک‌های این ایالت سالانه حدود ۷ میلیون نفر بازدید می‌کنند، اما به طور کلی به جز «پارک دولتی»، «دریاچه بزرگ نمک» و «پارک دولتی خلیج ویلارد» که نزدیک به مراکز اصلی جمعیت هستند و هر ساله بیش از یک میلیون نفر از آن جا دیدن می‌کنند، سایر پارک‌ها از جاذبه های کمتری نسبت به پارک‌های ملی برخوردارند. هیچ آمار و ارقامی از سطوح مشارکت مردم در فعالیت‌های گردشگری روستایی «یوتا» در دست نیست با این وجود گردش با خودروهای سواری و سایر وسائط حمل و نقل چادر زدن و پیاده روی، دوچرخه سواری، شکار، ماهی گیری (در این ایالت بیش از ۱۰۰۰ دریاچه قابل ماهیگیری وجود دارد) و اقسام ورزش‌های آبی مثل گردش با قایق بادبانی و کلک سواری از فعالیت‌های مورد علاقه گردشگران می‌باشند. بیشتر این فعالیت‌ها توسط بازدید کنندگان محلی که در یوتا زندگی می‌کنند صورت می‌گیرد ولی در سال ۱۹۹۴ بیش از ۱۵ میلیون گردشگر از مناطق خارج از این ایالت بودند. شایان ذکر است که از این رقم حدود ۰۰۰/۹۰۰ نفر از بازدید کنندگان خارجی بودند با توجه به اینکه ۷۰% اقامت گردشگران در مناطق روستایی این ایالت صورت می‌گیرد، لذا گردشگری روستایی در اقتصاد ایالت یوتا نقش بسزایی ایفا می کند.
گردشگری روستایی در روستای «برونته» انگلستان
«ریورند پاتریک برونته»^[۱۵] به همراه همسر و شش فرزندش به روستای کوچکی از «هاورث»^[۱۶] در «یورک شایر» انگلستان نقل مکان کردند. این خانواده در روستا و در کلیسایی در محله «جورچین» زندگی می‌کردند و در همان مکان سه خواهر از این خانواده به نام‌های آن^[۱۷]، شارلوت^[۱۸] و امیلی^[۱۹] رمان‌های مشهور خود را در دهه ۱۸۴۰ به رشته تحریر در آوردند. از آن زمان این منطقه به دلیل حضور خواهران برونته مشهور شده است. در حال حاضر خانه این نویسندگان به موزه کلیسا تبدیل شده و سالانه پذیرایی بیش از ۰۰۰/۱۰۰ بازدید کننده است، «هاورث» سالانه پذیرای بیش از یک میلیون گردشگر است و درآمد اقتصادی حاصل از گردشگران این روستا حدود ۲۰ میلیون پوند است.
به منظور ارتقای جایگاه این روستا به عنوان مقصد گردشگران و جذب بیشتر آن‌ها در مارس سال ۱۹۹۶ سازمانی برای بازاریابی گردشگران در این روستا تشکیل و آغاز به کار نمود. هدف اصلی این اقدام ارتقای مشارکت جوامع محلی و سازمان بازاریابی منطقه بود تا بتواند زمینه توسعه گردشگری را به نحو مطلوبی فراهم نمایند. البته جاذبه های گردشگری دیگری نیز در این منطقه وجود دارند که می‌توان به «کلیسای بولتن»، «راه آهن بخار»، «دره کیلی وورث» و «روستای سالتایر» در نزدیک «برادفورد»^[۲۰] اشاره نمود که از معروفیت نسبتاً زیادی برخوردار بوده و تحت تأثیر روستای برونته قرار دارند عضویت در سازمان گردشگری روستای برونته برای همه شرکت‌ها هتل‌ها، مهمان سراها، مغازه‌ها و رستوران‌ها آزاد است و این سازمان در ازای دریافت حق عضویت برای فعالیت‌های گوناگون بازاریابی انجام می‌دهد این فعالیت‌ها عبارتند از:
– ارتباط با رسانه های گروهی و تدارک بازدیدهایی برای آشنایی با این منطقه
– ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی در مورد بازار گردشگری
– انتشار یک فصل نامه درباره سیاحت و وسایل ارتباط جمعی
– بازاریابی روستای «برونته» از طریق اینترنت
– توسعه تورهای مرتبط با تعطیلات کوتاه مدت و سایر خدمات که از طریق یک سازمان حمل و نقل محلی صورت می‌گیرد.
– تبلیغات برای منطقه از طریق نشریات منطقه ای
موفقیت گردشگری روستایی برونته تنها در دراز مدت حاصل می‌شود. با این وجود بسیاری از مطالعات انجام شده به ویژه در سطح بین‌المللی نشان می‌دهند که استفاده از نام «برونته» می‌تواند به طور معجزه آسایی بازدید کنندگان بیشتری را جذب کند.
طرح «تارکا» در انگلستان
طرح تارکا^[۲۱] در سال ۱۹۸۹ به عنوان یک برنامه هماهنگ سازی و تعامل میان حفظ محیط زیست، تفرج و گردشگری در شمال «دون»^[۲۲] در انگلستان اجرا شد. هدف اصلی این طرح اضافه نمودن منابع طبیعی بیشتر به مناطق حفاظت شده بود، بسیاری از مجریان به این موضوع واقف شده بودند که تعامل میان محیط زیست و توسعه گردشگری می‌تواند بسیار سودمند باشد و نقش اساسی را در ارتقای رفاه اجتماعی و اقتصادی ایفا نماید. این طرح قسمت وسیعی از مناطق روستایی شمال «دون» را در برگرفته و در میان مراکز تفریحی ساحلی و پارک‌های ملی «دارتمور»^[۲۳] و «اکسمور»^[۲۴] گسترده شده است. علی رغم جذابیت‌هایی که این منطقه به عنوان یک مقصد گردشگری داشت به نظر می‌رسید این منطقه از نبود یک هویت مشخص رنج می‌برد و به همین دلیل تنها ۱% از گردشگران را جلب می‌کرد. این منطقه محل وقوع رمان کلاسیک «هنری ویلیامسون» با عنوان «تارکا، سمورآبی» است که در دهه ۱۹۲۰ منتشر شده است بنابراین طرح «تارکا» به عنوان مبنایی برای حفاظت از محیط زیست برنامه ریزی شده و به عنوان پیشگام در توسعه گردشگری مورد استفاده قرار گرفت اهداف این طرح عبارت بودند از:
– حفظ و توسعه حیات وحش زیبا و ویژگی‌های منحصر به فرد شمال «دون»
– برانگیختن مردم در لذت بردن و درک این منطقه
– توسعه و ارتقای گردشگری در منطقه
اداره کل طرح مستلزم مشارکت سازمان‌های گوناگون قانونی و داوطلب محلی و ملی بود این سازمان‌ها شامل شوراهای محلی، انجمن‌های گردشگری منطقه ای، شورای روستا و کمیته توسعه روستایی است. بعد از ۳ سال طرح «تارکا» انجمن گردشگری روستایی «تارکا» را به عنوان یک بخش خصوصی به عضویت پذیرفت مدت کوتاهی پس از آن این انجمن بیشتر کارکردهای بازاریابی طرح «تارکا» را بدست گرفت و بیش از ۱۵۰ سازمان خصوصی را تحت پوشش خود قرار داد.
این طرح ۳ مرحله متمایز داشت در مرحله اول تمام امکانات و تلاش‌ها به حفظ محیط زیست و توسعه پیاده روی اختصاص داشت. مرحله دوم طرح بر توسعه صنعت گردشگری از طریق ایجاد انجمن گردشگری روستایی تارکا و سایر اقدامات بنا نهاده شده و مرحله نهایی این طرح بر تحکیم دستاوردها از طریق بازاریابی و تجزیه و تحلیل دقیق متمرکز بود. طرح «تارکا» به اهداف اصلی‌اش دست یافت و به موازات حمایت جدید بخش‌های محلی تا سال ۱۹۹۷ سرمایه قابل ملاحظه ای را جذب نمود.
گردشگری روستایی در اسپانیا
محبوبیت اسپانیا به عنوان مقصد اکثر گردشگران ساحلی در ایام تعطیلات، مرهون وجود تعداد زیاد اقامت گاه های گردشگری است که در مناطق روستایی سواحل مدیترانه پراکنده هستند. به طور مثال تقریباً اقامت گاه های ثبت شده در اسپانیا در جزایر «بالئاریک»^[۲۵] قرار دارند، در حالی که در منطقه «کاتالونیا»^[۲۶] که بخش معروف «کوستابراوا»^[۲۷] در آن قرار دارد، تنها ۲۰% اقامت گاه‌ها وجود دارند اگر چه گردشگری در اسپانیا صرفاً به مناطق ساحلی محدود نشده است و طیف گوناگونی از اقامت گاه های گردشگری در سراسر این کشور را فرا می‌گیرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به هتل‌های مجلل گران قیمت، پانسیون‌ها یا خانه های شبانه روزی اشاره نمود اما قابل توجه ترین انواع اقامت گاه‌ها مخصوصاً در ارتباط با گردشگری روستایی شبکه گسترده «پارادورها»^[۲۸] به معنی مسافرخانه یا هر نوع اقامتگاه است و در گذشته این لغت برای اتاق‌های کرایه ای شبانه استفاده می‌شد که به اغنیاء و ثرومندان تعلق داشت و خدمات جانبی مثل اصطبل حیوانات نیز توسط «مسافرخانه دار» (posada) فراهم می‌شد در سال ۱۹۲۶، نمایندگی توریست سلطنتی پیشنهاد داد که مفهوم سنتی «پارادور» را می‌توان به شبکه امکانات اقامتی در سراسر کشور تسری داد و دولت باید مسئول ارائه تسهیلات برای توسعه هتل‌های اقامتی در آن مناطق شود زیرا واگذاری چنین فعالیت‌هایی به بخش خصوصی واقع‌بینانه و سودمند نبود. علاوه بر این مقرر شد تا قلعه های قدیمی، صومعه‌ها و قصرها در جهت توسعه «پارادورها» نقش مهم‌تری را ایفا نمایند.
اولین پارادور در رشته کوه «گردوس»^[۲۹] برای گردشگرانی که به قصد شکار به منطقه می‌آمدند، ساخته شد و از آن تاریخ زنجیره پارادورهایی که توسط دولت اداره می‌شوند به ۸۶ اقامتگاه رسیده است که ۸۳ عدد از آن‌ها هتل و بقیه مهمانپذیر یا رستوران است. از ۳۵ بنای تاریخی که بازسازی شده، ۱۳ بنا قلعه های مربوط به قرون وسطی ۸ بنا صومعه راهبه ها و بیمارستان‌ها ۷ بنا متعلق به دوره «باروک»^[۳۰] و قرون وسطی، ۵ بنا کاخ‌های قدیمی لردها و ۲ بنای دیگر ساختمان‌هایی هستند که در فضای تاریخی احاطه شده‌اند. به طور کلی «پارادورها» ۸۵۰۰ تخت را در ۴۵۰۰ اتاق فراهم کرده‌اند و از سال ۱۹۹۰ هر ساله ۲ میلیون گردشگر را جذب می‌کنند.
گردشگری روستای در استرالیا و نیوزلند
گردشگری برای حل بسیاری از معضلاتی که روستاها با آن دست به گریبانند، بهترین گزینه محسوب می‌شوند، اما چنانچه این پدیده به خوبی مدیریت نشود موجب بروز برخی مشکلات بسیار پیچیده می‌گردد. در واقع زمانی که روستاییان سعی می‌کنند تعادلی بین تقاضای گردشگری و فعالیت‌های کشاورزی خود ایجاد کنند به شدت دچار مشکل می‌گردند. روستاها در موقعیتی ما بین اراضی بایر و اراضی شهری به سر می‌برند و این مسئله محدودیت‌هایی را برای توسعه گردشگری به وجود می‌آورد که شهرها و مناطق شهری هرگز با آن مواجه نیستند. هم چنان مناطق روستایی بین طبیعت بکر و دست نخورده و جهان متمدن شهر یا شهرک قرار دارند که طبیعت آن تحت کنترل درآمده است. گردشگری روستایی در استرالیا عمدتاً در چشم‌اندازها و مناطق کشاورزی صورت گرفته و بر اساس بهره‌وری از طبیعت تعریف می‌شود. رایج‌ترین گردشگری روستایی در استرالیا عبارتند از گردشگری کشاورزی^[۳۱] و گردشگری مزرعه^[۳۲] گردشگری کشاورزی شامل فعالیت‌های «پذیرایی» و گذران تعطیلات در مزارع است، اما گردشگری مزرعه ای، تشکیل شده از مزارع در حال بهره برداری که علاوه بر فعالیت‌های زراعی، جهت کسب درآمد مازاد به فعالیت‌هایی با اهمیت گردشگری نیز می‌پردازند.
چند مورد از محصولات گردشگری روستایی که توسط وزارت کشاورزی و شیلات نیوزلند شرح داده شده‌اند عبارتند از:
– اقامتگاه مزرعه ای شامل جای خواب، صبحانه و سایر وعده های غذایی، پذیرایی و شرکت در فعالیت‌های متمرکز در یک مزرعه سنتی ساده و بی پیرایه به طوری که گردش گر خود را عضوی از خانواده احساس نماید.
– هتل‌های روستایی، شامل جای خواب و غذا اما مرکز توجه برخی فعالیت‌های مربوط به مزرعه نیز است.
– واحدهای اقامتی روستا^[۳۳] شامل اتاقک‌های پشم چینی، انبار کاه، کلبه های کارگاه و… که با تغییراتی آماده اقامت گردشگران شده‌اند.
– کمپ یا کاروان، مکان‌های پر جاذبه دسترسی مناسب و سایه‌بان یا سر پناه درختان و دارای تسهیلاتی برای تأمین نیازهای گردشگران (مثل حمام، توالت و غیره)
– اقامت در هوای آزاد که ممکن است سخت‌تر از انواع دیگر باشد و در فصول سرد تر طرفداران کمتری دارد.
فشارهای عصبی ناشی از زندگی شهری و دور بودن از محیط زیست طبیعی تمایل به فرار از زندگی یکنواخت شهری را به وجود آورده است مناطق روستایی رهایی از این فشارها را ممکن ساخته و فرصتی را برای تجربه یک روش ساده تر و آرام‌تر زندگی در اختیار گردشگران قرار می‌دهد بعد از جنگ دوم جهانی گردشگری که موجب افزایش خود آگاهی و کمال طلبی انسان‌ها می‌شد طرفداران بیشتری پیدا کرد. تبلیغات گسترده رسانه های گروهی در مورد گردشگری نقش مهمی در توسعه این پدیده داشتند افزایش شناخت انسان از محیط زیست و رابطه بین انسان و محیط زندگی‌اش موجب شکل گیری «رویکرد سبز» گردید و جاذبه های روستایی را به عنوان گردشگری پایدار اکولوژیکی مطرح ساخت. به موازات این تحولات و با پیشرفت جوامع بشری و حذف موانع سیاسی و اقتصادی گردشگری دسترسی به نواحی روستایی تسهیل گردید؛ و به همین دلیل امروزه تعداد مسافرت‌ها بیش از گذشته شده و این پدیده به تبعیت از افزایش درآمدها شتاب مضاعفی یافته است.
بسیاری از جوامع روستایی در استرالیا دارای تعاونی‌های روستایی هستند که به ایجاد همکاری و ارتباط بین فعالیت‌های گردشگری منطقه ای می‌پردازند. سهم گردشگری در اقتصاد استرالیا حدود ۵/۴% تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۱ بوده است حدود یک سوم این درآمدها از طریق هزینه های صرف شده برای غذا در رستوران‌ها، اقامت در محل خرید و شرکت در کلوپ‌ها و جشن‌ها بدست آمده است البته کلیه این اقلام بخشی از اقتصاد گردشگری روستایی را شامل می‌گردد. بدین ترتیب گردشگری قادر است اثرات مطلوبی بر اقتصاد روستاها داشته باشد.
لازم به توضیح است گردشگری می‌تواند باعث بروز اختلاف نظرهای اجتماعی در منطقه شود که در نتیجه آن تنش‌های احتمالی در جامعه ایجاد نماید. به خصوص در مورد توزیع درآمد این مشکل بیشتر به چشم می‌خورد چرا که تنها خویشاوندان نزدیک در وظایف مربوط به گردشگری به کار گرفته می‌شوند گردشگری اثرات منفی هم دارد که از ارزش آن به عنوان یک صفت جانبی و مکمل می‌کاهد مسائلی مانند تابلوهای تخریب شده زباله، رفتار نادرست، تخریب راه های جنگلی توسط وسائط نقلیه، ترافیک فراوان، عدم رعایت حریم خصوصی اراضی، باز گذاردن درها و خلوت شکنی و موارد مشابه از تبعات سوء گردشگری قلمداد می‌گردند. یک بررسی در جوامع مناطق مرتفع جنوب استرالیا در موارد اثرات سوء گردشگری، اثرات منفی زیر را نشان داد:
– شلوغی منطقه (۱۰%)
– مشکلات توقف اتومبیل (۱۶%)
– خسارات محیط‌زیستی (۱۰%)
– زباله/ پسماند برخورد نادرست با کارکنان بخش گردشگری (۵/۴%)
– مطالعه ای در منطقه ویکتوریا نشان داد که ۶۷% مزرعه داران از «مواجهه با مردم» به عنوان یکی از دلایل عمده آغاز حرفه گردشگری نام می‌برند. متصدیان اقامت گاه های مزرعه ای در نیوزیلند دریافتند که مزایای اجتماعی حاصل برقراری رابطه با گردشگران بسیار سودمند است. در منطقه ویکتوریا گردشگری روستایی به دو شکل انجام می‌گرفت گردشگران داخلی که در تعطیلات کوتاه مدت ۲ تا ۳ روزه به این نواحی می‌آیند و شمار کوچکی از گردشگران خارجی برای مدت ۲ تا ۳۰ روز در این مکان‌ها اقامت می‌نمودند. در سال ۱۹۹۴، ۳۴% گردشگران به بازدید از نواحی و ایالات مختلف استرالیا پرداختند، اما ۳ منطقه بیشتر مورد توجه گردشگران قرار گرفت. گردشگران اروپایی و آمریکای شمالی تمایل بیشتری به بازدید از مناطق داخلی استرالیا داشتند در حالی که آسیایی‌ها علاقه چندانی به این امر نشان نمی‌دادند.
منطقه سیدنی در استرالیا به دلیل نقش مهمی که به عنوان عمده‌ترین مقصد گردشگران در استرالیا دارد، دارای بیشترین بازدید کننده است، در واقع تقریباً دو سوم گردشگران، سیدنی را نیز در برنامه سفر خود می‌گنجانند. گردشگران داخلی ایلوارا^[۳۴] تقریباً همه از سیدنی می‌آیند که برای تعطیلات با اتومبیل شخصی به منطقه مسافرت کرده و کمتر از ۳۰ شب در آن اقامت می‌نمایند. حدود ۴۵% تعطیلات سپری شده در ایالت نیوساوت والز^[۳۵] در بازدید از مناطق روستایی سپری می‌شود. بخش‌های کلیدی بازار متمایل به گردشگری روستایی شامل خانواده های جوانی می‌شود که در جستجوی اقامت گاه‌های راحت برای کاهش اضطراب و سرگرم کردن بچه‌ها می‌باشند و نیز زوج‌های سالخورده ای که طالب بازدید از مناطق آرام و بدون استرس هستند و هر دو این گروه‌ها تمایل دارند مدتی را در این مناطق اقامت داشته باشند (حدود ۱ هفته). پدیده جالب توجهی که در استرالیا مشاهده شد، تقارن افزایش گردشگران با شروع فعالیت‌های زراعی است (از قبیل پرورش دام و فعالیت‌های زراعی در زمین‌های زرعی کوچک). به عنوان مثال، گوسفندهای مورد نیاز برای نمایش عملیات پشم چینی به طور معمول از بازار تهیه می‌شوند و باغچه های کوچک برای افزایش انجام فعالیت کشاورزی در مزرعه ایجاد می‌گردند.

شایگان، داریوش. (۱۳۷۳)، هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، باقر پرهام، چاپ دوم، تهران: فرزان.
شرو سیمپسون، ماریا. (۱۳۸۲)، شعر و نقاشی ایرانی: حمایت از هنر در ایران، عبدالعلی براتی و فرزاد کیانی، چاپ اول، تهران: نسیم دانش.
طباطبائی، سید محمد حسین. (۱۳۶۱)، قرآن در اسلام، چاپ سوم، تهران: بنیاد علوم اسلامی.

1. 1. عمید، حسن. (۱۳۷۷)، فرهنگ عمید، چاپ دهم، تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۷)، شاهنامه، چاپ چهارم، تهران: هرمس.
فضل الله همدانی، رشید الدین. (۱۳۸۶)، جامع التواریخ (تاریخ بنی اسرائیل)، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.

1. 1. کربن، هانری. (۱۳۷۷)، تاریخ فلسفه اسلامی، سید جواد طباطبائی، چاپ دوم، تهران: کویر.

1. 1. کربن، هانری. (۱۳۸۷)، انسان نورانی در تصوف ایرانی، فرامرز جواهری نیا، چاپ دوم، تهران: آموزگار خرد.

1. 1. گودرزی، مرتضی. (۱۳۸۰)، جست و جوی هویت در نقاشی معاصر ایران، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.

1. 1. مددپور، محمد. (۱۳۸۴)، حکمت انسی و زیبایی شناسی عرفانی هنر اسلامی، چاپ اول، تهران: سوره مهر.

مولوی، جلال­الدین محمد. (۱۳۹۰)، مثنوی، چاپ سوم، تهران: هرمس.
نصر، سید حسین. (۱۳۷۵)، هنر و معنویت اسلامی، رحیم قاسمیان، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
نظامی گنجوی، الیاس. (۱۳۸۷)، خمسه، چاپ دوم، تهران: هرمس.

1. 1. همدانی، محمد بن محمود. (۱۳۷۵)، عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، چاپ اول، تهران: مرکز.

Comparative study of the word “angel” in the Holy Quran and angel image in Tahmaspi Shahnameh (epic of kings)
Some of eminent creatures of God, which are not visible by humans in common situations, are called angels. The Holy Quran has considered the angels in more details than other divine books. To this respect, it is a rich source for cognition of these invisible creatures. The holy Quran has referred to the characteristics, obligations, mission and other names of these spiritual creatures. The term “Malek” has been translated to angel and glad tidings, having an important status in Persian literature. Its name has been entered into the most national poem called Ferdowsi Shahnameh. Converting Shahnameh to precious visual versions and visualizing the face and body of some angels have led to creation of a treatise under the title of “Comparative study of the word “angel” in the Holy Quran and angel image in Tahmaspi Shahnameh (epic of kings)”. With a descriptive and comparative method and focusing on the verses of the holy Quran about angels, this research has studied and criticized the text of Shahnameh and images of angels in Tahmaspi. Of the results of current study we can refer to achievement of a general and conceivable picture visual status of angels in the Holy Quran and comparison of this definition with Ferdowsi narration. In spite of all difficulties and complexities in presenting a comprehensive definition of angels in Quran, compatibility of Ferdowsi’s and other writers’ narration about angels with perceptible and visual status of angels in Quran have been analyzed in current thesis.
Keywords: The holy Quran, Tahmaspi Shahnameh, writing, Malak, angels

1. 1. «صور: بوق یا شاخی که در آن بدمند و آوازی از آن خارج شود. نفخۀ صور: بادی که اسرافیل در روز رستاخیز در صور یعنی شیپور خود می­دمد و مردگان زنده می­شوند. صور اسرافیل: شیپور اسرافیل که روز رستاخیز در آن می­دمد و مردگان زنده می­شوند» (عمید، ۱۳۷۷: ۸۸۰). ↑

1. 1. «عقیده عمومی مسلمین –که البته ریشه آن همان ظواهر لفظی قرآن است- درباره وحی قرآن این است که قرآن مجید به لفظ خود سخن خدا است که بوسیله یکی از مقربین ملائکه که موجوداتی آسمانی هستند به پیغمبر اکرم فرستاده شده است. نام این ملک –فرشته- جبرئیل و روح الامین است و سخن خدا را به تدریج در مدت بیست و سه سال به پیغمبر اکرم (ص) رسانیده است» (طباطبائی، ۱۳۶۱: ۹۰). ↑

1. 1. «آن دیوان {جنیان} بر او {حضرت سلیمان(ع)} هرچه می­خواست از کاخ و عمارات و معابد عالی و نقوش و تمثال­ها و ظروف بزرگ مانند حوض­ها، و دیگ­های عظیم که بر زمین کار گذاشته بودی همه را می­ساختند. اینک ای آل داود! شما شکر و ستایش خدا به جای آرید و {هرچند} از بندگان من عده قلیلی شکرگذارند» (قرآن کریم، سبأ: آیه ۱۳). ↑

1. 1. جریانات و مکاتب موجود در قلمرو تفکرات اسلامی به چهار گروه تقسیم شده ­اند: گروه ­های شامل متکلمین، فلاسفه مشاء، فلاسفه اشراق و عرفا یا متصوفه. در این میان، عرفان به مسیر رسیدن به حق از راه دل اطلاق می­ شود. دکتر سید یحیی یثربی در ابتدای کتاب «عرفان نظری» و در ذیل «تعریف عرفان» تصوف و عرفان را یک مفهوم کلی و عام می­داند (یثربی، ۱۳۷۴: ۲۵). مفهومی که بر مصادیق گوناگون اطلاق شده است. تعاریف عرفا نیز از عرفان متنوع است، زیرا عرفا در تعریف عرفان و مسائل مربوط به آن همانند توحید، فنا، عشق و محبت، فقر، اخلاص و رضا، در مواردی موقعیت خاص مخاطب را در نظر گرفته­اند. در این تعریف، عارفان نیز «کسانی هستند که در نیل به حقیقت جهان، نه بر عقل و استدلال بلکه بر سیر و سلوک و ریاضت و مجاهده و اشراق و مکاشفه متکی بوده و هدف آنان به جای درک و فهم حقایق، وصول و اتحاد و فنا در حقیقت است. در این مکتب، بینش بر دانش و درون بر برون وحال بر قال، ترجیح و تقدم دارد» (یثربی، ۱۳۷۴: ۳۶). ↑

1. 1. «شعر آینه راز است، و محارم راز میدانند که راز در بیان نمی آید؛ اشارتی و دیگر هیچ، و همین اشارت نیز به زبان رمز است. زبان شعر زبان رمز است، چرا که راز، جز در رمز نمی نشیند. اهل حقیقت مقیمان کوی میخانه اند و شعر جرعه ای است از آن شراب روحانی که بر خاک افشانده اند» (آوینی، ۱۳۸۱: ۱۲۳). ↑

1. 1. «فضای مینیاتور {نگارگری} فضای عالم مثال است، آنجا که اصل و ریشه صور طبیعت و اشجار و گلها و پرندگان و نیز پدیده­هائی که در درون روح انسان متجلی می­ شود سرچشمه می­گیرد. این عالم خود هم وراء جهان عینی مادی است و هم درون نفس انسان… در سنت هنر مینیاتور در ایران هنرمندان بزرگ همواره با توسل به آن آثاری که در درون انسان و نیز در عالم مثال واقع است نقش­های خود را بوجود آورده و از این طریق دری بسوی عالم بالا و فضای بیکران جهان ملکوت گشوده­اند» (نصر، ۱۳۴۷: ۲۰). ↑

1. 1. ر.ک.به: تصویر ۴-۳ ↑

1. 1. شاعران یا همنشین شاهدان تنگ دهان و باریک میان ملکوت­اند و راز دار قدسیان، یا همدم شیطان­اند در فراموشخانه­های عوالم وهم. شاعران همه لسان الغیب هستند و اگر خواجه را بدین لقب اختصاص داده­اند، نه از آن است که دیگر شعرا لسان الغیب نیستند، بلکه از آن است که این صفت در او به تمامیت و کمال رسیده است» (آوینی، ۱۳۸۱: ۱۲۳). ↑

1. 1. «نگاره‌های ایرانی از همان آغاز شکل گرفتن تا حدود زیادی تحت تأثیر مکتب‌های ادبی و اشعار سخنوران ایرانی بود. سراسر اشعار فارسی مشحون از توصیف چهره‌های مدور می‌باشد، واین آثار همواره الهام‌بخش هنروران نقاش، چه به‌­طور مستقیم به هنگام مصور‌نمودن دواوین شعر و چه به­ طور غیر‌مستقیم واقع شده‌است» (تجویدی، ۱۳۵۲: ۸۳). ↑

1. 1. ر.ک. به مقاله: «مذهب فردوسی و ادیان در شاهنامه» نوشته پروفسور سید حسن امین، نشریه حافظ، شماره ۲۷، فروردین ۱۳۸۵، صص ۳۳-۱۴ ↑

1. 1. «تصویر هنری اگر در قالب لفظ و کلمه ظاهر شود، به شعر و سایر هنرهای ادبی تبدیل شده و اگر در هیئت شکل و رنگ و بافت جلوه کند، نقاشی بوجود می ­آید. بسیاری از تصاویر و نمادهای شعری می­توانند به تصاویر نقاشی تبدیل شوند و همان جلوه معنوی را به­ ظهور رسانند. این برگردان تصویری، گاهی با شکل و گاهی بوسیله رنگ نمایان می­ شود» (رجبی، ۱۳۷۸: ۱۷). ↑

1. 1. ر.ک.به: بخش چهارم از فصل دوم همین رساله. ↑

1. 1. در نمونه ­ای از متن نهج­البلاغه که در آن حضرت علی(ع) اوضاع پس از رحلت حضرت رسول(ص) را بیان کرده، درباره مشاهده ملائک توسط ایشان نوشته شده است: «رسول­الله (صلی الله علیه و آله) جان تسلیم کرد و سرش بر سینه من بود. جانش بر کف دست من جاری شد و من آن را بر چهره خود کشیدم، غسل دادنش را عهده­دار شدم و ملائکه یاران من بودند. سرای و بیرون سرای پر از ناله و زاری ملائکه بود. دسته­ای فرود می­آمدند و دسته­ای فرا می­رفتند. لحظه­ای بانگ و فریادشان از گوش من نمی­برید. بر وی درود می­فرستادند تا او را در مدفنش به خاک سپردیم» (حضرت علی (ع)، ۱۳۸۵: ۴۸۵). ↑

1. 1. واژه پری طبق گفته مرحوم دهخدا به زنانی از جنیان­ که در نهایت زیبایی و خوب­رویی هستند اطلاق می­ شود: «او{پری} موجودی است در مقابل دیو و موجودی است متوهم و صاحب­پر که اصلش از آتش است و به چشم نیاید و غالباً نیکوکار است، به­عکس دیو که بدکار است» (دهخدا، ۱۳۷۷: ۵۵۸۳). ↑

1. 1. این داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم و در سوره­های مبارکه حجر (آیات ۵۱ تا ۶۰)، سوره ذاریات (آیات ۲۴ تا ۳۳) و سوره هود (آیات ۶۹ تا ۷۶) مورد اشاره قرار گرفته است. علیرغم اعتقاد عمومی مردم و مسلمانان به فرشته یا ملک بودن این سه شخصیت در متن اصلی قرآن کریم اثری از اشاره­ به نام فرشته یا ملک وجود ندارد، و قرآن کریم سه مهمان حضرت ابراهیم(ع) را رسولانی از طرف خداوند معرفی می­ کند. اما به هر ترتیب مقصود نگارگر از ترسیم این سه پیکره، مطابق با متن مرجع، به تصویر کشیدن سه فرشته با ظاهر کاملاً زمینی بوده است. ↑

1. 1. در مقدمه این کتاب آمده است: «معروف­ترین کتاب عجائبی که امروز می­شناسیم، عجائب­المخلوقات و غرائب­الموجودات زکریای قزوینی است. قزوینی این اسم را از کتاب محمد بن محمود همدانی گرفت که تقریباً یک قرن پیش از او آن را نوشته بود. اما شهرت قزوینی و کتاب او سبب شد که این اسم بیشتر یادآور کتاب قزوینی باشد و با این کتاب پیوند نزدیک­تری بیابد. در ترجمه فارسی عجائب­المخلوقات قزوینی، آثار تقلید از کتاب همدانی در موارد مختلف به چشم می­خورد. کتاب همدانی چه از نظر تنوع مطلب و چه از نظر محتوا از کتاب قزوینی غنی­تر و جامع­تر است» (همدانی، ۱۳۷۵: ۱۹). ↑

1. 1. 1. خداوند در قرآن کریم، بدون اشاره به سرنوشتی که بعدها کتاب عجائب­المخلوقات برای هاروت و ماروت رقم زده است، می­فرماید: «و پیروی کردند سخنانی را که دیو و شیاطین در ملک سلیمان (با فسون و جادوگری) می­خواندند و هرگز سلیمان به خدا کافر نگشت لیکن دیوان همه کافر شدند و سحر به مردم می­آموختند و آنچه را به دو فرشته هاروت و ماروت در بابل نازل شده یاد می­دادند و آن دو ملک به هیچ کس چیزی نمی­آموختند مگر آنکه بدو می­گفتند که کار ما فتنه و امتحان است مبادا کافر شوی و دیوان به مردم چیزی که میان زن و شوهر جدائی افکند می­آموختند و زیان نمی­رسانیدند و سود نمی­بخشید و محققاً می­دانستند که هر که چنین کند در عالم آخرت هرگز بهره­ای نخواهد یافت و آنان به بهای نفوس خود زشت­ترین متاع را خریده­اند اگر می­دانستند» (قران کریم، بقره: آیه ۱۰۲). ↑

      ( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

1. 1. قابل ذکر اینکه خود شاه طهماسب هم از کودکی به خوشنویسی و نقاشی علاقه داشت و از استادانی چون بهزاد و سلطان محمد تعلیم گرفته بود. او در خلال دو دهه حامی پرشور هنرمندان بود و شخصاً به نقاشی و خطاطی می­پرداخت ولی هرگز نتوانست اثری همتراز آثار هنرمندان دربارش پدید آورد» (پاکباز، ۱۳۸۰: ۹۳). ↑

1. 1. شاه طهماسب اول صفوی در سال ۹۸۴ هجری قمری و پس از ۵۴ سال حکومت بر ایران در گذشت. ↑

1. 1. اتفاقاً تصاویر این نسخه، امروز نیز به نام شاهنامه کارکیا و یا شاهنامه بزرگ سر در دسترس می­باشند. ↑

1. 1. «اسرافیل، فرشته صاحب صور، که چشم بر اذن تو دوخته و در انتظار صدور فرمان است تا با دمیدن در صور، خفتگانی را که در گورها گروگان اند، از خواب گران مرگ، بیدار کند» (امام سجاد، ۱۳۸۱: ۶۷). ↑

1. 1. وحی در اصل به معنای سرعت و امر وحی به معنای امر سریع آمده است. از آنجا که فهماندن با رمز و اشاره، سریع صورت می­گیرد، در مورد آن وحی به کار می­رود. پس کلمه وحی تعمیم یافته به هر نوع فهماندن پنهانی، خواه پنهان بودنش بعلت صوت مخفی و خواه نحوه بیان مطلب با رمز و اشاره باشد، اطلاق می­ شود. در اصطلاح دانشمندان اسلامی، وحی به معنای القای مطلبی از سوی خداوند متعال به پیامبران است؛ خواه با­واسطه و خواه بی­واسطه؛ اعم از آنکه دیگران بشنوند یا نشنوند و خواه از طریق مکتوبی باشد که پیامبران ببینند یا مطلبی باشد که به قلبشان الهام شود و چه در خواب صورت گیرد یا در بیداری. در قرآن مجید وحی به معنای وسیع لغوی آن و در مورد غیر انسان و انسان هایی که پیامبر نبوده­اند، به کار رفته است؛ اطلاق وحی بر قرآن به لحاظ آن است که پیامبر، معارف قرآن را از سوی خداوند به صورتی که برای دیگران غیر محسوس و از نوعی خفا برخوردار است، دریافت می­ کند. ↑

1. 1. «جبرئیل، امین وحی تو، پیشوای آسمانیان، فرشته بلند مرتبه و مقرب در گاهت» (امام سجاد، ۱۳۸۱: ۶۷). ↑

1. 1. «به یزدان چنین گفت کای کردگار/ تویی برتر از گردش روزگار/ بدین جای بیچارگی دستگیر/ تو باشی ننالم به کیوان و تیر/ هم آن گه چو از کوه برشد خروش/ پدید آمد از راه فرخ سروش/ همه جامه­اش سبز و خنگی به زیر/ ز دیدار او گشت خسرو دلیر/ چو نزدیک شد دست خسرو گرفت/ ز یزدان پاک این نباشد شگفت/ چو از پیش بدخواه برداشتش/ به آسانی آورد و بگذاشتش/ بدو گفت خسرو که نام تو چیست/ همی گفت چندی و چندی گریست/ فرشته بدو گفت نامم سروش/ چو ایمن شدی دور باش از خروش/ کزین پس شوی بر جهان پادشا/ نباید که باشی جز از پارسا» (فردوسی، ۱۳۷۸: ۱۷۴۱). ↑

1. 1. جنیان از دیگر موجودات غیبی هستند که در ظاهر به چشم انسان ها قابل رؤیت نیستند. سوره ای به همین نام در قرآن مجید وجود دارد و در تعریف این واژه در لغت نامه دهخدا نوشته شده؛ «هر چیز پوشیده از حواس از ملائکه و شیاطین، پری، ضد انس، فرشتگان، … دیو» (دهخدا، ۱۳۷۷: ۷۸۶۱). ↑

1. 1. برای بررسی ارتباط بصری جن و پری، در بخش­های قبلی به نمونه ­ای از نگاره­های مجموعه مثنوی جمشید و خورشید اشاره شد که در آن شخصیت اصلی ماجرا یعنی شاهزاده چینی، در سفر خود به غرب وارد سرزمین جنیان شده و با شاه جنیان عقد خواهر و برادری می­بندد. بنظر می­رسد از نظر نگارگری و همینطور متن ادبی، این اثر یکی از بهترین نمونه­ها برای بررسی جن در ادبیات و نگارگری ایران باشد. ↑