پاسخ‌گویی به شرایط بیرونی علاوه بر اینکه منجر به بقا می شود زمینه‌ی تحقق سازمانی و اثربخشی را نیز فراهم می‌کند. انسجام سازمانی نیز به عنوان عامل هماهنگ کننده و یکپارچه ساز این دو بعد عامل بسیار مهمی در ایجاد سلامت سازمانی به شمار می‌رود.پاسخ‌گویی، انسجام و اثربخشی مهم‌ترین ابعاد سلامت سازمانی هستند.ترک‌زاده (۱۳۸۷)
جدول ۲-۲: توصیف ابعاد و مؤلفه‌‌های سلامت سازمانی از دیدگاه پژوهشگران مختلف
نظریه‌پردازان
ابعاد
هیوآنگ و رامی (۲۰۰۴)
لیک و فریتلر (۲۰۱۲)
سازمان سلامت جهانی (۲۰۱۰)
هو (۲۰۰۰)
هیل (۲۰۰۳)
ترک زاده (۱۳۸۷)
دانشگاه کنتاکی (۲۰۱۲-۲۰۱۱)
پولین و لکلرک (۲۰۰۶)
فیشر و همکاران (۲۰۰۷)
فراوانی
اثربخشی
*
*
۲
هدفگذاری
*
*
۲
چشم انداز مشترک
*
*
*
۳
محیط حمایت کننده
*
*
*
۳
رهبری
*
*
*
*
۴
توانمندی سازگاری و سازواری
*
*
*
*
*
۵
انسجام
*
*
*
*
*
*
۵
۲-۱-۵- جمع بندی مدل‌های مطرح شده در زمینه سلامت سازمانی
بررسی مدل های مطرح شده در زمینه سلامت سازمانی نشان می‌دهد وجود هدفگذاری و چشم انداز مشترک در سازمان از ابعاد مهم سلامت سازمان می‌باشد (لیک و فریتلر، ۲۰۱۲؛ پولین و لکلرک، ۲۰۰۶؛ فیشر، سیچ و سیچ، ۲۰۰۷؛ هیل، ۲۰۰۳). در واقع هدفگذاری را به عنوان عامل مهمی در راستای بیان چشم انداز سازمانی تلقی نموده اند که باید بتواند از آن به خوبی حمایت کند تا زمینه ی تحقق اهداف سازمانی فراهم شود. در این زمینه می توان گفت تعیین اهداف و مطلوبیت های سازمانی به نوعی القا کننده ی مفهوم اثربخشی سازمانی است؛ چرا که در تعریف اثربخشی سازمانی نیز آمده است که به معنای تحقق اهداف و مطلوبیت های سازمانی می‌باشد (هوی و میسکل، ۲۰۰۸؛ رابینز، ۱۳۹۱). در واقع اثربخشی سازمانی متضمن داشتن چشم انداز مطلوب و در راستای بهببود عملکرد سازمان و بهره‌وری آن است و از طرفی نشان دهنده ی هدفمندی و تعیین مأموریت هایی در این زمینه می‌باشد.
از طرفی سازمان های امروزی در محیط متنوعی فعالیت می‌کنند که بقای آنان را منوط به فعالیت و پاسخ‌گویی اثربخش در این محیط می‌سازد. این شرایط ایجاب می‌کند که سازمان‌ها بتوانند به گونه ای اثربخش پاسخگوی نیازهای محیطی بوده تا علاوه بر تامین منابع خود به بقای معنادار در این محیط نیز دست یابند. به عبارتی سازمان‌ها در جهت حفظ بقای خود ناچار به پاسخ‌گویی به این محیط هستند.
در واقع داشتن هدف در سازمان نیز باید معطوف به پاسخ‌گویی باشد و صرف داشتن هدف نمی تواند منبع مناسبی جهت تضمین پاسخ‌گویی سازمان‌ها باشد بلکه در نظر گرفتن ابعاد مفهومی، ساختاری و عملکردی پاسخ‌گویی به شرایط محیطی نیز باید مورد توجه قرار بگیرد (ترک‌زاده و همکاران، ۱۳۹۳) در اغلب مدل های مطرح شده نادیده گرفته شده است. بنابرین سازمان‌ها به واسطه ی عملکرد در محیط و لزوم بقای معنادار در آن ناچار به پاسخ‌گویی مطلوب به آن می‌باشند و از این منظر پاسخ‌گویی یکی از مهم ترین ارکان سلامت سازمانی به شمار می رود.
از طرفی یکی از مهم‌ترین معیارهای اثربخشی سازمانی توانمندی نگهداری انسجام درون سازمانی است (آرگریس، ۱۹۶۴) و از طرفی انسجام سازمانی به عنوان نیرویی هماهنگ کننده و یکپارچه ساز فرایندهای سازمانی به شمار می‌رود (ترک‌زاده و همکاران، ۱۳۹۳). از طرفی در مدل های مطرح شده در زمینه ی سلامت سازمانی نیز انسجام سازمانی به عنوان یکی از مهم ترین ابعاد مورد توجه قرار گرفته است. این بعد شامل انسجام گروهی و سازمانی و همچنین انسجام موجود در بین فرایندهای سازمانی را در بر می‌گیرد (هیوآنگ و رامی، ۲۰۰۴؛ لیک و فریتلر، ۲۰۱۲؛ هیل، ۲۰۰۳؛ دانشگاه کنتاکی، ۲۰۱۱).
از سوی دیگر رهبری نیز از مهم ترین عواملی است که در مدل های سلامت سازمانی مورد توجه قرار گرفته است. رهبری و کیفیت آن می‌تواند بر اثربخشی و کارایی سازمان تاثیر گذاشته و بر فرایندهای آن کنترل اعمال نماید (هیوآنگ و رامی، ۲۰۰۴؛ پولین و لکلرک، ۲۰۰۶؛ لیک و فریتلر، ۲۰۱۲؛ فیشر، سیچ و سیچ، ۲۰۰۷). از این رو رهبری می‌تواند به عنوان زمینه و عامل بسترساز به نحوی عمل نماید که زمینه ساز و هدایت کننده پاسخ‌گویی، اثربخشی و انسجام سازمانی باشد و به عبارتی این سه کارکرد در بطن رهبری اتفاق بیفتند. برای مثال نتایج پژوهش ها نشان می‌دهد که رهبری منجر به کارایی فرایند کار گروهی در سازمان می شود و این امر می‌تواند زمینه ساز انسجام بین کارکنان، کاهش تعارضات، کاهش فشارهای کاری و در نهایت شفافیت در سازمان شود (هیوآنگ و رامی، ۲۰۰۸). همان طور که بنیس[۳۹] (۱۹۸۹) اشاره می‌کند انسجام در سازمان تحت تاثیر ویژه کیفیت رهبری در سازمان قرار می‌گیرد (بنیس، ۱۹۸۹). به عبارتی انسجام را یکی از مهم ترین بخش‌های رهبری قلمداد می نمایند (مانز[۴۰]، ۱۹۹۸؛ نیکس[۴۱]، ۱۹۹۷؛ باتن[۴۲]، ۱۹۹۸) و از سوی دیگر انسجام را یکی از مهم ترین مبانی اخلاقی رهبری در نظر گرفته اند (کلاوسون[۴۳]، ۱۹۹۹).
رهبری سازمانی می‌تواند عاملی اثربخش در همسوسازی ابعاد سه گانه اثربخشی، انسجام و پاسخ‌گویی باشد. در واقع رهبری مطلوب در سازمان از طریق حمایت‌های نظارتی، کاهش مکانیزم‌های کنترل بر عملکرد کارکنان و افزایش استقلال کارکنان می‌تواند عامل مفیدی در جهت بهبود عملکرد سازمان باشد. بنابرین رهبری مطلوب در سازمان بهبود عملکرد سازمانی را در پی دارد (هیوآنگ و رامی، ۲۰۰۸). از طرفی مطالعات حاکی از آن است که انسجام در رهبری سازمانی منجر به ایجاد انسجام در فرایندهای مدیریت و بهبود انسجام در سازمان خواهد شد (هرناندز، آریاس، زپدا و گیرون[۴۴]، ۲۰۱۲). بنابرین رهبری سازمانی عاملی تعیین کننده در ایجاد انسجام در سازمان خواهد بود. از سوی دیگر تاثیر رهبری بر اثربخشی سازمانی نیز در مطالعات مورد تأیید قرار گرفته است (برنر و ملاندر[۴۵]، ۱۹۹۷). در ادامه ابعاد و عناصر مشترک مطرح شده در مدل ها و چارچوب های ارائه شده در زمینه سلامت سازمانی مورد بررسی قرار گرفته است.
۲-۱-۶- پاسخ‌گویی به محیط
۲-۱-۶-۱- تعریف پاسخ‌گویی به محیط
