وقتی در پژوهش­ها تفاوت‌های بین دو جنس موردمطالعه قرار ‌می‌گیرد، این احتمال وجود دارد که وجود تفاوت به دلیل تفاوت نوع تربیت و تبلیغات و… باشد؛ در همین راستا، بیولنز و بالک (۲۰۰۸) در پژوهش خود نقش تأثیر انواع خاصی از برنامه ­های رسانه­های جمعی بر درک خطر ترافیکی را بررسی کردند. یکی از نتایج به دست‌آمده‌ آن‌ ها بیان می­ کند که درک خطر ترافیکی پسرها بیشتر تحت تأثیر برنامه ­های تلویزیونی قرار ‌می‌گیرد. آن‌ ها بیان کردند که برنامه ­های تلویزیونی بر روی رانندگی با سرعت، رانندگی بعد از مصرف الکل از طریق تأثیر گذاشتن بر روی درک خطر ترافیکی تأثیر دارد. در انتها، آن‌ ها برای گروه برنامه­ ریزان پیشگیری پیشنهاد ‌می‌کنند عملیات ایمن ترافیکی را در برنامه ­های تلویزیونی نوجوانان بگنجانند قبل از اینکه آن‌ ها رانندگی واقعی را تجربه کنند.

سن و تجربه رانندگی

فین و براگ^[۱۵۴] (۱۹۸۶) احتمال بالای خطر تصادف در رانندگان جوان­تر را به عدم موفقیت آن‌ ها در پیش ­بینی موقعیت­های خطر مرتبط دانسته است. برای اثبات این موضوع، مک­نایت و مک­نایت^[۱۵۵] (۲۰۰۳) با تجزیه‌و تحلیل ۲۰۰۰ تصادف­هایی که مسبب آن‌ ها رانندگان جوان و تازه ­کار آمریکایی بودند، ‌به این نتیجه رسیدند که پیش ­بینی و شناسایی نکردن به‌موقع خطرات در ۴۴ درصد تصادفات نقش داشتند. کیوامبای و واتز (۱۹۸۱) در پژوهش خود با بیان اینکه زمان واکنش برای محرک­های ساده و معمولی در افراد جوان­تر بیشتر است ولی راننده­هایی با سنین ۲۵ تا ۵۵ سال به طور معناداری سریع­تر از رانندگان با سن زیر ۲۵ سال به خطرات بالقوه­ای نشان داده شده در شبیه­ساز پاسخ دادند، به نتیجه مشابهی در این خصوص رسیده بودند (هورسویل و همکاران، ۲۰۰۸؛ مک­کنا و کریک، ۱۹۹۱؛ اسمیث و همکاران، ۲۰۰۹؛ والز و هورسویل، ۲۰۰۷؛ وتون، هورسویل، هاثرلی، وود، پاچانا، و آنستی، ۲۰۱۰). آرنت^[۱۵۶] (۲۰۰۲) و دیری و فیلدز (۱۹۹۹) بیان ‌می‌کنند، شواهد این واقعیت را نشان می­دهد که رانندگان جوان­تر تمایل دارند تا خطر تصادفات در موقعیت­های خطرناک را کم برآورد کنند و در مقابل آن، توانایی­هایشان برای اجتناب از تهدیداتی که شناسایی‌شده را بیش برآورد کنند. این یافته­ ها با نتایج دی­جوی^[۱۵۷] (۱۹۹۲) هم‌راستا بود، او نیز ‌به این نتیجه رسید، همین خوش­بینی بیش‌ازحد رانندگان جوان­تر به توانایی­هایشان است که به بروز بالاتر اشتباه در تصادفات این گروه منجر شده است. فین و براگ (۱۹۸۶)، گریگرسن^[۱۵۸] (۱۹۹۶)، و پک^[۱۵۹] (۱۹۸۵، ۱۹۹۳) نیز در پژوهش­های خود با بررسی این دیدگاه غیرواقعی ذهنی در رانندگان جوان به نتایج مشابهی دست‌یافته‌اند (به نقل از ماستن^[۱۶۰]، ۲۰۰۴).

دو متغیر سن و تجربه رابطه تنگاتنگی با هم دارند که در برخی موارد تفکیک کامل این دو از هم که اگر ممکن باشد بسیار مشکل است. پژوهش­ها نشان می­ دهند، نوجوانان تمایل دارند میزان بالاتری از خطرات رانندگی را تحمل کنند در واقع خطرپذیر^[۱۶۱]ترند، ازنظر تجربی هم نوجوانان به خاطر فقر تجربه و توانایی، نمی ­توانند خطرات در حین رانندگی را به‌درستی شناسایی کنند. باور اشتباهشان درباره اینکه می ­توانند از خطرات بکاهند، نیز به دو دلیل سن کم و کمبود تجربه است (آرنت، ۲۰۰۲؛ دیری و فیلدز، ۱۹۹۹)؛ ‌بنابرین‏، مانند هر مهارت دیگری، این فرض منطقی به نظر می­رسد که راننده­ها توانایی درک خطر خود را با افزایش تجربه­شان در این زمینه بهبود می­بخشند (آندروود و همکاران^[۱۶۲]، ۲۰۰۵). در همه جای دنیا رانندگان کم­تجربه بسیار نقش پررنگ­تر در تصادفات و مرگ­ومیرهای ناشی از آن دارند و در این‌بین نیز رانندگان تازه ­کار مرد نیز در صدر لیست قرار دارند. در اکثر پژوهش­ها (برای نمونه، ساگبرگ^[۱۶۳]، ۱۹۹۸؛ گریگرسن و بجورالف^[۱۶۴]، ۱۹۹۶) نشان داده شده که علاوه فاکتورهای مربوط به سن، فقدان مهارت­ های مربوط به رانندگی، به عنوان یک عامل مهم درگیر در تصادفات توصیف می­ شود. بخصوص رانندگان تازه ­کار بیشتر به نظر می­رسد فاقد مهارت­ های زیر باشند: داشتن توانایی مشاهده اطلاعات مربوط به موقعیت‌های ترافیکی، تمرکز داشتن بر جنبه­ های مختلف محیط ترافیکی که به طور بالقوه دارای خطر است، و ایجاد ارتباط و پیوند بین عکس‌العملشان (رفتار) به مهارت­هایشان (رولوفز، ویسرز، اونا و ناگل، ۲۰۰۹).

باوجوداینکه مهارت­ های عمومی رانندگی مانند همکاری و هماهنگی دست و چرخ و یا رانندگی بین خطوط بسیار آسان است، شکل­ گیری و توسعه مهارت ­ها و توانایی‌های رانندگی ایمن مانند آگاهی از موقعیت­های بالقوه خطرناک و درک خطر مستلزم گذشت زمان هستند (دیری،۱۹۹۹؛ استرادلینگ و مادوز^[۱۶۵]، ۲۰۰۱؛ به نقل از یونال، ۲۰۰۶؛ بورووسکی، شینارو اورون-گیلاد، ۲۰۱۰؛ هاورث و میول­ویهیل، ۲۰۰۶). بورووسکی، شینار و اورون-گیلاد (۲۰۱۰) در پژوهش خود بیان ‌می‌کنند که رانندگان باتجربه و مسن­تر نسبت به رانندگان جوان بی­تجربه به خطرات بالقوه حساسیت بیشتری از خود نشان می­ دهند. موقعیت­های بالقوه خطرناک آن‌هایی هستند که وقایع به صورت ناخواسته و برنامه­ ریزی نشده رخ می­ دهند. بورووسکی، شینار و اورون-گیلاد (۲۰۱۰) در پژوهش خود تحت عنوان سن، مهارت و درک خطر در رانندگی بیان ‌می‌کنند که رانندگان باتجربه و مسن در تشخیص خطر واقعی و تشخیص خطر بالقوه به یک اندازه و به‌خوبی مهارت دارند. این در حالی است که رانندگان جوان و بی­تجربه هنگامی متوقف شدند و یا ایستادند که موقعیت بسیار خطرناک گزارش‌شده بود. رانندگان جوان­تر به‌واسطه فقر دانش مبتنی بر تجربه رانندگی، تمایل دارند در درجه­ اول به خطرات واقعی پاسخ دهند و آن‌ ها به موقعیت‌های بالقوه خطرناک یا دیر پاسخ می­ دهند یا اصلاً پاسخی نمی­دهند و در ادامه بیان ‌می‌کنند که در موقعیت­های خطر واقعی بین افراد ازنظر گروه سنی مختلف، تفاوت معناداری دیده نشده است. (بورووسکی، شینارو اورون-گیلاد، ۲۰۱۰؛ سومر، ۲۰۱۱).

وجود اهلیت وصی درزمان فوت موصی تفویض سمت شرط است نه زمان انشاء وصیت زیرا وصایت ایقاع است و اراده وصی درانعقادآن نقشی ندارد.زوال اهلیت وصی نیز باعث انحلال آن نمی شودوهمین که مانع حجررفع شدوصی می تواندبه کار خود ادامه دهد.اگرموصی وصایت رامقیدبه وضعی کندکه زوال آن وصف باعث عزل وصی می شود.اشخاص حقوقی نیزصلاحیت وصی شدن را دارند مگر درمواردی که انجام وصایت خارج ازاهداف ایجادشخصیت حقوقی باشد.

موصی می‌تواند چند نفر را به ترتیب وصی قرار دهد.‌در فرض ترتیب شرایط وصی درزمانی ضرورت داردکه وصایت ازوصی قبلی به او می‌رسد،زیرا در این لحظه است که اوبه این سمت منصوب می شود. وصی حق ندارد برای بعداز فوت خود وصی معین کندیادر زمان حیات وصایت رابه دیگری تفویض کند مگراینکه اختیاروصی به او داده شده باشد.ولی وکیل واجیرگرفتن برای اجرای وصایت مانعی نداردمگراینکه موصی منع کرده باشد.

در ضمن،صغیر ‌را می‌توان‌ به‌اتفاق یک‌نفرکبیر وصی‌ قرار داد. در این‌ صورت‌ اجراءوصایا با کبیر خواهدبود تاموقع‌ بلوغ‌ و رشد صغیر.وصی ‌باید برای تصرفی که ماموربه اجرای آن شده است اهلیت داشته باشد.صغیرنمی تواندبه تنهایی عهده دار امور وصایت شود.اگر وصایت برای امور غیر مالی باشد سفیه برای آن اهلیت دارد.در این که آیا می توان صغیررا به وصایت برگزید وتصدی را مطلق به بلوغ ورشد او کرد یا تنها به اتفاق کبیرچنین انتخابی نافذاست اختلاف وتردیدوجوددارد. ظاهرقانون مدنی نظردوم را تاییدمی کند ولی از نظرعلمی نظریه نخست امکان انتصاب صغیر ترجیح دارد.اگر صغیر پیش ‌از بلوغ فوت کندوصی کبیر می تواندبا استقلال به کارخود ادامه دهد.اگرصغیرپس از بلوغ به علت حجرنتواندباکبیر همکاری کندراه حل قاطعی وجود ندارد وتردیدهست که آیا باید ضم امین کردیاکبیر استقلال دارد ونظر دومی صحیح است. وصی ممکن است یک یا چند شخص حقوقی یا طبیعی باشداختصاص به یک فردندارد،ناظرممکن است استصوابی باشدیااطلاعی. دروقف اگر در اطلاعی یااستصوابی بودن ناظر تردید باشد یا موصی در این باره هیچ نظری ندهد.بنا را بر اصل اطلاعی بودن می گذاریم(کاتوزیان، ۱۳۸۲، ص۳۶۰).

وصی‌ نسبت‌ به‌ اموالی‌ که‌ برحسب‌ وصیت‌ در ید او می‌باشد حکم‌ امین‌ را دارد و ضامن‌ نمی باشد. مگر در صورتی که تعدی‌ ‌و تفریط‌کرده باشد(همان، ص۱۱۲).

با عزل صفت امانت، وصایت نیز ازاوسلب می شودوباید بی درنگ دست ‌از تصرف برداردوگرنه ضامن است. هرچندتقصیرهم نکرده باشد.درصورتی که چند شخص به اتفاق وصایت رابه عهده داشته باشندوازتصمیم های جمعی آنان خسارتی به بار آیدهریک از اوصیاء دربرابر ورثه مسوول تمام ضررمی باشد(همان، ص۱۱۴).

۱-۳- مشروعیت و حکم وصیت

۱-۳-۱- وصیت در قرآن

۱-۳-۱-۱- اوصاف وصیت در قرآن

کلمه وصیت هشت بار در قرآن ذکر شده که دو بار به صورت “الوصیه” در آیات یازده و دوازده سوره نساء، شش بار به صورت “وصیه” که یک بار در سوره بقره آیه ۲۴۰ و پنج مرتبه در سوره نساء، آیه یازده و دوازده می‌باشد.

همچنین کلمه “وصی” به همراه مشتقاتش ۳۲ بار در قرآن کریم آمده است. این تعداد در ۲۱ آیه از سیزده سوره قرآن ذکر شده است که در ذیل آن ها را ذکر می‌کنیم.

سوره بقره: چهار مرتبه؛ سوره نساء: یازده مرتبه؛ سوره انعام: چهار بار؛ سوره شوری: دو مرتبه؛ سوره بلد: دو بار؛ سوره عصر: دوبار؛ و در سوره های مریم، مائده، عنکبوت، لقمان، یس، احقاف، ذاریات یک بار آمده است(مفید، ۱۳۷۰، ص۱۱۲).

خداوند متعال در آیه ۱۷۶ سوره دوم (بقره) فرموده است:

نوشته شد بر شما که چون مرگ یکى از شما فرا رسد، اگر مالى دارد، وصیت کند براى پدر و مادر و نزدیکان خویش به نیکى و این حقى است بر پرهیزکاران.

پیامبر (ص) فرموده‏اند: هر کس بدون وصیت بمیرد، به مرگى همچون مرگ دوره جاهلى مرده است. و همان حضرت فرموده‏اند: سزاوار نیست بر مؤمن که هیچ شبى بخوابد مگر اینکه وصیت نامه‏اش زیر سرش باشد. و فرموده‏اند: وصیت موجب اتمام کم و کاستى زکات است(همان، ص۱۳۲).

و فرموده‏اند: هر کس به هنگام مرگ وصیتى پسندیده نکند، موجب کاستى در مردانگى و خرد اوست. امیر المؤمنین على (ع) فرموده است: هر کس وصیت کند و در آن حیف و ستمى روا ندارد، چنان است که آن مال را در زندگى خویش در راه خدا صدقه داده باشد و براى من تفاوتى نیست در آنکه به وارثان خود زیانى برسانم یا آن مال را از ایشان دزدیده باشم. امام صادق فرموده است: وصیت، حقى است بر هر مسلمان. و همان حضرت فرموده است: هیچ مرده‏یى را مرگ فرا نمى‏رسد مگر اینکه خداوند چشم و گوش و عقل او را ‌در مورد وصیت به او بر مى‏گرداند که بفهمد آیا وصیت ‌کرده‌است یا نه و این همان راحتى‏یى است که به آن راحتى مرگ مى‏گویند و آن حق هر مسلمان است. باز همان حضرت فرموده‏اند: هر کس به هنگام مرگ، براى خویشاوندانى که ارث نمى‏برند، وصیت نکند، سرانجامش به گناه پایان مى‏پذیرد. پیامبر فرموده‏اند: هر کس به هنگام مرگ، وصیت پسندیده نکند، موجب کاستى در مروت و خرد اوست.

گفته شد: اى رسول خدا! چگونه باید وصیت کرد؟ فرمودند: چون مرگش فرا رسد و مردم پیش او جمع شوند، بگوید: پروردگارا! اى پدید آورنده آسمان‌ها و زمین! اى آگاه آشکار و نهان! اى مهربان به دوست و دشمن! پروردگارا! من در این جهان به پیشگاه تو عهد و اقرار مى‏کنم و گواهى مى‏دهم که خدایى جز تو نیست یگانه‏یى که تو را شریک و انبازى نیست و محمد بنده و فرستاده تو است و همانا که بهشت و دوزخ حق است و حساب و برانگیختن و میزان و قدر حق است و قرآن چنان است که تو فرو فرستاده‏اى و تو خود، خداى حق و آشکارى. خداوند به محمد (ص) بهترین پاداش را دهاد! و به محمد و آل او بهترین تحیت را عنایت فرماید(مفید، ۱۳۷۰، ص۱۰۴).

پروردگارا! اى ساز و برگ من به هنگام گرفتارى، و اى یاور من به هنگام سختى، و اى ولى نعمت من! تو که خداى من و خداى پدر و نیاکان منى، مرا لحظه‏یى به خود وامگذارکه اگر یک چشم بر هم زدن مرا به خودم واگذارى، به بدى نزدیک و از نیکى دور مى‏شوم. خدایا! انیس وحشت من در گورم باش و این عهد مرا روزى که تو را دیدار مى‏کنم به من ارزانى فرماى. سپس به نیازهاى خود وصیت کند.

این وصیت، همان است که در آیه ۹۱ سوره نوزدهم (مریم) آمده و فرموده است:مالک نمى‏باشند شفاعت را، مگر کسى که بگیرد از نزد خداى بخشنده عهد و پیمانى را.» و این عهد و پیمان میت است و وصیت بر هر مسلمانى حق است و لازم است که این را حفظ و ‌به این عمل کند.

به طور کلی هدف از توصیه در دین رساندن انسان به یک رشد معنوی است و رشد و تعالی نیز در گرو ایمان به خدا،ایمان به رسول اکرم(ص) ایمان به قرآن و دستورات و توصیه های دین است.

بخشی از علل بزهکاری مربوط به عوامل بیرونی می‌باشد. تحریک،خود یکی از عوامل مؤثر در وقوع بزهکاری است.زدن حرف نامربوط توسط دیگری،توهین،یا عملی که باعث تحرک قوه خشم و انتقام شود،همه را می توان با صبر و گذشت از دیگران به راحتی نادیده گرفت.در علم جرمشناسی رفتار یا گفتار تحریک آمیز خود بزه دیده می‌تواند یکی از عوامل تشکیل دهنده جرم باشد که با یک صبر و با یک گذشت کوچک می‌توانست به وجود نیاید.^[۲۰۴] باید روح تربیت شود،عادت کند به امور مثبت،و این جز با تمرین و توصیه و پر رنگ تر کردن امور معنوی با روح انسان عجین نخواهد شد.

در دوران گذشته همان‌ طور که می‌دانیم انتقام به شدت در میان مردم رواج داشت و کسی که عمل خلافی را انجام می‌داد نه تنها خود او بلکه خانواده و یا حتی جامعه محلی او نیز تاوان این عمل را می‌دادند.در بررسی تحولات دوران های مختلف حقوق جزا نیز ما به دوره هایی مانند انتقام خصوصی تا تعدیل نسبی و در نهایت تعدیل کلی آن بر می خوریم.اما امروزه همه می دانند که اگر کسی عمل مجرمانه ای در مقام تضییع حق فردی انجام دهد بر مبنای اصل شخص بودن مجازات ها تنها خود او پاسخگو است و خانواده و اطرافیان او نقشی ندارند.حتی امروزه با دستاوردهای علم جرم شناسی ما دیگر حتی خود مجرم را در بسیاری از موارد یک مقصّر صرف و کسی که عامدانه هنجارها و قوانین را زیر پا گذاشته و یک شری که باید از جامعه دفع شود نمی دانیم.در خیلی از این موارد مجرم محصول شرایطی است که خود همان جامعه یا حتی خود شخص بزه دیده برای او رقم زده است.شرایطی از قبیل فقر،سرخوردگی های اجتماعی،توهین،تحقیر،عدم بروز شخصیت فردی،وراثت،محیط آلوده فرهنگی،تحریکات شخص بزه دیده،انگیزه های شرافتمندانه،عدم آگاهی و آموزش و…هزاران مسئله در به وجود آمدن شخصی به نام مجرم دخالت دارد.حال آیا ما در برخورد با این فرد این مسائل را در نظر می گیریم؟آیا وقتی ما با چنین شخصی مواجه می‌شویم که حقی از ما ضایع ‌کرده‌است نمی خواهیم که به اشّد مجازات برسد؟آیا خود ما در آن لحظه محصولی از خشم و نفرت و کینه خود نیستیم؟در دین اسلام مکرر به گذشت و بردباری سفارش شده است.یکی از اصلی ترین شاخصه های پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه طاهرین(ع) همین بردباری و گذشت از دیگران است.گذشت از دیگران نقش پیشگیری مؤثری نیز از ارتکاب جرائم آینده دارد و در تربیت فردی و اجتماعی افراد نیز مؤثر خواهد بود. به علاوه اینکه ترویج روح گذشت در جامعه باعث می شود روان اجتماع آرامش یابد و مردم دائم به دنبال انتقام و گرفتن حق از یکدیگر و تنبیه و تنبه دیگران نباشند.چه اینکه همگان می‌گویند فلانی که از ما نگذشت چرا ما از او بگذریم؟!

یکی از توصیه های دینی صبر،صبر بر معصیت است که اثرات فردی و اجتماعی را به همراه خود دارد.کسی که بر معاصی یا گرفتار شدن در عمل خلافی صبر پیشه می‌کند هر چند که سخت اما در بلند مدت هم باعث شکوفایی استعدادها و توانایی‌های خود و هم باعث اثرات مثبت بر اجتماع می‌گردد.صبر بر معاصی و گناه دیگران یکی از عوامل مؤثر در پیشگیری از جرم است که می توان آن را در زیرمجموعه پیشگیری اجتماعی قرار داد.صبر از بسیاری کینه ها و عقده ها و تجسس های بی ثمر،انتقام و بسیاری از عوامل زمینه ساز جرم جلوگیری کرده و جامعه ای سالم و با نشاط همراه با محیطی سالم را منجر می شود.^[۲۰۵]

گفتار دوم: توصیه به عفت

عفت به معنای برتافتن،نهفتگی و پاکدامنی،پرهیزکاری و پارسایی و احتراز از محرمات خصوصاً از شهوات حرام است.^[۲۰۶] یکی از موکدترین تاکیداتی که در دین مبین اسلام بدان سفارش شده است عفت پیشه کردن و پرداختن به تزکیه و تهذیب نفس است.در احادیث و روایات تأکید زیادی بر نگهداری چشم و گوش و زبان و دیگر اعضاء و جوارح از پرداختن به باطل و نگهداری آن ها از در معرض خطر قرار گرفتن فعل حرام مورد توجه و توصیه بوده است. تمامی اعضاء بدن نیز به همین نسبت در مقابل اعمال خود مسئولند.«إنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُُوادِ کُلُّ اُولئِکَ کانَ عَنهُ مَسئولا: گوش و چشم و دل همه مسئولند.»^[۲۰۷] امام (ره) ‌در مورد تزکیه می فرمایند:«تزکیه قبل از تعلیم ‌و تعلم است.یزکیهم.پیغمبر آمده است این ها را تزکیه بکند،نفوس را پرورش بدهد،نفوس را مهیا کند و بعد یُعَلِّمُه الکِتابِ وَالحِکمَه بعد تعلیم کتاب و حکمت بکند.»^[۲۰۸]

از تزکیه به عنوان پالایش درون از شوائب و در نهایت رسیدن به رشد و تعالی انسانی یاد می شود.تزکیه به عنوان بخش اصلی مقصد انبیا الهی و به عبارت دیگر مقصود اساسی تعلیم و تربیت به حساب می‌آید.تهذیب و عفت پیشگی و تقوا مفاهیمی است که در جای جای تعالیم اسلامی به آن ها بر می خوریم. حضرت امام (ره) می فرمایند:«انگیزه بعثت این است که ما را از این طغیان ها نجات دهد و ما تزکیه کنیم خودمان را، نفوس خودمان را مصفا کنیم و نفوس را از این ظلمات نجات دهیم.اگر این توفیق برای همگان حاصل شود،دنیا یک نوری می شود نظیر نور قرآن و جلوه حق.» ^[۲۰۹]

این که به انسان سفارش می شود که از هوای نفس پیروی نکنید و به دنبال گام های شیطان نباشید و اینکه گرامی ترین شما نزد پروردگارتان باتقواترین شما است همه و همه نشان از اهمیت خودسازی و اجتناب از پیروی هوی و هوس دارد.دلیل آن هم این است که هواپرستی ابزار شناخت را از کار می اندارد.نه چشم حقیقت را می بیند و نه گوش حق را می شنود و نه دل درک صحیح دارد.دلیل هواپرستی گرایش به مادیات است و راه رهایی از بند مادیات عفت پیشگی و تقوای الهی است.^[۲۱۰]

امام (ره) انسان را دارای دو نشئه و ساحت می دانند که انسان می‌تواند بنابر اراده و تربیت و تزکیه نفس در هر یک از این ساحت ها قرار بگیرد.ساحت اول نشئه ظاهریه ملکیه دنیویه که بدن و جسم و هر چه که مربوط به عالم مادی و ماده است را شامل می شود و نشئه باطنیه غیبیه ملکوتیه که از عالم دیگر است و نفس او هم مربوط به عالم غیب و ملکوت و دارای درجاتی است به قول مثنوی شریف:

نیمیم ز آب و گل نیمیم زجان و دل نیمیم ز ترکستان نیمیم زفرغانه

ایشان همچنین میل انسان را گاهی بسوی این نشئه و گاهی بسوی آن نشئه می دانند.بسیاری از عوامل در سوق دادن افراد به هریک از این دو ساحت مؤثر است.اگر انسان مشغول امور اولیه زندگی شود و در دنیاپرستی و وابستگی به دنیا کوشش کند دائم ‌در ساحت اول می ماند و پا را از عالم ملکیه دنیویه فراتر نمی گذارد ولی با پرداختن به تربیت نفس و تزکیه روح و عفت و تقواست که انسان به آن ساحت باطنیه سوق پیدا می‌کند.انسان از دیدگاه حضرت امام (ره) اعجوبه ای است که هم می‌تواند از او یک موجود الهی ملکوتی،یا یک موجود جهنمی و شیطانی ساخته شود.همه چیز در درون انسان وجود دارد،از این موجود پیغمبر اکرم (ص) و سایر پیغمبرها محقق شده است و ابوجهل و سایر ابوجهل ها هم هست.حسن و قبح و صلاح و فسادش بستگی به جهات روحی او دارد.^[۲۱۱] به هر صورت این انسان است که با اعمال و انتخاب هایی که در زندگی می‌کند می‌تواند به موجودی خوب و اسوه و یا یک شریر و شیطان صفت تبدیل گردد.

همچنین توزیع عادلانه مستلزم نوعی چرخش در انتخاب قضات است که در عمل نیز این موضوع رعایت نشده است. به طور مثال، تاکنون اتباع کشور ایتالیا برای ۲۷ سال، نیجریه و سنگال هر کدام ۲۷ سال، الجزایر ۲۱ سال، آرژانتین ۲۷ سال، مکزیک ۲۴ سال، برزیل ۲۱ سال، لهستان ۴۷ سال، ژاپن ۳۶ سال و هند ۱۹ سال در دیوان حضور داشتند. در حالی که کشورهای دیگری مانند ایران هیچ گاه در دیوان نماینده ای نداشته اند.^[۳۲۷]

گفتار دوم: عدم تناسب بودجه و امکانات

همان‌ طور که ذکر شد بودجه و امکاناتی که دیوان در اختیار دارد نتوانسته است موجب تسریع و تأثیر در ‌پاسخ‌گویی‌ به مراجعه کنندگان بی شمار خود باشد زیرا این بودجه در حدود یک درصد بودجه سازمان ملل متحد است. از طرفی دیوان همواره با ۱۵ قاضی به پرونده ها رسیدگی می‌کند که موجبات کندی و تأخیر را فراهم می‌سازد و نیازمند کمک تعدادی منشی حقوقی است که بتوانند قضات را همراهی نمایند.^[۳۲۸]

از طرفی با توجه به گستردگی موضوعات مرتبط با حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه بین‌المللی، حقوق محیط زیست و فناوری های نوین، مسائل مرزی و تحدید حدود زمینی و دریایی و … کمبود شعب تخصصی در این ارتباط موجب شده تا مسائلی که قابلیت طرح در شعبات را دارند و از اهمیت کمتری نسبت به موضوعات مهم صلح و امنیت بین‌المللی برخوردارند، بر حجم کار دیوان بیفزایند.

بند ۱- کمبود بودجه و نیروی انسانی

در بند ۱۳۹ گزارش دبیر کل در مارس ۲۰۰۵ برای اصلاحات در ملل متحد آمده است: «دیوان بین‌المللی دادگستری در قلب نظام بین‌المللی برای قضاوت در میان دولت هاست. در حالی که در سال های اخیر اشتغالات دیوان به طور قابل توجهی افزایش یافته و تعدادی از اختلافات حل و فصل شده اند، اما منابع تحت اختیار دیوان محدود مانده است …»، قطعنامه مجمع عمومی ملل متحد نیز در این زمینه قابل توجه است بند ۲ قسمت اجرایی قطعنامه می‌گوید که دولت ها معیارهایی را برای عمل و افزایش کار توأم با حداکثر کارایی برای دیوان تضمین نماید. بند ۳، پیدا کردن راه ها و ابزارهایی برای تقویت دیوان، به ویژه بر نیازهای برخاسته از حجم کار دیوان تأکید می ورزد. همچنین از دولت ها می‌خواهد که ابزارهایی را برای تقویت کار دیوان شامل حمایت از صندوق اعتباری برای کمک به دولت ها برای حل و فصل اختلافات توسط دیوان بر پایه داوطلبانه اتخاذ نمایند. این امر جهت قادر ساختن صندوق برای انجام و تقویت حمایت آن، از کشورهایی که دعوای خود را به دیوان تقدیم کرده‌اند، اهمیت دارد.^[۳۲۹] کمبود بودجه و امکانات و منابع مالی موجب شده تا دیوان فرصت رسیدگی ‌به این همه دعاوی را پیدا نکند. از طرفی دسترسی به دیوان برای دولت های عضو ملل متحد که به بودجه سازمان کمک می‌کنند، اصولاً بدون هزینه است.^[۳۳۰]

موضوع دیگر کمبود نیروی انسانی است که، به گفته خانم روزالین هیگنز: دیوان به عنوان عالی ترین رکن قضایی از کمبود منشی های حقوقی که بتوانند ۱۵ نفر قضات آن را کمک کنند، رنج می‌برد. قضات دیوان با توجه به حجم در حال افزایش قضایا و مسائل مربوط به آن ها نیاز به کمک دارند. فقدان کمک در این زمینه توانایی آنان را در انجام وظایف خویش تهدید می‌کند. برای نمونه هر کدام از قضات دیوان اروپایی دادگستری توسط ۳ نفر منشی حقوقی کمک می‌شوند. در دیوان کیفری بین‌المللی نیز هر کدام از ۱۸ قاضی یک نفر منشی دارد. رویه در دیوان های یوگسلاوی و روآندا نیز به همین ترتیب است این موضوع توسط رئیس قبلی دیوان نیز مطرح شده بود.^[۳۳۱] هر چند این احتمال وجود دارد که این کمک به استقلال قاضی لطمه بزند و از سویی، تمام مشاوران قضات دیوان از اتباع کشورهای صنعتی باشند که یک طرز تفکر خاصی از حقوق بین‌الملل دارند.^[۳۳۲]

بند ۲- کمبود شعب تخصصی

دیوان بین‌المللی دادگستری علاوه بر ساختار اصلی خود، می‌تواند مبادرت به تشکیل شعب نیز نماید. این شعب به سه دسته تقسیم می شود: الف) شعب خاص: دیوان می‌تواند در هر زمان مبادرت به تشکیل یک یا چند شعبه متشکل از حداقل ۳ قاضی کند. این شعب برای رسیدگی به قضایای خاصی مانند کار، ترانزیت، ارتباطات تشکیل می‌شوند؛ ب) شعب محدود: دیوان می‌تواند در هر زمان شعبه ای را برای رسیدگی به قضیه مشخصی تشکیل دهد. تعداد قضات این شعبه با توافق طرفین اختلاف تعیین می شود (ماده ۲۶ اساسنامه دیوان)؛ ج) شعبه اختصاری: دیوان می‌تواند هر سال یک شعبه رسیدگی اختصاری با حضور ۵ قاضی تشکیل دهد. ۲ قاضی دیگر هم به عنوان علی البدل برای این شعبه انتخاب می‌شوند.^[۳۳۳] (ماده ۲۹ اساسنامه دیوان)

در این راستا دیوان از سال ۱۹۹۳ تصمیم به تشکیل شعبه ای با حضور ۷ قاضی برای رسیدگی به مسائل زیست محیطی به دلیل توسعه حقوقی محیط زیست و لزوم شناخت دقیق تر آن برای قضات گرفته است. البته پیش تر هم پرونده های معدودی از قبیل: قضیه تحدید حدود مناطق دریای در خلیج مین (اختلاف آمریکا – کانادا)؛ قضیه اختلافات مرزی بین بورکینا فاسو و مالی؛ قضیه الکترونیکاسیکولا (اِل سی) اختلاف بین آمریکا و ایتالیا؛ و اختلاف مرزی بین السالوادر و هندوراس در شعب دیوان مورد بررسی و منجر به صدور رأی نیز شده است. اما باید توجه داشت که قضایای مطرح در دیوان علی الاصول در جلسه دیوان و با حضور کلیه قضات رسیدگی می‌شوند، مگر آنکه به درخواست طرفین رسیدگی به شعبه واگذار گردد و این تقاضای طرفین اختلاف می‌باشد که در این مورد تعیین کننده بوده است. در نتیجه تصمیم دیوان برای ارجاع پرونده به یک شعبه تخصصی بنا به صلاحدیدش مؤثر نمی باشد.^[۳۳۴] از طرفی با توجه به گسترده گی موضوعات در زمینه‌های حقوق بشر، حقوق بشر دوستانه بین‌المللی، حقوق محیط زیست، فناوری های نوین، مسائل مرزی و تحدید حدود، تجدیدنظر در سایر احکام دادگاه ها و … موجب می شود تا هم بر حجم پرونده ها بیافزاید و هم رسیدگی به آن تخصصی تر باشد.

‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد کمبود شعب تخصصی از یک طرف و عدم الزام دولت ها به ارجاع اختلافاتشان ‌به این شعب موجب شده تا فقط تعداد اندکی از پرونده ها در شعب دیوان مطرح کردند، در نتیجه دیوان ناچار بوده با تمام توان (کلیه قضات) به قضایای مرجوعه رسیدگی کند.

مبحث دوم) موانع سازمانی دیوان

یکی دیگر از چالش های دیوان بین‌المللی دادگستری موانع سازمانی می‌باشد که با آن روبرو بوده است. در اینجا ذکر دو نکته ضروریست اول آنکه؛ مطابق ماده ۹۲ منشور اساسنامه دیوان فعلی برگرفته از اساسنامه دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی است که در سال ۱۹۲۰ توسط کمیته ای از حقوق ‌دانان ‌بر اساس ماده ۱۴ میثاق جامعه ملل، با بهره گرفتن از طرح معاهده دیوان بین‌المللی غنایم که در سال ۱۹۰۷ تهیه شده بود، پیش نویس آن تدوین و با اندک تغییراتی در ۱۶ دسامبر ۱۹۲۰ به تصویب جامعه ملل رسید.^[۳۳۵] که با وجود گذشت حدود یک قرن از تهیه این اساسنامه و ایجاد تحولات عمده در سال های پس از تأسیس سازمان ملل، بعضی از مواد اساسنامه دارای خلاء بوده و یا متروک مانده اند.^[۳۳۶]

اغلب سازمان‌ها با یک دیدگاه رهبری پدرسالارانه اداره می‌شوند و همین امر بیش از هردلیل دیگر، مانع مبدل شدن آن ها به سازمان های اصیل خدمتگزار می شود. لاب در توضیح این سه نوع رهبری، معتقد است رهبری خدمتگزار خود را مباشر سازمان ومردمش می بیند و نیازهای رهبری شوندگان را در رتبه اول مقدم و ‌بر منافع شخصی خود قرار می‌دهد و با کارکنان، به مانند شریکان سازمانی معامله می‌کند. رهبر آتوکراتیک خودش را دیکتاتور می پندارد؛ اونیازهای خود را در درجه اول قرار می‌دهد وبا کارکنان به مانند خادمان خویش معامله می‌کند. رهبر پدرسالار خودش را به مانند والدین می پندارد؛ اومعمولا نیازهای سازمان را در درجه اول قرار می‌دهد و با کارگران مانند کودک رفتار می‌کند. رهبری پدرسالا رانه می‌تواند مثبت یا منفی باشد؛ اما به شدت در نقش پدرانه باقی می ماند. مقصود لاب ‌در مقاله، بیان این مبحث است که بسیاری از سازمان هایی که خود را سازمان‌های خدمتگزار می پندارند غالب آن ها، درحقیقت نسخه مثبتی از سازمان های پدرسالارند. (خائف الهی، ۱۳۸۶)

۲-۱۳٫ کاربردهای رهبری خدمتگزار

ازسال ۱۹۷۰ کاربردهایی برای رهبری خدمتگزار در۶ حوزه بیان شده است که به طور خلاصه به شرح آن‌آموزش‌ها می پردازیم :

1. اولین حوزه مربوط به فلسفه و مدل سازمانی رهبری خدمتگزار است؛ بدین معنی که، کسانی از آن استفاده می‌کنند که برای کارهای سودمند تجاری، کارمی کنند، همچنین، سازمان های غیرانتفاعی از قبیل بیمارستان، کلیساها و دانشگاه ها آن را مورد استفاده قرار می‌دهند. کاربرد بدین صورت است که افراد،

رهبری خدمتگزار را به عنوان یک راهنمای فلسفی قبول دارند. همچنین درسازمانها به عنوان بخشی از رسالت سازمان قرار گرفته است. البته، امروز این سبک از رهبری بسیاری از متفکران، نویسندگان و رهبران را تحت تاثیر قرار داده است، به عنوان مثال، مدیر عامل شرکت میلر هرمن در این مورد بیان ‌کرده‌است : ” رهبری خدمتگزارنیاز دارد که احساس شده، باور، فهمیده و تمرین شود. “

1. 1. دومین کاربرد رهبری خدمتگزار مربوط به نقش بنیادی آن برای آموزش اعتمادسازی است. گرین لیف ‌در مقاله ای تحت عنوان ” امانت داران ‌در نقش خدمتگزار” بیان کرد امانت دارانی که مثل رهبران خدمتگزار عمل می‌کنند می‌توانند سازمان هایی را به وجود بیاورند که از کارایی و کیفیت بالایی برخوردارباشند. لازم به ‌ذکر است که در دهه گذشته یکی از صاحب‌نظران به نام لیلی اندومنت برنامه هایی را تنظیم ‌کرده‌است که امانت داری را به عنوان یکی از وظایف رهبران خدمتگزار آموزش وتعلیم می‌دهد.

1. 1. یکی دیگر از کاربردهای رهبری خدمتگزار نقش عمیق آن در سازمان های رهبری ارتباطی است که امروز تعدادی از ‌گروه‌های رهبری ارتباطی، از مناقع مرکز گرین لیف به عنوان آموزش و یادگیری استفاده می‌کنند.

1. 1. چهارمین کاربرد رهبری خدمتگزار مربوط به حوزه های آموزش تجربی است که این آموزش در بسیاری از دانشکده ها ‌و دانشگاه ها تدریس می شود. آموزش تجریی یا آموزش همراه با انجام کار درحال حاضر بخشی از تجربه آموزشی دانشجویان است. در دهه ۱۹۸۰ در گروهی از مربیان برنامه های آموزشی تحت

1. 1. عنوان یادگیری خدمت طرح ریزی کردند که ارتباطی بین مفهوم رهبری خدمتگزار و آموزش تجربی ایجاد کنند.

1. 1. پنجمین کاربرد رهبری خدمتگزار روی برنامه های آموزشی و یادگیری های متنوع دیگر، توجه دارد که این آموزش ها در رشته‌های مدیریت و رهبری در دانشگاه ها و کالج ها انجام می شود. این کار موجب می‎شود بسیاری از دانشجویان و دانش آموخته ها، رهبری خدمتگزار را با رشته‌های مرتبط خود آمیخته کنند.

1. ششمین کاربرد رهبری خدمتگزار در حوزه رشد معنوی و شخصیتی افراد از طریق برنامه های موجود است. البته این کاربرد در راستای عقیده چند تن از صاحبنظرانی چون اسکات پک، پالمر وکوپر است که توسعه

و گسترش استعدادهای بالقوه و روحانی بشریت را بیان می‌کنند. ‌بنابرین‏ رهبری خدمتگزار با تشویق افراد وسازمانها به خدمتگزاری سبب می‌شوند تا افراد به رشد وسطح بالایی از کیفیت زندگی دست ‌پیدا کنند و از این طریق جامعه وسازمان ها را بهبود بخشند. با توجه به اینکه افراد سازمانی به عنوان یکی از منابع مهم سازمانی محسوب می‌شوند زندگی کاری کارکنان در بهترین وضعیت می‌تواند موجب دست یابی بهتر وبیشتر اهداف سازمانی گردد. ‌بنابرین‏ رهبری خدمتگزار می‌تواند با توجه داشتن به نیازمندی های کارکنان وایجاد اعتماد درآنان و درنظرگرفتن منافع آنان مقدم ‌بر منافع شخصی با خدمت رسانی و نفوذ به زیردستان، به فضای مشارکت جو، انعطاف پذیر و نگرش بلند مدت برای ساختارسازمان دست یابد.

حشدری ۱۳۸۵ درپژوهش خود با عنوان بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری با عملکرد مدیران شرکت ترانسفرماتور صنعت ری به نتایجی دست یافته است که بین مؤلفه‌ های کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد. مصروی ‌در سال‌ ۱۳۷۹ با بررسی تاثیر کیفیت زندگی کاری درسازمان باعث بهبود بهره وری کارکنان آن می شود و هر گونه تغییر در عوامل سازنده کیفیت زندگی کاری بر روی بهره وری سازمان تاثیرمستقیم دارد. (یوسفی سعید آبادی، ۱۳۸۹).

۲-۱۴٫ رهبری خدمتگزار و رهبری تحول آفرین

رهبری خدمتگزار و تحول آفرین کیفیات و ویژگی های تقریبا یکسان و مشابهی دارند با مطالعه در این دو سبک رهبری مشخص می شود که هردو این سبک های رهبری ریشه در مفهوم رهبری کاریزماتیک دارند. این مفهوم که نخستین بار توسط وبر مطرح شد برصفات و ویژگی های خاص رهبر که ناشی از شخصیت کاریزمای او است تأکید دارد با مقایسه این دوسبک رهبری مشخص می شود که هر دو بر تشویق افراد، ارزش گذاردن به افراد، شنود مؤثر، مربی ومعلم بودن و توانمندسازی دیگران تأکید دارند. در واقع ‌بر اساس تئوری‌های مذکور، بیشترین شباهت را می توان در توجه فردی و تأکید برتوانمند سازی دیگران مشخص نمود. هردوسبک بر چشم انداز داشتن، شنود مؤثر، توانمندسازی دیگران، ارتباط برقرارکردن، مدلسازی، اقناع ‌و صداقت تأکید دارند.

رهبری تحول آفرین و رهبری خدمتگزار، دوتئوری متضاد و ‌در مقابل‌ هم نیستند. بلکه آن ها ایدئولوژی های مکمل هستند. زیرا هردو آن ها شکل های عالی رهبری را معرفی می‌کنند.