۲-۵٫ شرایط لازم برای کسب موفقیت در برنامه های همکاری بین کتابخانه ها
مهمترین شرط ایجاد و موفقیت چنین برنامهای علاقه کتابداران است. روحیه استقلال طلبی و عدم وابستگی به دیگران همواره به عنوان سدی در برابر برنامه های همکاری وجود داشته است و برای موفقیت در این برنامه باید روحیه تعاون را جانشین روحیه استقلال طلبی کرد. کتابداران باید عمیقاً معتقد شوند که عدم وابستگی در شرایط کنونی غیر ممکن است و تنها با اشتراک در منابع است که میتوان با کمترین منابع در استفاده از بیشترین امکانات سهیم شد. در عین حال برنامه همکاری باید طوری تنظیم شود که همه کتابخانه ها از شرکت در برنامه احساس سود کنند. باید کوشش شود سهم کتابخانه های شرکت کننده در برنامه نسبتاً یکسان باشد و در صورتی که این امر ممکن نباشد باید برای کتابخانه های بزرگتر که معمولاً سهم بیشتری در مشارکت دارند امتیازهایی در نظر گرفته شود تا به شرکت در برنامه های همکاری راغب شوند (سینایی، ۱۳۸۵، ۱۰۹).
بررسی تاریخچه همکاری به طور عام و اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانهها به طور خاص و شناسایی عوامل موفقیت یا عدم موفقیت برنامه هایی که دراین حوزه ایجاد شدهاند، میتواند به بهبود برنامه های موجود و راهاندازی برنامه های جدید کمک شایانی نماید.بدین ترتیب در میانمدت، اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانهها در بسیاری از موارد به شکل پیشین خود ادامه خواهد یافت. از این رو در شناخت عوامل موفقیت در این حوزه باید دو رویکرد را اتخاذ کرد. رویکرد اوّل به شناخت این عوامل در وضعیت سنتی کتابخانهها اختصاص دارد. رویکرد دوم نیز به بررسی این عوامل در حالت الکترونیکی مربوط میشود. هر چند دستاوردهای این دو رویکرد میتوانند در محورهایی به هم شبیه باشند، اما میتوانند به صورت جداگانه نیز به کار روند. بهویژه در کشورهای کمتر توسعهیافته که افقی دورتر را برای دستیابی به کتابخانههای الکترونیکی دارند، توجه به شکل سنتی اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانهها از اهمیتی بیشتر برخوردار است ( علیدوستی و نظری، ۱۳۸۵، ۲).
احتمالاً زمانی که برنامه همکاری بین کتابخانهای را ایجاد شود و موفقیت لازم را به دست آید، کتابخانهها میتوانند با بهرهگیری لازم از این برنامه به امکاناتی که ممکن است در آینده برای آنان به وجود آید، دست یابند. از جمله اینکه در یک نظام که باعث هماهنگی بین آنان میشود مشارکت مینمایند، در هزینههایشان صرفه جویی میشود، کاربرانشان در اسرع وقت به منابع و اطلاعات مورد نیاز خود میرسند، که میتوان گفت مهمترین هدف برنامه همکاری بین کتابخانهای نیز همین خواهد بود.
۲-۶٫ انواع همکاریهای بین کتابخانهای
انواع همکاریهای بین کتابخانهای و فعالیتهای شبکهای را میتوان به چند گروه تقسیم کرد:
۱- امانت بین کتابخانهای و تحویل مدرک؛
۲- خدمات کتابشناختی؛
۳- مجموعهسازی و فراهم آوری؛
۴- ذخیره سازی تعاونی؛
۵- خدمات ارجاعی؛
۶- آگاهیرسانی جاری و اشاعه اطلاعات گزیده( نشاط، ۱۳۸۲، ۱۰).
۱- امانت بین کتابخانهای و تحویل مدرک: تا چندی پیش هدف هر کتابخانهای آن بود که تمامی مواد مورد نیاز مراجعانش را فراهم کند؛ حتی اگر چنین هدفی تحقق نمییافت، فعالانه دنبال میشد. در بسیاری از کتابخانهها برای رسیدن به خودکفایی در یافتن وسیله مؤثر جهت دستیابی به منابع لازم در هر جا که احتمال حضور آن میرود تلاشهایی صورت گرفته است. استفاده مشترک از منابع مستلزم سه چیز است: داشتن منابعی برای استفاده مشترک، تمایل به استفاده مشترک از منابع و طرحی برای سهیم شدن در منابع. قدیمیترین و احتمالاً رایجترین شکل شناخته شدۀ آن امانت بین کتابخانهای است. امانت بین کتابخانهای بخش تفکیک ناپذیری از فعالیت کتابخانههای ایالات متحده و انجمن کتابداران آمریکا مجموعه قواعد آن را تدوین و رسمی ساخته است. انواع گوناگون مجموعه قواعد محلی و منطقهای نیز وجود دارد و امانت بین کتابخانهای در سطح بینالمللی هم رایج است.
تحویل مدرک جزء وظایف اصلی کتابخانههاست و هنگامی که کتابخانهها قادر به تحویل مدارک از مجموعۀ موجود در مخازن خود نباشند، از امانت بین کتابخانهای برای رفع این مشکل استفاده میشود.
کتابشناسیها، چکیدهنامهها، فهرستهای مشترک و غیره از مهمترین ابزارهایی هستند که با بهره گرفتن از آن میتوان علاوه بر آگاهی از منابع به انتخاب منابع مناسب نیز دست زد. فهرست رایانهای گامی مؤثر در جهت امانت بین کتابخانهای است، زیرا به جای جستجو در فهرستها و سیاهههای مختلف میتوان در مدت اندکی به اطلاعات موجود در چندین کتابخانه دست یافت. ممکن است تصور ایجاد چنین نظامی برای امانت میان کتابخانهها زودگذر باشد، به هر حال ایجاد این نظام مشکلاتی نیز دارد، برای مثال در کشورهای کوچکتری نظیر هلند، امکان فهرست پیوستۀ ملی وجود دارد، اما در کشورهایی با وسعت بیشتر و جمعیت پراکندهتر، ایجاد یک نظام گسترده برای کلیه کتابخانهها و خصوصاًً کتابخانههای کوچکتر از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نخواهد بود.
استانداردها خود مسأله دیگری در امانت بین کتابخانهای و خدمات تحویل مدرک به شمار میرود. هر توافق بینالمللی به شکلهای پذیرفته شده و شیوه های استاندارد نیاز دارد. همان طور که در نوشته های گوناگون مشاهده شد، کانادا در جهت تعیین استانداردی برای انتقال درخواستهای امانت بین کتابخانهای گامهایی برداشته است.