۲-۲-۲-۳٫ مبارزه با فقر و تنگدستی

از لحاظ تربیتی کار به انسان تشخص و برتری می­بخشد و او را در جامعه فردی سربلند می­گرداند و برعکس بیکاری و فقر، باعث ضعف و زبونی و سرشکستگی انسان در اجتماع می­ شود. فقر، زاییده بیکاری است. امام علی (ع) می­فرمایند: «هنگامی که بیکاری و ناتوانی به یکدیگر برسند، نتیجه آن جز فقر و تنگدستی چیز دیگر نخواهد بود» (محمدی ری شهری، ۱۳۷۳: ج ۸، ۳۹۲).

بین بیکاری و فقر رابطه­ای تنگاتنگ وجود دارد و این دو آثار سوء اجتماعی بسیاری را در پی دارند که از جمله آن‌ ها ‌می‌توان به فساد، بی بند و باری، اعتیاد، دزدی و… اشاره کرد. امیرالمؤمنین علی (ع) درباره آثار سوء بیکاری و تنبلی در جامعه که عامل اصلی فقر ‌می‌باشد، می­فرمایند: «از بیکاری و بی­حوصلگی کردن بپرهیز؛ زیرا این دو کلید تمام نابسامانی­ها هستند» (محمدی ری­شهری، ۱۳۷۳: ج ۸، ۳۹۲). با کار کردن تمام افراد جامعه است که نعمت­های الهی نصیب آن جامعه می­گردد و از فقر و تنگدستی رهایی می­یابند که باعث پیشرفت آن‌ ها می­گردد.

۲-۲-۳٫ پیامدهای معنوی کار بر انسان

اعتقاد دینی، عامل بسیار مهم در ایجاد انگیزه است و چنانچه در کلام اولیای دینی آشکار می­گردد، انسان­های معتقد به عالم ماوراء، کارهای بسیاری را برای نتایج آخرتی انجام می­ دهند. در این قسمت آنچه در کلام معصومین (ع) به صورت هدف یا اثر تربیتی کار در آخرت مطرح‌شده آورده می­ شود تا نشان داده شود که کار اقتصادی چگونه حلقه­ی واسطه بین دنیا و آخرت می­ شود و شخص با کار اقتصادی به آثار معنوی کار دست می­یابد.

۲-۲-۳-۱٫ بخشیده شدن گناهان

یکی از نتایج اخروی کسب‌وکار، آمرزش گناهان است. در روایتی رسول خدا (ص) به سختی­هایی که کارگران هنگام کسب‌وکار می­کشند می ­پردازد و چنین می­فرماید: «مَنْ باتَ کالّا مِنْ طَلَبِ الْحَلال باتَ مَغْفوراً لَه» (حرعاملی، ۱۴۰۹: ج ۱۲/ ۱۳)؛ کسی که شب را در حالی به صبح رساند که از کسب حلال خسته شده و در فکر کسب‌وکار حلال برای روز باشد گناهانش آمرزیده است. در روایت دیگر از آن حضرت آمده است: «وَ مِنَ الْذنوب، ذُنوبٍ لا یکفّرها اِلّا الْهَمِّ فی طَلَبِ الْمَعیشه» (فیض کاشانی، ۱۳۶۳: ج ۳/ ۱۴۹)؛ برخی از گناهان گناهانی هستند که فقط کار و تلاش و سختی کشیدن در جهت تأمین زندگی آن را از بین می­برد.

قطب راوندی در دعوات از رسول‌الله چنین نقل ‌کرده‌است: «اِنَّه لِیَأتی الْرَّجُل مِنْکُم لا یَکْتُبُ عَلَیه سَیِّئه وَ ذلِکَ اِنَّه مُبتلی بِالْمَعاش» (طباطبایی بروجردی، ۱۳۷۰: ج ۲۲، ۳۵)؛ روز قیامت مردی از شما را که هیچ گناهی بر او نوشته نشده است می ­آورند و این به خاطر این است که در دنیا جهت کسب روزی حلال کار کرده و سختی کشیده است.

در روایتی از آن حضرت نقل شده است که آمرزش بعضی از گناهان فقط رنج و سختی در جهت کسب مخارج زندگی از بین می­برد: «عَنْ رَسولُ الله (ص) اِنَّهُ قال انَّ مِنَ الْذنوب ذُنوباً لایُکفِّرها صَلوه وَ لاصوم، قیلَ یا رسول الله فَما یُکفِّرها؟ قال: الهُموم فی طَلَبِ المعیشه» (مجلسی، ۱۴۰۴: ج ۱۰۳/۹)؛ از رسول خدا روایت شده است که آن حضرت فرمودند همانا در بین گناهان، گناهانی هستند که با نماز و روزه از بین نمی­روند. عرض شد: یا رسول‌الله پس چه چیزی آن گناهان را پاک می­ کند؟ فرمودند: ناراحتی­ها و سختی­هایی که انسان در جهت کسب مخارج زندگی می­کشد.

در روایتی رسول خدا فرموده‌اند: «مَنْ اَکَلَ الْحَلال قامَ علی رأسِه ملک یَسْتَغفِر لَهُ حتّی یَفرغُ من اکله» (قمی، ۱۴۱۴: ج ۲/ ۳۱۹)؛ هرکس از راه کار و کسب حلال غذا تهیه کند و بخورد فرشته­ای بر بالای سر او می­ایستد تا وقتی که خوردنش را تمام کند از خداوند برای او طلب بخشش می­ کند.

۲-۲-۳-۲٫ در امان بودن از آتش دوزخ

در روایتی آمده است زمانی که رسول خدا از جنگ تبوک بازمی‌گشت سعد انصاری به استقبال آن حضرت رفت و ایشان با او مصافحه کرد و سپس فرمود: چه چیزی باعث زبری و پینه‌ی دست تو شده است؟ عرض کرد: ای رسول خدا، من با بیل در زمین سخت کار می­کنم تا اینکه مخارج زندگی خانواده­ام را تأمین کنم. رسول خدا دست او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش به آن نمی­رسد (ابن اثیر، ۱۴۱۵: ج ۲/ ۲۷۰).

در روایتی دیگر از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «مَن اَکَلَ مِنْ کدّ یَده نَظَرَ الله اِلَیه بِالرَّحمه ثُمَّ لا یُعَذِّبه اَبَداً» (مجلسی، ۱۴۰۴: ج ۱۰۳/ ۹)؛ کسی که با کار و تلاش، از دسترنج خویش بهره­مند شود مورد نظر رحمت خداوند قرار ‌می‌گیرد و خداوند متعال هرگز او را عذاب نمی­کند.

‌بنابرین‏ از منظر پیامبر اکرم (ص) از لحاظ تربیتی کار کردن انسان را از عذاب و آتش جهنم نجات می­دهد، پس تا ‌می‌توان باید مسلمانان را به کار و کوشش در راه کسب روزی حلال تشویق کرد.

۲-۲-۳-۳٫ خشنود کردن خداوند و محبوب خداوند واقع‌شدن فرد

از دیگر نتایج کار در دنیا، خشنودی خداوند در دنیا و آخرت است. در این زمینه پیامبر خدا می­فرمایند: «مَنْ اَمْسی وافیاً مِنْ طَلَبِ الْحَلال باتَ مَغفوراً لَه وَ اَصْبَحَ وَاللهُ عَنْهُ راضٍ» (فیض کاشانی، ۱۳۶۳: ج ۳/ ۲۰۵)؛ کسی که روزش را به پایان رساند در حال خستگی از کار و تلاش جهت به دست آوردن روزی حلال، آمرزیده می­ شود و در حالی صبح می­ کند که خداوند از او راضی و خشنود است.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «الکاسِبُ مِن یَدِهِ خَلیلُ اللّه» (پاینده، ۱۳۶۲: ح ۲۱۹۰)؛ هرکس با دست خود کسب در آمد کند دوست خاصِ خدا است.

در فرمایشات رسول خدا (ص)، کار و تلاش برای بی­نیازی از دیگران محبوب خداوند متعال معرفی می­ شود: «اِنَّ الله یُحِبَّ الْعَبدُ یَتَّخِذُ الْمِهنه لِِیَسْتَغنی بِها عَن النّاس» (فیض کاشانی، ۱۳۶۳: ج ۳/ ۱۴۰)؛ خداوند بنده­ای را که در به دست آوردن روزی، خود را به زحمت می­ اندازد تا از دیگران بی­نیاز شود دوست می­دارد.

از امام علی نقل شده است: «اِنَّ الله عَزَّوَجَّل یُحِبُّ الْمُحتَرِفُ الْاَمین» (حکیمی، ۱۳۸۰: ج ۳ /۱۶۳)؛ خداوند انسان دارای شغل و حرفه را که امانت‌دار باشد دوست می­دارد.

۲-۲-۳-۴٫ عبادت و جهاد تلقی شدن کار

در حدیث قدسی آمده است که خداوند به پیامبر خطاب فرمود: «یا اَحْمَدُ! اِنَّ الْعباده عَشْرَه اَجْزاء تِسعَه مِنها طَلَبُ الْحَلال فَاِذا طیّبَت مَطْعَمَکَ وَ مَشْرَبَکَ فَاَنتَ فی حفظ وَ کنفی» (قمی، ۱۴۱۴: ج ۲/ ۳۳۰)؛ ای احمد! عبادت ده قسمت است که نه قسمت آن کسب حلال است پس هر گاه غذا و نوشیدنی خود را پاک ساختی و از راه حلال به دست آوردی تو در حمایت من هستی.