کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
ارائه تسهیلات مالی یکی از فعالیت های مهم نظام بانکی میباشد. نظام بانکی در ایران نیز همچون سایر کشورها نقش بسیار مهمی در اقتصاد ایفا می کند، زیرا علاوه برآنکه بانک ها واسطه وجوه در بازار پول هستند، به سبب عدم توسعه کافی بازار سرمایه، نقش اساسی در تأمین مالی برنامه های میان مدت و بلندمدت اقتصادی دارند. در مجموع می توان گفت، مهم ترین فعالیت بانک ها جمع آوری منابع مالی و تخصیص آن ها به بخش های مختلف اقتصادی میباشد.
برای اعطاء تسهیلات باید درجه اعتبار و قدرت گیرنده تسهیلات را در باز پرداخت اصل و سود تسهیلات اعطائی تعیین نمود، در شرایط کنونی که خصوصی شدن بانک ها شتاب گرفته و بانک ها و مؤسسه های مالی خصوصی نیز به تعداد زیادی در حال به وجود آمدن میباشد، امکان تعیین نرخ تسهیلات بر اساس ریسک و درجه اعتباری مشتریان برای آن ها فراهم گردیده و سیستم رتبه بندی و سنجش ریسک اعتباری مشتریان میتواند بانک را در طراحی پورتفوی اعتباری خود بر اساس رعایت اصل تنوع یاری دهد. همچنین در صنعت بانکداری یکی از موضوعات مهمی که همواره باید مد نظر مدیران و سیاست گذاران اعتباری قرار گیرد، مبحث مدیریت ریسک اعتباری است. به منظور مدیریت و کنترل ریسک مذکور، سیستم های رتبه بندی اعتباری مشتریان ضرورتی انکار ناپذیر است. چنین سیستمی بر اساس سوابق و اطلاعات موجود هر یک از مشتریان درجه ریسک اعتباری آن ها را تعیین و آنان را بر اساس میزان ریسکی که متوجه بانک خواهند کرد رتبه بندی می کند. بدیهی است بهره گیری از چنین سیستمی بانک را در گزینش مطلوب مشتریان خود یاری نموده و ضمن کنترل و کاهش ریسک اعتباری، سطح بهره وری فرایند اعطای تسهیلات بانکی را ارتقا میدهد.
تصمیم گیری در مورد پذیرش یا رد درخواست اعتباری یک مشتری میتواند توسط تکنیک های قضاوتی و یا مدل های اعتبار سنجی صورت پذیرد. در تکنیک های قضاوتی، تحلیل گر بر اساس اطلاعات و سوابق گذشته و حال مشتری و مواردی از قبیل شهرت و اعتبار، توانایی باز پرداخت، وثایق و شخصیت متقاضی اعتبار وی را ارزیابی می کند. در این شیوه ها تصمیم نهایی به عهده مدیران و یا کارشناسان اعتباری بانک خواهد بود که به مشتری تسهیلات پرداخت گردد یا خیر، این امر باعث افزایش وقوع خطا و اشتباه در تصمیم گیری شده و نمی توان ریسک اعتباری مشتری را تعیین نمود، در نتیجه ریسک اعتباری بانک افزایش خواهد یافت.
۱-۲- موضوع تحقیق و ابعاد آن
ارتباط صحیح بین نظام های مالی و تولیدی در هر کشوری از مهم ترین عوامل رشد و توسعه اقتصادی محسوب خواهد شد. بانک ها به عنوان بخش اصلی نظام مالی نقش اساسی را در تامین مالی در بخش های تولیدی تجاری و مصرفی و حتی دولتی به عهده خواهد داشت،
با توجه به ساختار اقتصادی کشور و به دلائلی هم چون عدم توسعه بازارهای سرمایه و سایر شبکه های غیر بانکی و قراردادی تامین مالی بخش های واقعی اقتصاد بر عهده شبکه بانکی کشور است. بنابرین بانک ها در صدد اعطای تسهیلات خود به شرکت هایی هستند که ضمن برخورداری از ریسک پایین بتوانند بازده متناسب با سود تسهیلات اعطایی را داشته باشند. این امر زمانی محقق میگردد که بانکها قادر به شناسایی مشتریان اعتباری خود اعم از حقیقی و حقوقی بوده و بتوانند آن ها را بر اساس توانایی و تمایل نسبت به بازپرداخت کامل و به موقع تعهدات با بهره گرفتن از معیارهای مالی و غیر مالی مناسب، طبقه بندی نمایند زیرا تحت چنین سیستمی تسهیلات به متقاضیانی اعطا می شود که از ریسک اعتباری کمتری برخوردار بوده و احتمال بازپرداخت بدهی آن ها در موعد مقرر بیشتر است.
با توجه به اینکه این وجوه میتوانند به عنوان منبع مالی جهت اعطای تسهیلات بعدی مورد استفاده قرار گیرند، لذا نقش بسیار مهمی در افزایش سرمایه گذاری، رشد و توسعه اقتصادی کشور دارند. در بازاری که حاشیه سود بانک ها به دلیل تشدید رقابت همواره در حال کاهش بوده و همواره فشاری برای کاهش بیشتر هزینه ها احساس می شود. مدل های ریسک اعتباری با پیشبینی زیان های عدم بازپرداخت وام ها نوعی برتری نسبی برای بانک ها و نهادهای اعتباری ایجاد خواهد کرد. مدل های ریسک اعتباری با اندازه گیری ریسک میتوانند با ایجاد ارتباط بخردانه ای بین ریسک و بازده امکان قیمت گذاری دارایی ها را فراهم سازد. همچنین مدل های ریسک اعتباری امکان بهینه سازی ترکیب پرتفوی اعتباری و تعیین سرمایه اقتصادی بانکها برای کاهش هزینه های سرمایه ای در این مقاله پنج سوال اساسی محوریت مقاله میباشد را فراهم خواهد ساخت.
۱-۳- اهمییت و ضرورت تحقیق
۱) جنبه جدید بودن تحقیق
این تحقیق از بعد موضوعی و همچنین روش های به کار گرفته شده متفاوت میباشد. به عنوان مثال در تحقیقی که در سال ۱۳۸۹ در شعب بانک کشاورزی انجام شد از روش تحلیلی پوششی داده ها و همچنین در تحقیقی که در بانک اقتصاد نوین صورت گرفته محقق تنها از شبکه عصبی به عنوان روش استفاده کردهاست.
در این تحقیق با بهره گیری از دو روش لجستیک و شبکه عصبی سعی بر آن شده است تا با بهره گرفتن از روش های ذکر شده نتیجه تحقیق از دقت و اعتبار بیشتری برخوردار باشد.
۲) رفع مشکل توسط تحقیق
ریسک اعتباری بانک ها کاهش مییابد در نتیجه تسهیلات اعطایی به مشتریان افزایش مییابد.
۳) رفع ابهام توسط تحقیق
به کار گیری کدام مدل در ارزیابی ریسک اعتباری برای بانک ها کارآمدتر است.
۴) سازمان یا نهاد حمایت کننده
حامی این تحقیق بانک ملی ایران است.
۱-۴- بیان مسأله
۱-۴-۱- بیان مشکل
اگر چه بانک ها و مؤسسه های مالی با مخاطرات زیادی همچون ریسک های عملیاتی، بازار، نرخ بهره، منابع انسانی، کشور و… مواجهند اما با توجه به ماهیت فعالیت های آن ها، ریسک اعتباری بیشترین نقش را در توان سودآوری آن ها خواهد داشت، علیرغم ابداعات و نوآوری های موجود در نظام بانکی، ریسک عدم بازپرداخت وام از سوی وام گیرنده هنوز هم به عنوان دلیل عمده عدم موفقیت بانک ها محسوب می شود.
۱-۴-۲- ابعاد مشکل
از این جهت که معمولا ۸۰ درصد ترازنامه یک بانک تسهیلات اعطایی به مشتریان است. افزایش زیان اعتباری ناشی از عدم بازپرداخت وام و کاهش توان سودآوی بانک ها در دهه اخیر فکر اندازه گیری و کنترل ریسک اعتباری را گسترش داده است بنابرین جهت کنترل و مدیریت ریسک اعتباری بانک مهم ترین و اصلی ترین اقدام مؤثر که می توان انجام داد ارزیابی ریسک اعتباری مشتریان بانک با بهره گرفتن از روش ها و تکنیک های نو و جدیدمی باشد تا از این طریق از انتقال ریسک اعتباری مشتریان به بانک جلوگیری نمود.