تعریف مالیات خود اظهاری؛ خود اظهاری یعنی اینکه خود شخص مالیات پرداز، مالیات خود را محاسبه و پرداخت کند بی آنکه ماموران مالیاتی در محاسبه و دریافت مالیات، دخالت قابل توجهی داشته باشند. به عبارت دیگر مسئولیت تعیین و تشخیص مالیات از سازمان امور مالیاتی به مؤدیان واگذار میشود.
شیوه خود اظهاری از ضروریات زندگی اقتصادی و اجتماعی کشورها در زمان حاضر محسوب میشود. افزایش جمعیت در سال های اخیر از یک سو و واقع شدن در عصر اطلاعات و ارتباطات و همزمانی به توسعه و تحولات شگفت انگیز و تنوع فعالیت های اقتصادی از سوی دیگر و به منظور پاسخ مناسب به نیازها و خواسته های جدید، سازمان ها و نهادهای اجتماعی و دولتی همانند بخش خصوصی نیازمند ایجاد تغییر و تحولات گسترده در همه ابعاد و شئون خویش است.
این تحولات نه تنها باید در بعد ساختاری ایجاد گردد؛ بلکه لازم است به همه ابعاد آن اعم از رویه ها و شیوه ها و اصول و قوانین حاکم بر آنها و نیز تعاملات و ارتباطات آنها تسری یابد و در چارچوب یک ایده کلان نگر همه بخش های اصلی و فرعی و زیرساخت های یک سازمان را در برگیرد. سازمان امور مالیاتی کشور نیز به لحاظ نوع هدف و وظیفه ای از این قاعده مستثنی نیست. بدین جهت قانون گذاران را بر آن داشته که راه هایی از قبیل (اجرای خود اظهاری) جهت تسهیل وصول مالیات را ابداع نماید تا علاوه بر اینکه از حجم کار کاسته میشود، به جلب همکاری مودیان و نیل به ایده تمکین مالیاتی نیز می انجامد. این هدف از دو روش دنبال میشود: نخست آنکه با نشان دادن اعتماد سازمان مالیاتی به مودیان، به این ترتیب که به آن گفته میشود، اظهارنامه هایشان بدون رسیدگی انتخاب گردیده و با دقت هر چه تمامتر مورد رسیدگی قرار می گیرند.
مودیانی که اظهارنامه آنان مورد قبول قرار نگیرد، مشمول مجازات های سنگین و شدیدتر از حد معمول گردیده که این عامل مودیان را از فکر سوء استفاده از طرح فوق باز می دارد.
البته نحوه انتخاب پرونده ها به منظور رسیدگی و کنترل به گونه ای است که تعداد زیادی از پرونده های مالیاتی که دارای ریسک کمتری بوده و بالقوه نمی توانند منبع قابل توجهی برای وصولی بیشتر از آنچه که اظهار و پرداخت شده باشند، از دور رسیدگی خارج شوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
با این عمل سیستم رسیدگی کارآتر می گردد. به عبارت دیگر توان سازمان امور مالیاتی با این نحوه انتخاب بالا می رود. بنابراین نحوه انتخاب پرونده ها برای رسیدگی باید به نوعی باشد که میزان عدم موفقیت در مطالبه و وصول مالیات اضافی را کاهش دهد. در واقع می توان هدف از انتخاب اظهارنامه ها برای رسیدگی بیشتر را به شرح زیر خلاصه نمود:
الف) کاهش هزینه های نیروی انسانی و هدایت آن به مواردی که از رسیدگی، درآمد بیشتری عاید سازمان امور مالیاتی می کند.
شناسایی اظهارنامه هایی که بالقوه و به احتمال قالب تخلفاتی در تنظیم آنها به منظور فرار از پرداخت مالیات واقعی و قانونی، گرفته است.
کاهش تعداد اظهارنامه هایی که قبلا مورد رسیدگی قرار می گرفتند و مالیات اضافی کمی در بر داشته یا اصولا فاقد مالیاتی اضافه باشند.
به عبارت دیگر انتخاب اظهارنامه ها یک تجزیه و تحلیل آماری است که با بهره گرفتن از متغیرهای مرکب یا ضوابط و معیارهایی که بین دو دسته اظهارنامه تفاوت قائل میشود، به حیطه عمل در می آید.
اظهارنامه یا پرونده هایی که به رسیدگی بیشتری احتیاج داشته و در مقابل اظهارنامه ها یا پرونده هایی که احتیاج به رسیدگی ندارند. مهمترین مشخصات یک سیستم موفق انتخاب اظهارنامه ها برای رسیدگی و حسابرسی عبارتند از:
مودیانی که برای رسیدگی و حسابرسی انتخاب میشوند، به طور تصادفی و اتفاقی بر مبنای ریسک و به عبارت دیگر بر مبنای احتمال فرار از پرداخت مالیات انتخاب میشوند. تعداد دفعات رسیدگی و حسابرسی نیز بر اساس احتمال تقلب انجام پذیرد. با توجه به امکانات حسابرسی ها برای دوره های کوتاه مدت در نظر گرفته شوند. در نحوه گزینش و انتخاب موارد برای رسیدگی و حسابرسی هم می توان از معیارهای ذهنی و معیارهای عینی استفاده نمود. در انتخاب مودی اولین معیاری که بایستی مد نظر قرار گیرد میزان و حجم درآمد مودیان است. معمولاً بیشترین نسبت یا سهم مالیات بر درآمد از تعداد کم و اندکی از مودیان استحصال میشود. خود اظهاری در حقیقت عبارت از شیوه ای است که مالیات به جای آنکه به وسیله سازمان امور مالیاتی تشخیص و وصول گردد، به وسیله شخص مودی محاسبه و پرداخت میشود.
به عبارتی مسؤلیت تشخیص و وصول مالیات سازمان امور مالیاتی به مودیان واگذار میشود. از اهداف این شیوه می توان به ایجاد حس مسؤلیت پذیری و مشارکت توام با اعتماد متقابل، ایجاد نگرش مثبت عامه نسبت به مالیات به عنوان نمودهای ارتقاء فرهنگ مالیاتی نام برد و از سوی دیگر کاهش هزینه های تشخیص مالیات از سوی سازمان از دیگر جنبه های مثبت این روش است.
هدف اصلاح سیستم باید بهبود بخشیدن به تمکین مالیات دهنده از سویی و سطح کارآیی تشخیص، پردازش و وصول مالیات از سوی دیگر باشد.
در کشورهایی که مسؤلان مالیاتی دارای حق ویژه ای در تشخیص مالیات هستند، مشکلات فراوانی از جمله تاخیر در وصول مالیات، نارضایتی مودیان مالیاتی، افزایش فساد و… را به وجود می آورد. با انتقال به سیستم خود اظهاری، که در آن مالیات دهندگان ملزم هستند بدهی های مالیاتی خود را محاسبه و اظهار کنند، وصول مالیات به دلیل رفع مشکلات مطرح شده می تواند تسهیل گردد و این روش باعث افزایش تعداد افرادی میشود که خود را به عنوان مالیات دهنده، معرفی می کنند و امکان میدهد تا مسؤلان مالیاتی از طریق حسابرسی ها، نیروی بیشتری را صرف بهبود سطح تمکین مودیان نمایند. سیستم های خود اظهاری ممکن است منجر به تعیین مالیاتها به میزانی کمتر از مقدار واقعی شوند. بنابراین کنترل انتخابی و حسابرسی داخلی باید برای اجرای قانون بکار گرفته شود و جریمه هایی برای کم اظهاری مالیاتی وضع گردد.
۲-۵-۱-۱- فرهنگ مالیاتی
یکی از مهم ترین عوامل موثر بر ظرفیت مالیاتی تمایلات فکری و نظرات مردم در ارتباط با مسایل مختلف و گوناگون مالیاتی جامعه است که به فرهنگ مالیاتی مشهور است. مهمترین مساله ای که به نظر متخصصان در فرهنگ مالیاتی موثر است تبلیغ در ارتباط با مسایل مالیاتی است و قطعا اگرچه شرط کافی مساله نیست ولی شرط لازم است. در کتابهای درسی، در کانونهای مختلف اجتماعی و در سینماها و فیلمهای تلویزیونی یا برنامه های رادیویی کشور تقریباً نشانی از مساله مالیات که حیاتی ترین مسالهی یک اقتصاد سالم است دیده نمیشود (اگر هم باشد خیلی ضعیف) در حالی که میتوان با تبلیغات و آگاهیرسانی از طریق رادیو و تلویزیون در این زمینه به اصلاح وضع موجود پرداخت و تحولات اساسی ایجاد کرد. عوامل فرهنگی در جامعه ی ما بیشتر ریشه در تاریخ دارد که به همراه بسیاری از مشکلات دیگر اجتماعی همواره باعث شده که مالیات واقعی اظهار و وصول نشود (عارف کشفی، ۱۳۷۸، ۵۴).
بنابراین اراده و خواست مردم، عمده ترین نقش را در اجرای قانون مالیاتها ایفا میکند و به این لحاظ موثرترین عامل موفقیت در اجرای این قوانین، همانا فرهنگ مالیاتی جامعه خواهد بود. از طرفی همان طوری که میدانیم لازمه و شرط اول برای ترویج هر مقوله عدالت است، یعنی وقتی مردم مطمئن شوند که چارچوب قوانین مالیاتی برای همه در نظر گرفته شده و اجرا میشود و هیچ تبعیضی بین افراد جامعه وجود ندارد آنگاه خودشان را مطیع قانون دانسته و اطاعت از آن را واجب میدانند. سخن آخر اینکه اقتصادی که متکی بر فروش منابع نفتی است مانند اقتصاد کشور ما به علت محدودیت این منابع و سایر عوامل نمیتواند اقتصادی پویا و کامل داشته باشد. اقتصاد سالم اقتصادی است که بیشتر بر پایه ی مالیاتی بنا نهاده و در آن سعی شده باشد که هزینه های جاری و عمرانی دولت از طریق وصول مالیات تامین شود. بنابراین ضروری به نظر میرسد با گسترش فرهنگ مالیات در سطح جامعه و شناختن اهمیت آن در توزیع درآمد و ایجاد عدالت اجتماعی و از بین بردن فاصلههای طبقاتی آن را جایگزین تفکر سنتی پول نفت کرده و بسترهایی به وجود آورد تا مالیات دهی جزو وظایف و تکالیف مهم آحاد جامعه تلقی شده و این باور عمومی نسبت به پولی که بعنوان مالیات پرداخت میکنند به وجود آید که در نهایت از طرق مختلف از جمله، ثبات و امنیت و رفاه اجتماعی، احداث مراکز درمانی و کارهای عمرانی و زیربنایی به نوعی به خود مردم برگشته و از مزایای آن برخوردار خواهند شد که در اینصورت با رغبت بیشتر و به تمایل خویش نسبت به پرداخت مالیات حقه ی خود اقدام کرده تا شاهد اقتصادی سالم و پویا در کشورمان باشیم.
۲-۵-۱-۲- مالیات ابرازی و فرهنگ مالیاتی
اجرای طرح جامع مالیاتی یکی از بخشهای طرح تحول نظام مالیاتی است و باید زیرساخت ها برای انجام این طرح تکمیل شوند و برای تکمیل این طرح به فرهنگ سازی و پشتیبانی مردم نیاز است و از جمله از این فرهنگ سازی می توان به پر کردن اظهار نامه مالیاتی در موعد مقرر اشاره کرد و همچنین بتوان اظهار نامه کاغذی را کاهش داد و ارائه اظهار نامه الکترونیکی را افزایش داد و در این راستا معافیتهای مالیاتی نیز در نظر گرفته شده است.
۲-۵-۱-۳- مزایای برقراری روش خود اظهاری
الف) بررسی وضعیت موجود در رسیدگی به اظهارنامه های مالیاتی بر اساس ماده ۱۵۶ قانون مالیاتهای مستقیم، ماموران مالیاتی مکلف اند کلیه اظهارنامه های مودیان مالیات بر درآمد را در مورد درآمد هر منبع که در موعد قانونی ارائه شده است حداکثر ظرف یکسال از انقضای تاریخ مهلت مقرر برای ارائه اظهارنامه رسیدگی نمایند.
تاریخ انقضای مهلت برای ارائه اظهارنامه درآمد صاحبان مشاغل و املاک و همچنین اشخاص حقوقی که سال مالی آنها منتهی به اسفند ماه تا آخر تیر ماه سال بعد است. ماموران مالیاتی مکلف اند مالیات بر درآمد آن دسته از مودیان مالیات بر درآمد که در موعد مقرر از ارائه اظهارنامه منبع درآمد خودداری نموده اند یا اصولا طبق مقررات قانون مالیاتها مکلف به ارائه اظهارنامه در سر رسید پرداخت مالیات رسیدگی و برگ مطالبه مالیات صادر نمایند.
ماموران مالیاتی به منظور تشخیص درآمد مشمول مالیات واقعی و قانونی مودیان ملزم به رسیدگی به اسناد، مدارک و دفاتر قانونی ارائه شده از سوی مودی است تا اقلام مندرج در اظهارنامه ها را بررسی و صحت اظهارات مودیان را ارزیابی نماید. با توجه به تعداد پرونده هایی که هر مامور مالیاتی مکلف به رسیدگی آنها است و زمان مفیدی که در اختیار مامورین تشخیص مالیات است (۳۶۵ روز پس از وضع روزهای تعطیل، مرخصی سالیانه و…) عملاً بیش از چندین ساعت در اختیار ندارد تجربه و بررسی های به عمل آمده بیانگر آن است که حتی بررسی دقیق بخش کمی از این اسناد و مدارک و دفاتر قانونی گاهی وقت گیر و مستلزم صرف نیروی انسانی زیادی است. توجه به این نکته ضروری است که هر روزه به حجم مبادلات و فعالیت های اقتصادی و تعداد مودیان افزوده شده، در چنین شرایطی چنانچه روش موجود (رسیدگی کلی اظهارنامه ها و منابع درآمد مودیان)، روز به روز رسیدگی ها سطحی تر شده و ماموران مالیاتی فرصت انجام وظایف خود که همان رسیدگی دقیق به اظهارنامه ها و تشخیص درآمد واقعی مودیان و وصول مالیات قانونی از آن است را به دست نخواهد آورد (عارف کشفی، ۱۳۷۸، ۷۹).
ب) استفاده بهینه از نیروی انسانی و امکانات سازمان امور مالیاتی هر چند بر اساس دستور العمل ها و بخشنامه های صادره، ادارات مالیاتی می باید در رسیدگی به پرونده های مودیان عمده و پردرآمد، اولویت قایل شوند و بر اساس زمانی که در اختیار دارند برنامه رسیدگی های خود را زمان بندی نمایند ولی عملاً با توجه به وظایف متعددی که دارند و مراجعات مکرری که از جانب مودیان به ایشان میشود میشود، تنظیم و تطبیق زمان در اختیار با رسیدگی ها دشوار میشود. در هر حال ماموران تشخیص مالیات در زمانی محدود موظف به رسیدگی کلیه پرونده های مالیاتی حوزه هستند. بنابراین وقت مامورین تشخیص مالیات کم و بیش به طور مساوی مصروف رسیدگی به کلیه پرونده های مالیاتی می گردد.
ج) بالا بردن کیفیت رسیدگی ها و دسترسی به عدالت مالیاتی نظر به اینکه به موجب روشهای موجود، کلیه پرونده های مالیاتی و اظهارنامه های ارائه ی مودیان مورد رسیدگی قرار می گیرند، سطح رسیدگی ها عمقی نیست و وقت ماموران بیشتر صرف تطبیق ارقام مندرج در اظهارنامه ها با دفاتر واسناد و مدارک ابزاری مودی میشود.
در این رسیدگی های سطحی موارد کتمان درآمد و دسترسی به درآمد واقعی مودی کمتر میسر میشود و چه بسا افراد پردرآمد به انحای گوناگون از حیطه کنترل ماموران مالیاتی پنهان و فرار مالیاتی تشدید می- شود و ممکن است در چنین وضعی مالیات از صاحبان درآمد به حیطه وصول در نیاید و به این ترتیب عدالت مالیاتی یعنی اخذ مالیات بر درآمد از افرادی که دارای درآمد یکسان بوده و یا وصول مالیات بیشتر از صاحبان درآمد، بیشتر تحقق نیابد.
۲-۵-۱-۴- شرایط خود اظهاری
ابلاغ دستورالعمل خود اظهاری در اجرای مقررات ماده ۱۵۸ قانون مالیاتهای مستقیم. به گزارش رسانه مالیاتی ایران، متن کامل این دستورالعمل به قرار زیر است:
بنابه اختیار حاصل از ماده ۱۵۸ قانون مالیاتهای مستقیم و با عنایت به آگهی منتشره در نیمه اول سال ۱۳۹۰ و در جهت اجرای مطلوبتر عدالت مالیاتی، استفاده بهینه از منابع و توسعه و ترویج فرهنگ خود اظهاری، سازمان امور مالیاتی کشور طرح خود اظهاری درآمد مشمول مالیات و مالیات عملکرد سال ۱۳۹۰ صاحبان مشاغل موضوع بندهای الف، ب و ج ماده ۹۵ قانون مالیاتهای مستقیم را به مرحله اجرا در آورده است. بنابراین اظهارنامههای تسلیمی هر یک از مودیان که با رعایت مقررات و شرایط زیر ارائه شده باشد مشمول طرح خود اظهاری خواهد بود.
جدول۲-۱- انواع اظهار نامه های مالیاتی و مواعد قانونی تسلیمی آنها
موعد تسلیم
نام اظهار نامه
تا آخر اردبیهشت سال بعد
ظرف مدت شش ماه از تاریخ فوت متوفی
تا آخر اردیبهشت سال بعد
تا آخر تیرماه سال بعد
تا سی روز پس از انجام معامله
تا آخر تیرماه سال بعد
تا آخر تیر ماه سال بعد
یکروز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع
تا آخر تیرماه سال بعد
اظهار نامه مالیات سالانه املاک
اظهار نامه مالیات بر ارث
اظهار نامه انتقال منافع مال