دیپلماسی دیجیتالی عبارت است از اثرگذاری، اقناع و انگیزش بازیگران با جمع­آوری، تجزیه و تحلیل، پردازش و توزیع اطلاعات و ارتباطات در جهت منافع ملی. (بیات، ۱۳۸۵، ص ۵۲)
حوزه فعالیت دیپلماتها در دیپلماسی دیجیتالی به درون وزارت خارجه، سفارتخانه، کشور محل ماموریت و نهادهای بین ­المللی محدود نمی­ شود. سرعت در تصمیم ­گیری و اقدام از مشخصات بارز این دیپلماسی است. برخلاف دیپلماسی سنتی که فاصله مکانی دیپلماتها را در شناسایی مسائل از سایرین متمایز می­ساخت. در دیپلماسی نوین بدلیل دسترسی همگان به اخبار و اطلاعات، سرعت دریافت و انتقال عامل تعیین­کننده خواهد بود. در این دیپلماسی مخاطبین به مقامات، دیپلماتهای دیگر، ارباب جراید و رسانه ­ها و گروه ­های ذی­نفوذ، سازمانهای غیردولتی کشور پذیرنده محدود نمی­گردد، بلکه هر فرد یا گروهی از هر نقطه جهان در حوزه اقدام یک دیپلمات قرار می­گیرند. (همان، ص ۵۲)
۱ – ۴ – ۴ – ۳ خاستگاه دیپلماسی دیجیتال
بیات در معرفی خاستگاه دیپلماسی دیجیتال معتقد است در اظهارنظرهای متخصصان به این مفهوم واقعیت­هایی وجود دارد که خاستگاه این نوع دیپلماسی را به طور مشخص­تری توضیح می­ دهند. این واقعیت­ها عبارتند از:

• • ظهور یکسری جدید از موضوعات سیاست خارجی و الزام به کارگیری منابع پیشرفته ارتباطات و اطلاعات.

• • • بروز تغییرات در سازمان منابع اطلاعات، در درون وزارت خارجه و دیگر موسسات وابسته به وزارت خارجه. باید توجه داشت که کسب موفقیت در دو وظیفه اصلی و زیربنایی دیپلماسی یعنی گزارش­دهی و مذاکره، در حال حاضر نیز در گرو استفاده بهتر از فن­آوری پیشرفته برای گردآوری و پردازش اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم ­گیری است.

    ( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • اجتناب­ناپذیری اعمال دیپلماسی عمومی و مخصوصا استفاده از فناوری دیجیتالی برای تاثیرگذاری بر نظرات توده­های مردم.

این واقعیت­ها باعث ارائه مدل­های جدیدی از دیپلماسی با تاکید بر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات شده است. (همان، ص ۵۰ )
۱ – ۴ – ۴ – ۴ زمینه­ ها و ضرورت­های کاربرد دیپلماسی دیجیتال
ضرورت استفاده از ابزارهای فن­آوری اطلاعات با شرایط زیر در محیط کنونی جامعه بین­الملل در حوزه سیاست خارجی لازم است:
در اثر پیشرفت­های فن­آوری در دهه­های اخیر، شرایط تولید، انتشار و دسترسی به اطلاعات به شدت تغییر کرده است. اصولا پدید آمدن فضا و جهان مجازی یا محیط سایبر، با مختصاتی مانند بی­مکانی، فرازمانی بودن، تکثیر و قابل دسترس بودن همزمان، از جهان واقعی به طور نسبی جدا می­ شود. مانوئل کستلز، فضای مجازی را فراتر از مکان می­داند. به نظر او فضای مجازی، مکان نیست، دالان و راهرویی است بین مکانها. مردم در محل خودشان زندگی می­ کنند و بعد در فضای مجازی گردش می­ کنند و مردم دیگر را ملاقات می­ کنند که در مکانهای دیگری زندگی می­ کنند؛ اما می­توانند با بهره گرفتن از فضای مجازی در جهان ذهنی خودشان باشند. بنابراین فضای مجازی، نوعی فرافضا و فضای ذهن است. فضایی است که ما هر روز در آن دست به عمل می­زنیم و با مردمان و اندیشه­ های مکانهایی دیگر و زمانهایی دیگر ملاقات می­کنیم. (کستلز، ۱۳۸۰، ص ۳۵۷)
امروزه در فضای مجازی، افزون بر مطرح شدن بازیگران جدیدی در حیطه فن­آوری اطلاعات، امکان گسترش، عرضه و استفاده از اطلاعات نزد مخاطبانی از گروه های مختلف اجتماعی، فراهم آمده است؛ به گونه ­ای که در راستای سیاست­گذاری دیپلماسی عمومی نه تنها می­توان بر گروه های هدف خاصی در کشورهای مختلف تمرکز نمود که حتی می­توان از سطوح اجتماعی گوناگون جوامع هدف نیز مخاطب­یابی کرد. مباحثی چون بخش­بندیِ بازارِ مخاطبانِ پیام­ها، در بازاریابی سیاسی در دیپلماسی عمومی از این منظر قابل طرح و بحث است. (جعفری، ۱۳۸۴، ص۶۰ )
در دنیای کنونی حجم روابط خارجی (نظیر ارتباطات علمی، ارتباطات فرهنگی بین ­المللی و میان فرهنگی و به ویژه ارتباطات تجاری) نسبت به سیاست خارجی افزایش بسیاری یافته و عدم کنترل و نظارت دولت بر این روابط، می ­تواند اهداف سیاست خارجی را با مانع مواجه سازد یا دست کم از تاثیرگذاری آنها بکاهد؛ زیرا فضای سایبر نه تنها خود را نیازمند دولت نمی­داند، بلکه معتقد است باید از نفوذ و دخالت آن مصون بماند. از نمونه­های مهم کاربرد این موضوع، جهانی شدن تجارت و اقتصاد و نقش دولتها در آن است. امروزه بر خلاف زمانی که شرکت­ها برای جهانی بودن نیازمند حضور در سراسر نقاط جهان بودند، دیگر یک شرکت برای در جهان بودن نیازی به رفتن در جهان ندارد. می­توان در همه جا بدون نیاز به ارسال کالا و مواد و حتی بدون کمترین حضور فیزیکی تجارت کرد و در واقع حضور مجازی داشت؛ ضمن اینکه با اینکار محدودیت­های فعالیت جغرافیایی نظیر زمان هم، دیگر وجود ندارد و می­توان به طور شبانه­روزی فعالیت نمود. (همان، ص ۶۰)
سرویس­دهی آسان و لحظه­ای آنلاین به شهروندان، یکی از اموری است که در حال حاضر بسیاری از دولتها در سراسر جهان از جمله حوزه ­های مسئول در امور خارجه به دنبال آن هستند. ارائه خدمات کنسولی متمرکز و آسان به تمامی شهروندان مقیم داخل و خارج از کشور، از جمله وظایف امور خارجه است که استفاده از تکنولوژی­های اطلاعات و ارتباطی کمک شایانی به انجام هر چه بهتر آن می­ کند. امروزه مفاهیم جدیدی از جمله ویزای الکترونیک، کنسولگری الکترونیک و سفارتخانه مجازی، معنی و مفهوم یافته و رایج شده است. درک این ضرورت­ها و نیاز به استفاده از ابزار فن­آوری اطلاعات و ارتباطات در دستگاه سیاست خارجی هر کشوری امروزه بیش از پیش اهمیت خود را نشان داده است. (همان، ص ۶۱)
از دیگر زمینه­هایی که امروزه دولتها در عرصه سیاست خارجی از فن­آوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می­نمایند، کاربرد متنوع اطلاع­یابی و اطلاع­رسانی در مورد بلایا و حوادث طبیعی و نیز هواشناسی است. ضمن آنکه چنین اطلاعاتی همواره در حوزه تصمیم ­گیری­های سیاسی و دیپلماتیک و به ویژه در مدیریت بحرانها نیز کاربرد یافته­اند. افزون بر تغییر در محتوای منابع اطلاعاتی دیپلماتها که تا نیمه قرن بیستم، محدود به کلمات حاصل از مذاکرات دیپلماتیک و اسناد چاپی بود، تاثیر تصاویر ماهواره­ای و تلویزیونی بر افکار عمومی در دهه­های اخیر موجب بروز تحولاتی جدی در ابزارهای قدرت دیپلماتیک شده است. (همان، ص ۶۱)
«دیزارد»^[۴۳]، با توجه به تاثیر فن­آوری­های در حال تغییر ارتباطی بر دیپلماسی و فعالیت­های دیپلماتیک، تصویری نگران­کننده از شکست مستمر آمریکا از درک، شناخت و ظرفیت این نوع از دیپلماسی ارائه می­دهد و با رد مفهوم دیپلماسی از راه دور و یا تله­دیپلماسی مبتنی بر کامپیوتر، تاکید می­ کند که فن­آوری­های نوین ارتباطی باید اصالتا در جهت تقویت توانایی­های دیپلمات­ها، در مقابله با مسائل عصر اطلاعات و رفع شکاف بین انقلاب رو به گسترش دیجیتال و ظرفیت دولت آمریکا، برای استفاده از منافع آن به کار گرفته شود. (دیزارد، ۲۰۰۱، ص۵۷)
گرچه برخی دیگر از اندیشمندان نظیر «دیوید تورنتون»^[۴۴]، استاد مطالعات دولتی دانشگاه کارولینای شمالی، ضمن پذیرش وابستگی درونی و متقابل دیپلماسی و انقلاب دیجیتال، با خلق و به کارگیری واژه «دیجیتالوماسی»^[۴۵]، بر این باور است که آمریکا از سال ۱۹۹۸ با راه ­اندازی دفتر مدیریت منابع اطلاعات در وزارت امور خارجه، پیشرفت قابل­ملاحظه­ای در توانایی برای درک و رویارویی با حوادث و بحرانها در جهان متغیر و به شدت وابسته دیپلماسی دیجیتال داشته است. (تورنتون، ۲۰۰۳، ص۷۶)
۱ – ۴ – ۴ – ۵ شباهت­ها و تفاوتهای دیپلماسی دیجیتالی و دیپلماسی عمومی
بیات، تفاوت دیپلماسی دیجیتالی با دیپلماسی عمومی را در این نکته می­داند که دیپلماسی عمومی جریانی یک­سویه­ است که در یک سمت آن، یک دولت قرار دارد و از طریق رسانه­های جمعی، ایدئولوژی، فرهنگ، اقتصاد و سیاست­های خودش را تبلیغ می­نماید. در این روش، مخاطبین به دلیل بسته بودن نظام­ها و نبود امکانات، فرصت عکس­العمل ندارند. هم اکنون نیز با وجود گسترش فن­آوری ارتباطات کماکان این مشکل در حوزه دیپلماسی عمومی وجود دارد. در این روش فقط می­توان مطمئن بود که پیام ارسال شده است؛ در حالی که در دیپلماسی دیجیتالی، نقش اساسی به عهده دیپلماتهاست و ارتباط نه تنها دوجانبه؛ بلکه چندین جانبه است. ضمن آن که در این روش امکان دریافت نظرات، سازماندهی و هدایت نیز وجود دارد. (بیات، ۱۳۸۵، ص ۵۱)
۱ – ۴ – ۵ دیپلماسی رسانه­ای
بسیاری از متفکرین، پیوند بین دیپلماسی و رسانه را در چهارچوب دیپلماسی عمومی بررسی می­ کنند؛ اما برخی دیگر، از آن به عنوان حوزه­ای جداگانه با عنوان دیپلماسی رسانه­ای نام می­برند. رضاییان معتقد است دیپلماسی رسانه­ای در سیاست خارجی هر کشور، به دو صورت تحقق می­یابد:
الف) در چهارچوب مدیریت سازمانهای دیپلماتیک رسمی کشور
ب) به صورت خودجوش و در راستای سیاست­های کلان کشور
در شیوه اول، دولتها یا اقدام به تاسیس رسانه­های ویژه دیپلماسی می­ کنند و یا اینکه رسانه­های موجود را به انجام اقداماتی در راستای سیاستهای خارجی خود موظف می­ کنند. تاسیس رادیوهای برون­مرزی مانند «وی او ای»^[۴۶] و «بی بی سی»^[۴۷] از نوع اول است و در نوع دوم با سانسور خبرها، محدود کردن خبرنگاران و غیره در حوزه ­های خارجی به منویات خود دست می­یابند. یادآوری این نکته لازم است که در این شیوه برنامه­ ریزی دستگاه حاکمه برای هماهنگی تمامی بخشها با رسانه ­ها ضروری است و در صورت عدم برنامه­ ریزی شکست آن قطعی خواهد بود. (رضائیان، ۱۳۸۷، ص۶۳)
شیوه دوم، همگامی و همراهی رسانه ­ها با اهداف سیاستهای خارجی کشور متبوعشان است. در این شیوه هرچند که رسانه ­ها دستورات خاصی از طرف حکومت دریافت نمی­کنند ولی به علت بلوغ حرفه­ای و همچنین مسئولیت­ پذیری حرفه­ای در جهت سیاست­های کلان نظام خود در سطح جهان عمل می­ کنند و چون مستقل از دولت و حاکمیت هستند، تأثیرگذاری آنها بیشتر است. (همان، ص۶۳)
امروزه دیپلماسی رسانه­ای در نقش یکی از شاخه­ های اصلی فعالیت­های دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی پدیدار شده و به ویژه در کشورهای قدرتمند جهانی، پیوندی وثیق با دیپلماسی عمومی دارد. به طور کلی هدف از دیپلماسی رسانه­ای عبارت است از:
الف) ایجاد تنفر و دشمنی نسبت به حاکمیت کشور هدف؛
ب) اعمال فشارهای سیاسی، فرهنگی و نظامی کشورهای دیگر علیه کشور هدف؛
ج) ایجاد علاقه و رغبت در کشور هدف نسبت به کشور مهاجم؛
د) مشروعیت­بخشی و توجیه اعمال کارگزاران کشور مبدا. (همان، ص ۷۱)
کچوییان نیز، دیپلماسی رسانه­ای را «سایبردیپلماسی» نامیده است و آن را زیر مجموعه دیپلماسی عمومی معرفی کرده است. وی می­نویسد: هم اکنون، دیپلماسی رسانه­ای و آنچه آن را سایبر­دیپلماسی می­نامیم، بخش قابل توجهی از دیپلماسی عمومی کشورهای قدرتمند جهانی را به خود اختصاص می­دهد؛ چرا که در سایه محیط جهانی نوین، دولتها ناظر توان اطلاع­یابی و تاثیر بر مخاطبان خارجی خود در هر نقطه از جهان هستند؛ توانی که امروزه به عنوان توانِ استراتژیکِ دیپلماتیک درنظر گرفته می­ شود و برای دست­یابی دولتها به اهدافشان، به عنوان شرطی غیرقابل اجتناب به نظر می­رسد. در فضای نوین سایبر، شاید بیشترین تعامل را دیپلمات­های مجهز به تکنولوژی­های نوین ارتباطات و اطلاعات با مخاطبان جهانی داشته باشند. در واقع تکنولوژی­های نوین اطلاعات و ارتباطات و به بیان ساده­تر رسانه ­ها، گستره دیپلماسی و سیاست خارجی را به تحریریه روزنامه­ها، سایت­ها، تلویزیون، رادیوها و دیگر رسانه ­ها کشانده­اند و این همان عاملی است که در عصر سایبردیپلماسی، فضای روابط متعامل دیپلماتها و رسانه ­ها را الزام کرده است. فضایی که در آن پیش­برد سیاست خارجی و دیپلماسی در جهان معاصر، بیش از پیش به میزان تاثیرگذاری تاکتیک­های خبری و رسانه­ای وابسته شده است. تجربه هم نشان داده که هر قدر این تاکتیک­ها با پوشش خبریِ پرقدرت­تر و تاثیرگذارتر طراحی و منتشر شوند، چرخ­های سیاست خارجی روان­تر می­چرخد. (کچوییان، ۱۳۹۱، ص۱۳)
۱ – ۴ – ۵-۱ سیر تحول دیپلماسی رسانه­ای
۱ – ۴ – ۵ – ۱-۱ نقش رادیو در تحولات دیپلماسی رسانه­ای
اختراع رادیو در اواخر قرن ۱۹ کار تبلیغات را برای همیشه دگرگون کرد و ارسال پیام­ها به آن سوی مرزها و تا فواصل دور را بدون نیاز به حضور فیزیکی میسر ساخت. نهایتا رادیو به وسیله اصلی «تبلیغات سفید» بین ­المللی تمام عیار تبدیل ششده است که در آن منبع پیام مشخص است و مخاطب می­داند و اغلب مشتاق است که دیدگاه های مختلف سیاسی را بشنود. اولین کاربرد شناخته شده رادیو برای پخش بین ­المللی در سال ۱۹۱۵ بود که آلمان به پخش یک گزارش خبری روزانه از فعالیت­های جنگی دست زد که به شکل گسترده توسط مطبوعات داخلی و خارجی که سخت در پی اخبار جدید بودند مورد استفاده قرار گرفت. هر چند این گزارش­ها در قالب کدهای مورس پخش می­شد و لذا در دسترس همه نبود، ولی به هدف خود رسید. علاقه به رادیو در دهه ۱۹۲۰ به سرعت افزایش یافت و چرخاندن موج رادیو به امید گرفتن رادیوهای خارجی به سرگرمی میلیون­ها شنونده در کشورهای مختلف تبدیل شد. (افخمی، ۱۳۹۰، ۱۵۹)
با به قدرت رسیدن دولت سوسیالیست ملی در آلمان در سال ۱۹۳۳ نقش رادیو بین ­المللی اهمیت فوق­العاده­ای یافت. هم هیتلر و هم جوزف گوبلز، وزیر تبلیغات وی، تحت­تأثیر سویس رادیویی آلمانی زبان اتحاد شوروی و شکل­ گیری گروه ­های قدرتمند و گسترده­ای از شنوندگان این رادیوهای تبلیغاتی در داخل آلمان قرار گرفتند. دولت نازی تا اوت ۱۹۳۴ سیستم رادیو آلمان را مجددا سازمان­دهی کرد و برای آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی برنامه پخش می­کرد. (همان، ص ۱۶۰)
«روزولت»^[۴۸] در سال ۱۹۴۲، «دفتر اطلاعات جنگی»^[۴۹] را تاسیس کرد تا با تبلیغات آلمانی­ها و ایتالیایی­ها مقابله کند. اولین ایستگاه رادیویی «صدای آمریکا»^[۵۰] در ۲۴ فوریه ۱۹۴۲ تاسیس شد. از این ایستگاه برنامه­ای به زبان آلمانی پخش می­شد که در آن گوینده آلمانی زبان رادیو، «رابرت باوئر»^[۵۱]، می­گفت: «شاید خبرها خوب باشد و شاید هم بد، اما ما حقیقت را به شما می­گوییم». (اشنایدر، ۱۹۹۷، ص ۱۵)
تا تابستان ۱۹۳۹ که جنگ جهانی دوم آغاز شد تقریبا ۲۵ کشور برنامه ­های بین ­المللی به زبان­های خارجی پخش می­کردند. وقوع جنگ بار دیگر گسترش چشمگیر سرویس­های رادیویی بین ­المللی را موجب شد. (افخمی، ۱۳۹۰، ص ۱۶۱)
در دهه­های پس از جنگ جهانی دوم فعالیت­های رادیوهای بین ­المللی گسترش بی­سابقه یافت. بلافاصله پس از جنگ، هدف اصلی این رادیوها، اروپا بود؛ ولی به تدریج در دهه­های ۱۹۵۰، ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ توجه بیشتری به هند، کشورهای عربی، آفریقا، آمریکای لاتین و آسیا معطوف شد. با تداوم بازی­های سیاسی جهانی، رادیوهای جدیدی ظهور کردند. در حالی که اتحاد جماهیر شوروی که نگران رویگردانی کشورهای کمونیست بلوک شرق بود، رادیوهای خود را به زبان­های گوناگون دائما توسعه می­داد. کشورهای غیرکمونیستی نیز تلافی کردند و آلمان غربی تجهیزات خود را توسعه بخشید، کاری که هر سه ایستگاه رادیویی آمریکا نیز انجام دادند. در پایان دهه ۱۹۷۰ کاربرد رادیو به عنوان ابزار اصلی تبلیغات بین ­المللی بیش از هر زمان در گذشته بود. (افخمی، ۱۳۹۰، ص ۱۶۲)
در اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی، دو ایستگاه رادیویی، یعنی «رادیو اروپای آزاد»^[۵۲] و «رادیو آزادی»^[۵۳]، با حمایت آمریکا تاسیس شد که خبرهای محلی را به گوش شنوندگان پشت پرده آهنین می­رساندند. برنامه ­های رادیو اروپای آزاد، مشخصاً برای شرق کمونیست و مرکز اروپا، و برنامه ­های رادیو آزادی، برای اتحاد جماهیر شوروی پخش می­شد. از سویی، رادیو صدای آمریکا هم، وظیفه داشت داستان آمریکا را، هم در این مناطق و هم در سراسر دنیا بازگو کند. (اشنایدر، ۱۹۹۷، ص ۲۳)
تأسیس صدای آمریکا و دیگر ایستگاههای تبلیغات رادیویی با قواعد بسیار دقیقی در خصوص محل و شیوه استفاده از این رادیوها همراه بود. اولین پخش صدای آمریکا، در ۲۴ فوریه سال ۱۹۴۲ و برای جهانی جنگ­زده صورت گرفت. این ایستگاه رادیویی اکنون هر هفته حدود ۹۰۰ ساعت برنامه روی موج کوتاه و موج متوسط برای تقریبا ۹۶ میلیون مخاطب پخش می­ کند. صدای آمریکا با بیش از ۱۱۰۰ ایستگاه رادیویی با طول موج ای.ام^[۵۴] و اف.ام^[۵۵] و به صورت کابلی در سراسر جهان برنامه تأمین می­ کند. این برنامه ­های تکمیلی، مخاطبان صدای آمریکا را از ۹۶ میلیون نفری که مستقیما از طریق رادیوهای موج کوتاه و موج متوسط برنامه­ ها را دریافت می­ کنند، بسیار فراتر می­برد. (افخمی، ۱۳۹۰، ص ۱۶۹)
اساسنامه صدای آمریکا که در ۱۹۷۶ تبدیل به قانون شد، مشخص می­سازد چگونه این آژانس جایگاه خود را به عنوان بخشی از مأموریت دولت آمریکا تعریف می­ کند:
منافع بلندمدت ایالات متحده از طریق ارتباط با مردم جهان توسط رادیو تأمین می­ شود. صدای آمریکا برای تأثیرگذاری، باید توجه و احترام شنوندگان را جلب کند. از اینرو این اصول بر برنامه ­های صدای آمریکا حاکم خواهد بود:
۱- صدای آمریکا با عنوان یک منبع خبری همواره موثق و قابل اعتماد عمل خواهد کرد و اخبار آن دقیق، عینی و جامع خواهد بود.
۲- صدای آمریکا کل این کشور را نمایندگی خواهد کرد، نه صرفا بخشی از جامعه آمریکا و بنابراین تفکر و نهادهای آمریکایی مهم را به شکل متوازن و جامع به نمایش خواهد گذاشت.
۳- صدای آمریکا سیاست­های ایالات متحده را به شکل واضح و موثر بیان خواهد کرد و همچنین نظرات و بحث­های مسئولانه در خصوص این سیاست­ها نمایندگی خواهد کرد. (همان، ص ۱۶۹)
در یکی از بزرگترین بحرانهای جنگ سرد در سال ۱۹۶۲، رادیو مسکو و رادیو صدای آمریکا، هر دو نقش مهمی را در بحران موشکی کوبا ایفا نمودند. از آنجا که در آن زمان ارتباطات دیپلماتیک بسیار ابتدایی بود، شش ساعت طول کشید که پیام طبقه ­بندی شده بین دو پایتخت جهان ارسال و دریافت شود. «نیکیتا خروشچف»^[۵۶] و «جان اف. کندی»^[۵۷]، پیام­های خود را از طریق رادیوهای بین ­المللی مورد اعتمادشان، به عنوان راهی برای صرفه­جویی در وقت ارسال کردند. دیپلماسی عمومی در حال تبدیل شدن به یکی از عناصر مهم سیاست خارجی بود؛ چرا که قدرتهای بزرگ آن زمان استفاده از گفتار (پیغام و خبر)، تصاویر و مفاهیم را، علاوه­ بر نیروی نظامی و جنگ افزارهای اقتصادی آغاز کرده بودند و ابزارها و تکنیک­های ارتباطی نوین را مورد بهره برداری قرار داده بودند تا اهداف خود را پیش برند. در آن زمان، رادیو صدای آمریکا مدعی بود که رؤسای جمهور، نخست وزیران و اعضای کابینه از جمله شنوندگان این رادیو به شمار می­روند. (اشنایدر، ۱۹۹۷، ص۲۵)
۱ – ۴ – ۵– ۱-۲ نقش تلویزیون در تحولات دیپلماسی رسانه­ای
علی­رغم همه سرمایه ­گذاری­هایی که روی امواج رادیویی انجام می­شد، اما آینده متعلق به امواج تلویزیونی بود. امواج تلویزیونی، مطمئن­ترین راه برای ارسال پیام­های تبلیغاتی به سایر نقاط جهان بود. اندکی پس از پایان جنگ جهانی دوم، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، «ویلیام بنتون»^[۵۸]، طی ملاقات­های متعددی با فیلم­سازان سرشناس هالیوودی، از آنان خواست که در تولید و ساخت فیلم­هایی که ممکن است در خارج از کشور چهره آمریکا را مخدوش سازد، تجدیدنظر کنند. این ملاقات­ها به «هری ترومن»^[۵۹]، رئیس جمهور وقت ایالات متحده هم کشیده شد و وی نیز در دیدار با تعدادی از فیلم­سازان هالیوود، از جمله «سیسیل بی­دمیل»^[۶۰]، خواستار همکاری بیشتر شرکت­های فیلم­سازی با دولت شد. دولت آمریکا، در آن زمان نتوانست شرکت­های فیلم­سازی را متقاعد کند تا محتوای فیلم­هایشان را سانسور و یا دستکاری کنند. در یک گزارش محرمانه که آژانس اطلاعات آمریکا، راجع­به فیلم­های هالیوودی تهیه و ارائه داده، آمده است: «بسیاری از تصورات غلطی که راجع­به آمریکا وجود دارد: مادی­گرایی، خشونت، ناامنی، هفت­تیرکشی و …، به وسیله تولیدات هالیوود اشاعه یافته است و آژانس اطلاعاتی ایالات متحده، ناچار است که دائماً این دیدگاه را تصحیح کند.» همین مسئله باعث گردید تا دولت آمریکا درصدد راه ­اندازی یک شرکت فیلم­سازی دولتی برآید و به این ترتیب، تولیدات سینمایی آژانس اطلاعاتی آمریکا برای مخاطبان خارج از کشور آغاز شد. هرچند اغلب مسئوولان، به اتفاق عقیده داشتند که این شرکت قادر نخواهد بود فیلم­هایی در حد و اندازه هالیوود بسازد؛ اما به هر حال، این شرکت توانست فیلم­هایی بسازد که کابووی آمریکایی را بجای هفت­تیرکشی، در حال انجام کارهای طاقت­فرسای مزرعه­داری و پرورش­ گاو نشان می­داد و زن آمریکایی نیز، بجای رقص و عیاشی در میخانه­ها، مشغول انجام وظایف مادری و همسری در خانه و آشپزخانه بود. محتوای همه این فیلم­ها، تبلیغاتی بود یا همان چیزی که بعدها به نام دیپلماسی رسانه­ای شناخته شد. (اشنایدر، ۱۹۹۷، صص۱۸-۱۷)
تلویزیون­های ماهواره­ای، برنامه­ ها و تصاویر خود را به همه کشورها ارسال می­کردند. روس­ها، بلافاصله خطر تلویزیون ماهواره­ای را دریافته و آن را تهدید بزرگی تلقی کردند و درصدد یافتن راهی برآمدند تا بتوانند بر امواج تلویزیون ماهواره­ای پارازیت بفرستند. به همین منظور از موسسه تحقیقات فضایی اتحاد جماهیر شوروی درخواست کمک کردند. یکی از مقامات «ک. گ. ب»^[۶۱] به «برژنف»^[۶۲] در این­باره چنین نوشت: «اگر آژانس اطلاعاتی آمریکا، به فعالیت خود در این زمینه ادامه دهد، تمام تلاش­ های تبلیغاتی ما بی­نتیجه خواهد بود.» از آنجا که روس­ها معتقد بودند پخش مستقیم تلویزیون ماهواره­ای، ویروس اطلاعات خارجی را در سراسر کشور می­گستراند و به گفته «لنین»^[۶۳] «عقاید خطرناک­تر از بمب هستند»، لذا کمیته مرکزی تصمیم گرفت از طریق کانال­های دیپلماتیک و به وسیله دروغ پراکنی و پارازیت، ابتکارات آمریکایی­ها در این زمینه را به تحلیل برد. البته هزینه ایجاد پارازیت بر روی امواج ارسالی بسیار گران بود. در آن زمان نیرویی متشکل از ۱۰ هزار روس، هر روز وظیفه ایجاد پارازیت بر روی امواج را برعهده داشتند که تا زمان ریاست جمهوری رونالد ریگان این وضعیت همچنان ادامه داشت. (همان، ص۳۷)
در اوایل دهه ۱۹۸۰، شبکه خبری «تد ترنر»^[۶۴]، در مراحل اولیه کار بود و هنوز توسط مقامات خبری کاخ سفید به عنوان یک همتای برابر با سایر شبکه ­های تلویزیونی مانند «ای بی سی»^[۶۵]، «ان بی سی»^[۶۶] و «سی بی سی»^[۶۷] به رسمیت شناخته نشده بود. اما ترنر در سال ۱۹۸۵، سرویس تمام وقت اروپایی خود را راه ­اندازی کرد و چند سال بعد این شبکه توانست به نتایج قابل تحسینی برسد؛ به طوری­که در انتشار زنده و مستقیم، تقریباً تمامی تحولات مهم جهان برای سراسر زمین، توانمند شود و سیاست­گذاران، این شبکه را به عنوان عاملی تاثیرگذار بر اتخاذ تصمیمات سیاسی و فراتر از آن، مداخله نظامی مطرح کردند. از این­رو، نظریه «سی. ان. ان» در ارتباط با فعالیت­های این شبکه و پوشش خبری بحران­های مختلف در دنیا توسط آن مطرح گردید. (همان، ص ۳۸)
نظریه تاثیر سی.ان.ان، مدعی است در شرایط بحرانی بین ­المللی، تلویزیون­های جهانی به عوامل مسلط در هدایت سیاست خارجی تبدیل می­شوند که گزینه­ های انتخابی و تعیین شده (انتصابی) سیاست­گذاران عرصه سیاست خارجی را جابجا می­ کنند. نظریه سی. ان. ان. به این امر اشاره دارد که تلویزیون جهانی، به عامل مستقیم و شاید حتی مسلط در تدوین سیاست­ها در حوزه امور دفاعی و امور خارجی تبدیل شده است؛ این امر نتیجه بازتاب­های ایجاد شده توسط سیاست­گذاران، تحت تاتیر نقش­های ایفا شده توسط ارتباطات جهانی، به ویژه توسط سی ان ان است. این تاثیرات عبارتند از: نقش تلویزیون­های جهانی، در پوشش خبری سرکوب اعتراض دانشجویان توسط دولت چین در «میدان تیانانمن»^[۶۸] پکن، در ژوئن ۱۹۸۹، جنگ خلیج فارس که به دنبال تهاجم عراق و اشغال کویت در سالهای ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ به وقوع پیوست، کودتا در روسیه در آگوست سال ۱۹۹۱، جنگهای داخلی در شمال عراق، سومالی، رواندا، بوسنی و کوزوو. (گیلبوا، صص ۱۵ و ۱۶)
البته لازم به ذکر است که تاثیر پوشش خبری تلویزیونی به ویژه درتبدیل یک رویداد به بحرانی جهانی که موجب جلب توجه و واکنش­های عاطفی مردم سراسر دنیا می­گردد، کاملاً مورد توافق همگان است؛ با این وجود، تصمیم به مداخله توسط کشورها، تنها ناشی از تاثیر پوشش خبری تلویزیون­های جهانی نیست و قطعاً عوامل دیگری در این رابطه ایفای نقش می­ کنند. به طور مثال، با وجود این که در بحران بوسنی، پوشش خبری قابل ملاحظه­ای از خشونت­های اعمال شده در این کشور صورت می­گرفت، اما ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی از مداخله در بحران بوسنی خودداری کردند. (همان، ص ۱۶)
۱ – ۴ – ۵ – ۲ تعریف دیپلماسی رسانه­ای
دیپلماسی رسانه­ای در معنای عام آن، کاربرد رسانه ­ها برای پویایی و پیش­برد سیاست خارجی تعریف می­ شود. تعاریف­ دیگری نیز راجع به آن در ادبیات سیاسی و ارتباطی وجود دارد. برخی از محققان نیز، دیپلماسی رسانه­ای را شامل نقشی که رسانه ­ها در کارکردهای دیپلماتیک بین کشورها ایفا می­ کنند، تعریف کرده ­اند. (معتمدنژاد، ۱۳۸۹، ص۴۰۲)