تعریف اهمال کاری

اهمال کاری در زبان لاتین از دو بخش pro به معنی “جلو”، “پیش”، و “در حمایت از” و crastinus به معنی فردا و به گونه تحت الفظی به معنی تا فردا است. مترادف های آن شامل مسامحه ، دودلی ، به تأخیراندازی و به عقب انداختن انجام یک تکلیف خاص است. علت این پدیده تنبلی و به تعویق انداختن یا تأخیر غیر ضروری است(استیل ،۲۰۰۷). از نظر روان شناسان اهمال کاری عبارت است از به آینده موکول کردن کاری که تصمیم به اجرای آن داریم. اهمال کاری، با توجه به پیچیدگی و مؤلفه های شناختی، عاطفی و رفتاری آن، ابعاد گوناگونی دارد. از جمله، اهمال کاری تحصیلی،اهمال کاری در تصمیم گیری ،اهمال کاری روان،رنجورانه،و اهمال کاری وسواس گونه. اما متداول ترین شکل آن، اهمال کاری تحصیلی است. اهمال کاری تحصیلی عبارت است از تأخیر عمدی در انجام یک تکلیف تحصیلی با وجود اینکه شخص از نتایج و پیامدهای آن آگاهی دارد. بارکاوین (واحدی ،۲۰۱۱) معتقدند که افراد ‌کمال‌گرا و اهمال کار ویژگی‌های شناختی مشترکی دارند که باعث می شود هر دو بر معیارهای مطلق و بی عیب و نقص انجام دادن کارها تکیه کنند. روانشناسان در تعریف اهمال کاری گفته اند : اهمال کاری این است که کاری را که تصمیم به اجرای آن داریم به آینده موکول کنیم . در یک کلمه می توان گفت جوهره این آسیب روانی به تعویق انداختن ، تعلل ورزیدن ، سبک ورزیدن و سهل انگاری است . ‌بنابرین‏ اهمال هم در امور فردی و هم جمعی معنا و مفهوم پیدا می‌کند و در نهایت می توان گفت در همه این معانی نوعی « این دست و آن دست کردن » نهفته است . اهمال کاری به تعبیری که آلیس به کار می‌برد نوعی « سندرم فرد » است . یعنی کاری که تصمیم به انجام آن گرفته ای و آن کار حداقل می‌تواند در آینده برای فرد نتایجی را به دنبال داشته باشد ؛ بدون دلیل به آینده محول می شود . اما در عین حال عدم انجام آن به ضرر فرد است و از این بابت خود را سرزنش می‌کند(کالوو^[۲۲]،۲۰۰۸) . چنین فرایندی فرد را مجبور می‌کند برای موجه جلوه دادن عادات مورد نظر دلایل متعددی بیاورد .فرد اهمال کار مجبور است در قبال تعلل ورزیدن و همزمان سرزنش کردن خویش از خود دفاع نماید ، به همین منظور به دلیل تراشی می پردازد و کارش را به آخرین دقایق موکول می‌کند . از ویژگی‌های فرد اهمال کار تأخیر در تصمیم گیری است علی رغم اینکه اهمال کاری مجموعه ای از عناوین و اولویت‌های تحقیقاتی را در دنیا به خود اختصاص داده، رابطه آن با انواع اختلالات شخصیتی به اثبات رسیده است . به طوری که پیشرفت تعلل در کارها در درجات بالا جنبه مرضی و بیمار گونه به خود گرفته است، که نه تنها سلامت جسم و روان را تهدید می‌کند ، بلکه صدمات جبران ناپذیر اقتصادی و اجتماعی را ایجاد می‌کند . پژوهشگران عوامل متعددی را در ارتباط با اهمال کاری شناسایی کرده‌اند، مانند اضطراب ، وابستگی ، تنفر از انجام وظایف ، ترس از شکست . سالمون و رتیلوم دریافتند ، که تعلل با اضطراب در ارتباط است . آلیس و جیمز علل اهمال کاری را «خود کم بینی و ترس از شکست » معرفی کردند و توزیع اهمال کاری در جامعه ۹۵% برآورد کردند. رفتار اهمال کارانه دارای ارتباط مثبت با افسردگی ، روان رنجوری ، ‌فراموش‌کاری، اختلال آشفتگی ،تحریک پذیری غیر عملی ، هیجان جویی و عدم رقابتی بودن و کمبود انرژی همراه است. در روایات :در کلام امام سجاد (ع) در دعای ابوحمزه این گونه آمده است : خدایا من عمرم را به امروز و فردا کردن در عمل و عهد و پیمانی که با تو داشته ام و در آرزو های طولانی و بلند گذرانده ام و در دعای کمیل آمده است که : دنیا به وسیله فریفتن خود ، و نفسم به جنایت و سهل انگاریش ، مرا گول زده است . ‌بنابرین‏ اهمال کاری ، آسیبی روانی است که از حالات نفس آدمی است.

انواع اهمال کاران و مراتب آن

انسان ها گاه به چیزى آگاهى مى یابند و گاه نسبت به آن جاهل اند. امیرالمؤمنین على(علیه السلام) مى فرمایند: «… و عالمکم مسوّف»; آن که عالم و آگاه است در امور روزمره به اهمال کارى مبتلا مى شود و در زمانى دیگر به آن معتاد مى شود. ولى همه به یک نوع اهمال مبتلانیستند.‌بنابرین‏،اهمال کارى داراى انواع ‌و مراتب متعددى است.مى توان گفت:اهمال کاران همگى با صورت مسأله برخورد یکسانى ندارند، چنانچه:

۱٫ برخى اهمال کاران اصلا توجهى به رفتار مسامحه آمیز خود ندارند. در واقع، به نوعى مبتلا به غفلت هستند.‌بنابرین‏، باید در انتظار طلوع بیدارى آنان ماند; یا خود بیدار شوند و یا بیدارشان کنند.

۲٫ بعضى ‌به این رفتار خود اعتراف داشته ولى قضاوتى درباره آن ندارند. از آن جا که این افراد به زشتى آن پى نبرده اند، به فکر اصلاح خود برنمى آیند.

۳٫ گروهى از اهمال کارى خود آگاهى دارند ولى آن را چندان زشت نمى شمارند و حتّى این برچسب را به خود مى پذیرند. درمان ایشان نسبت به گروه هاى پیشین، قدرى مشکل تر است. قرآن کریم این گروه را بیش از همه به خسران و زیان نزدیک دیده است، آن جا که مى فرماید: «قل هل ننبئکم بالاخسرین اعمالا، الذین ضل سعیهم فى الحیوه الدنیا و هم یحسبون انهم یحسنون صنعا» (کهف: ۱۰۳و۱۰۴); (اى پیامبر) آیا به شما خبر دهیم که زیان کارترین (مردم) در کارها چه کسانى هستند؟ آن ها که تلاش هایشان در زندگى دنیا گم (و نابود) شده، با این حال، مى پندارند کار نیک انجام مى دهند.

۴٫ افرادى که ‌به این نارسایى اخلاقى، روانى توجه پیدا کرده و خود را نیز بر این رفتار نابهنجار سرزنش و ملامت مى کنند، اما راهکار درمان و برخورد مناسب با آن را نمى دانند(آمدی،۱۳۸۰).

نکته: باید توجه داشت که درست به همین دلیل، میزان تأثر و ناراحتى اهل اهمال و تساهل نیز یکسان نیست.

ویژگی های اهمال کار :

• • تعلل ورزیدن و به تعویق انداختن

«یکی ا ختلافات اساسی شیعه و اهل سنت در تعیین رهبری در صدر اسلام، مسأله مبانی مشروعیت رهبری در جامعه اسلامی بود. از دیدگاه شیعه، مبانی مشروعیت، تنها از طریق نص و ادله عقلی قابل اثبات بود ولی اهل سنت در فهم معرفت شناختی خود از شریعت، اجماع نخبگان امت را به عنوان مبانی مشروعیت پذیرفت و صحت این اجماع را نیز مستند به اصل عصمت و عدالت صحابه نمود.

از دیدگاه شیعه، اجماع، بذاته هیچ گونه حجتی برای مبانی نظام سیاسی ندارد . زیرا به صرف این که عده ای در جایی جمع شوند، این اجماع به خودی خود مشروعیت نمی آورد . مگر آن که اجماع کنندگان، با اتکای دلیلی از شریعت، حکم اجماع را مبین سازند. اگر چنین نباشد، آن اجماع، بی ثمر و بی اثر است و تأثیری در مشروعیت بخشیدن به کسی یا سلب مشروعیت از دیگری ندارد . اما اگر اجماع، مبتنی بر اکثریت جامعه اسلامی باشد، یکی از مبانی اساسی مقبولیت و کارآمدی نظام سیاسی تلقی می‌گردد . ‌بنابرین‏ اصل اجماع شأنیتش، فقط در مقبولیت نظام سیاسی است، نه مشروعیت آن …

… نهایت و غایت سیاست، اطاعت از شریعت است و سیاست برای شریعت، مانند عبد است نسبت به مولای خود . پس اگر سیاست از شریعت اطاعت کرد، ظاهر عالم، مطیع و منقاد باطن عالم

می‌گردد و محسوسات در زیر سایه و طل معقولات قرار می‌گیرد ( ملاصدرا در شواهد الربوبیه).»^[۲۶]

«مسلمانان و اعراب با تصرف سرزمین های گسترده از جمله ایران، با نظریه حق الهی سلطنت، به طور وسیع و مستمر آشنا شدند. البته پیش از این اعراب نزدیک به مرزهای ایران، روم شرقی یا یمن، از این مورد اطلاع داشتند. ولی خلفای اموی و سپس عباسی با اقتباس از رسوم و آیین ها و نظریه های سیاسی توجیه گر قدرت، ترجیح می‌دادند که از عنوان خلیفه اللهی، همچون معادل حق الهی سلطنت استفاده کنند. نامه ناصرالدین الله (۶۲۳-۶۲۲) خلیفه عباسی در حق وزیرش:] او [ نایب ما در میان مردم و بلاد است . هر که وی را اطاعت کند، ما را اطاعت کرده و هر که ما را اطاعت کند، خدا را اطاعت خدا را، و هر که خدا را اطاعت کند، خدا او را به بهشت می‌برد . هر که ویرا نافرمانی کند، ما را نافرمانی کرده، و هر که ما را نافرمانی کند، خدا او را به دوزخ می افکند.»

تمام نقل قول هایی که آوردیم، با وجود پراکندگی و صحبت از موارد و افکار و افراد مختلف، همگی بر این نکته اتفاق داشتند که اسلام به طور عام و تشیع به طور خاص، تئوری تئوکراسی را برگفته، مورد استفاده قرار داده و کاملاً مورد تأیید قرار داده‌اند و چنان که چند باری اشاره رفت، زمینه‌های مساعد فکری، فرهنگی و عرفی در چگونگی بروز و ظهور و میزان نفوذ این نظریه نقش آشکاری داشته و البته دارند.

ارزیابی شتاب زده ما از تاریخ اندیشه وعمل سیاسی-حقوقی بشر دست کم این نکته را آشکار می‌سازد که تئوری تئوکراسی همواره مبنایی برای حکومت ها و مشروعیت بخشی به شاه، سلطان، پاپ، امپراتور و خلیفه بوده است و چنان که بارها در این نوشته آمده است، کسی که خود را دارای حق الهی می‌داند معمولاً ( به گواه تاریخ) خود را ملزم به پاسخ گویی در برابر مردم نمی داند. اگر چه حتی نیت خیر و صلاح ایشان را داشته باشد . چرا که او در برابر آن که بر این منصبش نشانده پاسخگوست، لاغیر. اگر چه ‌همواره باید جانب مردم را داشت، چرا که به هر تقدیر بار مالیات بر عهده بندگان خدا است و نباید چنان بر ایشان سخت گرفت که طاقتشان طاق شده، احساس کنند چیزی برای از دست دادن ندارند و سر به طغیان برآرند و جالب این است که مردم نیز خود برای خود حق انتقاد قائل نیستند. هر چند این ماجرا هیچ عجیب نیست. چرا که چنان که گفته شده تنها کسی می‌تواند بر مبنای تئوری تئوکراسی بر جامعه یا حکومت کند، که آن جامعه این تئوری را پذیرفته باشد . باز اگر در میان اوراق تاریخ به حاکمانی بر می خوریم که خود حق انتقاد برای مردم ( رعیت ) قائلند، جز آن که بگوییم نادرند و استثناء ظاهراًً چاره ای نداریم . برای مثالی علی(علیه­السلام) هم به صراحت و تأکید بر بیعت مشروعیت بخش مردم اصرار دارد، هم منتقدین تا وقتی ایجاد ناامنی در جامعه نکرده اند، آزادند، ولو آن که بر قتل او سوگند یاد کرده باشند، و یا او را مرتد خوانده باشند، هم اجباری بر آنان که از ابتدا با او دست بیعت نداده اند وارد نمی کند. اما در تمام طول تاریخ اسلام و پیش و پس آن، چند نفر حاکمِ مبسوط الید چون او می توان یافت؟

« در عمل، در طول تاریخ اسلام، جز در موارد استثنایی، نظام قضایی ایران در عصر اسلامی نتوانست راهکاری مطمئن و مطلوب برای احقاق حقوق ستم دیگران و مظلومان باشد. چرا که قضات مسلمان، از سوی حکام و سلاطین و پادشاهانی که اغلب خود ستمگر و ظالم بودند منصوب می شدند . لذا به فرض حسن نیت، پشتوانه کافی برای مبارزه با ظلم و دفاع از مظلوم نداشتند.»^[۲۷]

لازم است بار دیگر بر این نکته تأکید کنیم که قصد ما اثبات یا در خوبی و بدی یا درستی و غلطی مبنا قرار دادن و پذیرفتن تئوکراسی برای اراده حاکمیت نیست . تمام همت ما مصروف این مهم است که تئوکراسی، تئوری غالب دنیای قدیم و البته همچنان زنده و سرپا در عصر مدرن است .حاکمبت الهی کلیسای پس از رنسانی رفته رفته بدل به خاطره ای ناخوشایند شد. اما دنیای شرق را روایتی و رایتی دیگر بود. مشرق زمین که از قضا قسمت نزدیک به اروپای آن را مسلمانان برنشسته بودند، در مواجهه با دنیای جدید و اقتضائات آن و نسیم سکولاریسمی که از مغرب می وزید و چون بدان دیار می رسید، به هیئت طوفانی سهمگین و غبارآلود درآمده بود، بیش و پیش از هر چیز حیران و ترس ناک و دامن کشان بود، جز معدود فرزندانش که آب و هوای بلاد فرهنگ را دیده و نان و نمکش را چشیده بودند. ایشان غالباً پذیراتر بودند.

نوآفرینی و خلاقیت:

با وجود انگیزه ثابت روانی برای انجام بهتر کار، همواره افراد در صددند راه بهتری برای رسیدن به اهداف خویش ارائه دهند.

البته، می توان شاخص های دیگری از قبیل: حضور به موقع در سر کار، کاهش غیبت، افزایش بازدهی و… که در محیط کار حکایت از وجدان کاری می‌کند، ارائه داد. بر مدیران است تا در فعالیت های زیر دستان و واحدهای تحت پوشش خویش، به دقت نگریسته تا معلوم شود در چه بخشی از سازمان، این شاخص ها وجود دارند و تا چه اندازه رشد کرده‌اند و چگونه می توان درصدد تقویت آن واحد یا پرسنل برآمد (منطقی سعادتی،۱۳۷۵،صص۴۲-۴۳).

۲-۱۴) محور و چارچوب اصلی وجدان کاری

وجدان کاری به سه عامل فرد، کار و مدیریت ارتباط دارد، یعنی این که چه کسی، چه کاری را تحت چه شرایط یا مدیریتی انجام می‌دهد، مبین میزان تلاشی است که وی صرف کار خود می‌کند. برای توضیح ترکیب فوق لازم است که ابتدا این سه عامل مستقلاٌ مورد بحث قرار گیرد:

۲-۱۴-۱) فرد

از نظر مدیریت آن چه در رابطه با فرد به عنوان یک نیروی کار در محل سازمان مورد توجه است. نخست جنبه تکنیکی یا فنی و دوم جنبه انسانی آن است که توجه به هر دو جنبه از اهمیت زیادی برخوردار است. هر کسی بر اساس شرح وظایف معین به کاری گمارده می شود که اگر این انتخاب بر اساس تخصص و شایستگی فنی وی انجام بگیرد طبعاٌ می توان انتظار داشت که با توانایی فنی، وظایف خود را به خوبی ایفا کند.

به طور خلاصه در ارتباط با عامل فرد، می توان گفت که کارمندی، وظایف شغلی خود را بهتر و بیشتر و حتی بدون وجود سرپرستی نزدیک انجام خواهد داد که این کار از ویژگی های زیر برخوردار باشد:

۱- در رفع نیازهای او با توجه به تنوع و اولویت آن ها مفید افتد؛

۲- مورد علاقه و دلخواه او باشد و با آرزوها، امیال و اهداف وی همخوانی پیدا کند؛

۳- نتایج حاصل از کار در ارتباط با میزان تلاش و فعالیت وی در مقایسه با دیگران رضایت شغلی او را فراهم آورد.

۴- با مختصات شخصیت وی سازگار باشد.

۵- موافق و مطابق عقاید و افکار و باورهای او بوده باشد.

۲-۱۴-۲) کار

امروزه محققین به جای تقسیم کار دقیق و مشخص در سازمان ها که توسط مکتب مدیریت علمی تیلور و نیز بوروکراسی آرمانی ماکس وبر رسمیت پیدا کرد روش های توسعه شغلی و یا غنی سازی شغلی را توصیه می‌کنند ‌به این صورت که کار هر قدر گسترده تر و برای فرد معنی دارتر باشد، احساس مسئولیت وی را تقویت می‌کند، ابتکار و خلاقیت را افزایش می‌دهد و به ارضای نیازهای اجتماعی و خودگرایی کمک می‌کند. چرا که محققین دریافته اند که تقسیمات کاری باریک تر، کارکنان را بعد از مدتی از کار خود خسته کرده و جذابیت کار را از می‌برد. توجه به محیط سازمانی از جمله عواملی است که باید در این مقوله به آن پرداخت. منظور از فضای سازمانی سالم محیطی است که:

۱- در مبادله اطلاعات قابل اعتماد است.

۲- دارای قابلیت انعطاف و خلاقیت برای ایجاد تغییرات لازم بر حسب اطلاعات به دست آمده باشد.

۳- نسبت به اهداف سازمان دارای سازمان دارای یگانگی و تعهد است.

۴- حمایت داخلی و رهایی از ترس و تهدید را فراهم می‌کند زیرا که تهدید به ارتباط خوب و سالم آسیب می رساند، قابلیت انعطاف را کاهش می‌دهد و به جای علاقه به نظام حفاظت از خود را تحریک می‌کند (ملک جعفریان،۱۳۸۸،ص۸۷).

۲-۱۴-۳) مدیریت

در سازمان ها هر قدر حیطه مسئولیت افراد گسترده تر باشد، اخلاق کاری و کمالات انسانی در آنان باید والاتر و برتر باشد، زیرا اخلاق و رفتار مدیران به شدت بر کارکنان تأثیر گذار است. اگر کارکنان شاهد این باشند که مدیرانشان افراد متعهدی هستند که از روی وجدان کار عمل می‌کنند، قطعاٌ آن ها را به عنوان الگو خواهند پذیرفت و در رسیدن به اهداف سازمانی آنان را یاری خواهند داد.

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه به دفعات خطاب به مسئولان هشدار می‌دهد که حریم های اخلاقی را در امور اداری پاس دارند و به عنوان الگویی برای سایرین مواظب اعمال و کردارشان باشند.

زمامدار همچون رودخانه پهناوری است که رودهای کوچک از آن جاری می شود پس اگر آب رودخانه پهناور، گوارا باشد، آب درون رودهای کوچک گوارا خواهد بود و اگر شور باشد، آب درون آن ها نیز شور خواهد بود. مدیران جهت تقویت وجدان کاری کارکنان می‌توانند:

۱- هر فرد را در کار مناسب خودش به کار گیرند؛

۲- در ارزشیابی عملکرد دقت بیشتری داشته و آن را به وسیله ای برای اصلاح امور و تشویق و تحریک کارکنان تبدیل نمایند؛

۳- با تشویق و تنبیه صحیح و پی جویی همه جوانب مربوطه، کارکنان را به کار بیشتر و بهتر برانگیزانند؛

۴- با پرداختن به مسایلی نظیر حقوق و دستمزد، ترفیع و غیره در کارکنان رضایت شغلی ایجاد نمایند؛

۵- با ایجاد امنیت شغلی کارکنان را به کار بهتر ترغیب نمایند؛

۶- از همه موارد مهمتر با بهره گرفتن از مشارکت در تصمیم گیری (شیوه مدیریت مشارکتی)، تفویض اختیار و عدم تمرکز کارکنان را در مدیریت و سرنوشت سازمان سهیم کنند (یوسفی نیا،۱۳۸۰،ص۵)

۲- ۱۵) عوامل مؤثر بر وجدان کار

وجدان کار معلول دو دسته عوامل اصلی است:

۱- عوامل مؤثر بر وجدان کار پیش از پیوستن فرد به سازمان؛ شامل: ارزش ها، فرهنگ ها، ادراکات، نگرش ها، نیازها و انگیزه ها.

۲- عوامل مؤقر بر وجدان کار پس از پیوستن فرد به سازمان؛ شامل: مشخصات فردی (نیازها، علایق، نگرش، شخصیت) مشخصات شغلی (قوانین کار، معناداری کار، حساسیت و پیچیدگی کار) مشخصات سازمانی (تقسیم کار، فضای سازمانی) و سازماندهی مدیریت شامل: تشویق و تنبیه، ارزیابی عملکرد ها، رضایت شغلی … .

از جمله دیگر عوامل مؤثر بر وجدان کاری به عوامل زیر می توان اشاره نمود: (پناهی و ابراهیم پور ،۱۳۸۷،ص۱۰۹).

۲-۱۵-۱) تقویت ایمان و تقوا در جامعه

با ایجاد قانون و مقررات می توان افراد را تا حدی به انجام وظایف خود وا داشت ولی در موارد متعددی استفاده از قانون و مقررات کاربرد ندارد در حالی که اگر ایمان و تقوا در جامعه حاکم باشد فرد تکلیف مورد نظر خود را به خوبی به انجام خواهد رساند. یکی از مباحث عمده مطروحه در مدیریت امروز، نظارت بر رفتارهای درون سازمان و کنترل آن است. در این زمینه روش های مختلفی ابداع شده ولی هیچ یک نتوانسته است مشکل نظارت را به طور کامل حل کند. اگر بتوان روح معنویت و ایمان را در دل کارکنان بارور ساخت و افراد اعتقاد پیدا کنند که: ((خداوند به اسرار دل و ضمیر قلب ها آگاه است)) (سوره مومن آیه ۱۹) آن گاه خود به خود مسئله نظارت حل می شود. (ملک جعفریان،۱۳۸۸،ص۸۶)

۲-۱۵-۲) تأمین اقتصادی نیروی کار

در شرایطی می‌توانیم انجام مناسب کار را انتظار داشته باشیم که افراد از نظر اقتصادی در امنیت باشند و معیشت آنان تأمین باشد، زیرا به اقتضای ((من لا معاش له لا معادله)) از کسی که معیشتش تأمین نیست، نمی توان اعتقاد به معاد و به طریق اولی، وجدان کاری عالی را انتظار داشت.

۲-۱۵-۳)آموزش مستمر تخصصی و عقیدتی

اما این محققان تقریباً به طور انحصاری بر عامل دوم یعنی منظومه­های هیجانی یا ساختارهای شخصیتی توأم با بیماری­های متفاوت (که پیشتر ذکر شد) تمرکز کرده ­اند و بر این باورند که پاسخ­های بدن بهنجار یا مرضی در برابر محرک­های هیجانی بر حسب ماهیت هیجانی که آن­ها را برمی­انگیزد،تغییر ‌می‌کنند.هر حالت هیجانی نشانگان فیزیولوژیکی خاص خود را دارد؛افزایش تنش عروقی و تسریع فعالیت قلب از خشم و ترس ناشی می­شوند. افزایش ترشح معده را ‌می‌توان به منزله یک پاسخ واپس­رانده در برابر خطر تلقی کرد؛بحران تنگی نفس با برانگیختگی ناهشیار سرکوفته که جانشین استمداد از حمایت مادرانه شده،همبستگی دارد. پس از نظریه “خاص بودن حالات هیجانی” پیشرفت­های قابل ملاحظه­ای در قلمرو روان عصب شناختی و غدد درون­ریز رخ داده ­اند. از سال ۱۹۷۵ وینر خاطر نشان کرد پژوهشگران توانسته ­اند لااقل ‌در مورد چهار بیماری روان­تنی وجود اختلال­هایی در مکانیزم­ های نظم­جویی فیزیولوژیکی را که عامل ایجاد کننده­ آمادگی در ابتلا ‌به این بیماری­ها هستند به اثبات برسانند. در تاریخچه هر بیماری دست کم سه مرحله وجود دارد:مرحله پیش از بروز بالینی بیماری،آغاز واقعی بیماری و مرحله پس از استقرار آن (شاملو ۱۳۸۰). در حالی که خاص بودن حالات هیجانی فقط به آمادگی روانشناختی فرد توجه دارد. و دیگر مؤلفه وابسته ‌به این آمادگی و همچنین مسائل مرتبط با مراحل بعدی را در نظر نگرفته است،در حال حاضر پژوهشگران خاطر نشان می­سازند که هیچگونه دلیل منطقی برای استقرار یک بیماری در خارج از قلمرو روان­تنی وجود ندارد (استورا؛به نقل از دادستان ۱۳۸۷).

۲-۱۷-۶٫رویکرد آمریکایی

این رویکرد که نقطه شروع آن به نخستین بررسی­ های ولف (۱۹۷۴) برمی­گردد توسط ولف و همکاران وی (۱۹۷۷) دنبال شده است،تعریف جدیدی از استرس را ارائه می­دهد. بر اساس این تعریف،استرس حالت پویشی یک موجود زنده در پاسخ به الزام­های سازشی است. اما از آنجا که زندگی به خودی خود مستلزم یک سازش مداوم است،‌بنابرین‏ همه موجودات زنده پیوسته در یک حالت کم و بیش زیاد استرس به سر می­برند. ولف وجود بی­نظمی­های روان­تنی را به صورت یک مقوله خاص نمی­پذیرد و معتقد است که محیط اجتماعی و تجربه ­های گذشته انسان،که شامل عوامل زیست­شناختی و رویدادهای زندگی وی نیز می­شوند،بر شکل بیماری تأثیر زیادی ندارند. در حالی که بر طول مدت و جریان بیماری به صورت قابل ملاحظه­ای مؤثرند. ‌بنابرین‏ ولف مفهوم غیراختصاصی بودن نقش استرس را در پدید­آیی یک بیماری می­پذیرد. (استورا؛به نقل از دادستان،۱۳۸۷).

۲-۱۷-۷٫رویکرد فرانسوی انستیتوی روان­تنی پاریس

در دهه ۱۹۵۰،در چهارچوب انجمن روان­تحلیل­گری پاریس،مارتی،فن،داوید،دوموزا و دیگران جریانی را پی­ریزی کردند که تحت عنوان مکتب پاریس شهرت یافت. مارتی (۱۹۹۰) در مجموعه آثاری برای نخستین بار از دوگانه­نگری روان و تن فراتر رفت. جنبه­ بدیع کار وی مبتنی بر ارائه­ فرضیه­ هایی است که بر اساس بررسی­ های بالینی و همچنین پژوهش­های گسترده اخیر مورد تأیید واقع ‌شده‌اند.

۱٫ فرآیندهای بدنی­سازی هنگامی بروز ‌می‌کنند که فرد توانایی ذهنی­سازی ضربه­هایی را که با آن­ها مواجه می­ شود ندارد. ضربه­هایی که از مواجهه با موقعیت­های استرس ­زا ناشی می­شوند.

۲٫ باید همیشه از مشتبه ساختن زندگی روانی و بدنی اجتناب کرد. چه حتی اگر بررسی پدیدآیی روانی نشان دهد که یک فرایند روانی تأیید کننده­ یک فرایند بدنی است،باید گفت که واقعیت پیچیده­تر از آن است که به نظر می­رسد (مارتی،۱۹۹۰ به نقل از دادستان ۱۳۸۷).

۳٫ از دیدگاه تحولی­نگر، حرکت دستگاه روانی و دستگاه بدنی از نخستین ماه­های زندگی با وابستگی تنگاتنگ به یکدیگر آغاز می­ شود. “در مراحل نخستین زندگی،مبانی کنشهای روانی بر نظام حسی-حرکتی مبتنی هستند و تا حدی با آن مشتبه می­شوند”کنش­های مختلف بدنی بر اساس رابطه نوزاد و سپس کودک با محیط شکل می­ گیرند و از این زاویه به نوعی تعیین کننده­ پاره­ای از نظام­های فعالیت روانی فرد به حساب می­آیند.

۴٫ و بالاخره زندگی به منزله سازمان­یافتگی را کم­و­بیش تسهیل کند. بدین ترتیب،مارتی بجای آنکه همه انسان­ها را از لحاظ تجهیزات کنشی یکسان تلقی کند، به بررسی شیوه ­های بناشدن­ها و کنش­وری­های روانی برای تأکید بر نقاط ضعف آن­ها پرداخته و نتیجه گرفته است که بخش عمده­ای از بیماری­های بدنی با نارسایی­ها از ضعف­ها یا از هم پاشیدگی­های من مرتبط است. (مارتی،۱۹۹۰). در حال حاضر این رویکرد،کامل­ترین نظریه­ای است که می ­تواند به تبیین،پیشگیری و درمان بپردازد. (استوارد؛به نقل از دادستان،۱۳۸۷).

۲-۱۸٫پاسخ به استرس

پاسخ به استرس چند وجهی است. معمولاً واکنش به استرس در چهار سطح بررسی ‌می‌کنند: الف)پاسخ­های هیجانی؛ ب)پاسخ­های رفتاری؛ج)پاسخ­های شناختی؛د)پاسخ­های فیزیولوژیک.

الف)پاسخ­های هیجانی: اغلب افراد در مقابل استرس­ها این گونه پاسخ را بروز می­ دهند. اکثر هیجان­های فراخوانده شده ناخوشایند هستند. نمونه این هیجانات: ناراحتی،خشم،دلشوره،ترس،اضطراب و غم و اندوه

ب)پاسخ­های رفتاری: همان مقابله کردن است که تلاش­ های فعال برای غلبه کردن،کاهش دادن یا تحمل کردن فشارهای ایجاد شده توسط استرس است. این پاسخ­ها می ­توانند انطباقی یا غیرانطباقی باشند. از جمله این پاسخ­ها پرخاشگری ‌می‌باشد که اشاره به هر گونه رفتاری است که هدف آن آزار رساندن جسمانی یا کلامی به دیگری است. لذت طلبی که اشاره به روی آوردن به رفتارهای مصرفی افراطی از جمله پرخوری،سیگار کشیدن،مصرف خودسرانه داروها،مصرف مواد ومشروبات و غیره ‌می‌باشد؛ بی تفاوتی که اشاره به بروز رفتارهای کناره­گیرانه و بی­اعتنایی به شرایط و موقعیت­ها است و در نهایت واپس روی که اشاره به بازگشت به شیوه ­های رفتاری کودکانه و نارس دارد.

ج)پاسخ­های شناختی: استرس بر حافظه و تمرکز،تأثیر زیادی می­گذارند. زمانی که افراد مشغول دادن امتحان پر استرسی هستند ممکن است پرسشی را دیر بفهمند یا موضوعی را که به خوبی مطالعه کرده­­اند بخاطر نیاورند. استرس می ­تواند فعالیت­های ذهنی را اغلب به وسیله منحرف کردن توجه مختل کند.

الیزابت اسکارون و آنا دندی (۲۰۰۲) رابطه بین خود متمایز سازی ، دلبستگی بزرگسالی و کنترل تلاش مدار را روی نمونه ۲۲۵ نفری بزرگسال برسی نمود. نتایج نشان داند که خود متمایز سازی به طور بی نظیری کنترل تلاش مدار بیشتری را پیش‌بینی می کند. یافته ها نشان داده است که بین تمایز یافتگی والدین و سطوح شدیدی از مشکلات نوجوانان ارتباط وجود دارد.

نتایج پژوهش های اسکورن (۲۰۰۰) ارتباط بین تمایز یافتگی و اضطراب را نشان دادند. آن ها یافتند که پویایی های خانواده های در هم آمیخته ، که با وابستگی عاطفی ،کمبود خود مختاری و نزدیکی شدید (حمایت زیاد) مشخص می شود ممکن است حسی از گیجی ، استرس ها ، اضطراب ها در اعضای خانواده ایجاد کند.

گاوازی^[۵۸] و همکارانش در سال(۱۹۹۲) دریافتند سطوح تمایز یافتگی خانواده ، بلوغ روانشناختی نوجوانان و سطوح عملکرد ناکارآمد آن ها را پیش‌بینی می‌کند ، علاوه بر این گاوازی در سال ۱۹۹۳ ارتباط بین سطوح تمایز یافتگی و تفاوت هایی در شدت سطوح را از طیفی از مشکلات ارائه شده شامل اختلال‌های در سیستم خانواده ، مشکلاتی در ارتباط با مدرسه ، مشکلات درسی ، مشکلات فردی و فعالیت های غیر قانونی پیدا کرد. او همچنین گزارش داد که تمایز یافتگی پایین و حمایت کم به طور معنا داری سطوح افسردگی نوجوانان را پیش‌بینی می‌کند. تمایز یافتگی خانواده سطوحی از ترسها ، نگرانی ها و اضطراب ها ی صفت و حالت را پیش‌بینی می‌کند(گاوازی ، ۱۹۹۳ ، گوتلر و سولومون ، مک کنری^[۵۹] ،۱۹۹۴ ، تامسون ، فراید لندر ، به نقل از پاپکو ،۲۰۰۲).

فصل سوم

مقدمه

در این فصل ضمن ارائه طرح کلی پژوهش ، به معرفی جامعه آماری ، نمونه ، روش نمونه گیری و چگونگی جمع‌ آوری داده ها می پردازیم سپس ابزار پژوهش و مراحل ساخت آن ، شیوه ی اجرای پژوهش و روش های آماری تجزیه تحلیل داده ها مورد برسی قرار می‌گیرد.

طرح کلی پژوهش

این پژوهش از نوع توصیفی (غیر آزمایشی ) همبستگی است.

جامعه ی آماری

جامعه آماری این پژوهش را دانش‏آموزان دختر مقطع راهنمایی و مادرانشان در شهرستان مهردشت (اصفهان) در سال ۹۱ تشکیل داده‌اند که تعداد آن ها ۴۰۰ نفراست.

روش نمونه گیری

در این پژوهش ۲ نمونه خواهیم داشت :

۱- از بین مدارس شهرستان مهردشت ۴ مدرسه انتخاب گردیده است که از هر مدرسه به روش تصادفی ۲۰۰ دانش آموز انتخاب شده اند.

۲- ۲۰۰ نفر مادران همین دانش آموزان

حجم نمونه

الف ) ۲۰۰ نفر از دانش آموزان دختر

ب ) ۲۰۰ نفر از مادران همین دانش آموزان

فرایند اجرای پژوهش

بعد از دریافت مجوز از طرف دانشگاه و اخذ معرفی نامه جهت انجام پایان نامه و هماهنگی که با مدیریت آموزش و پرورش در خصوص انجام این پژوهش صورت گرفت ، ۴ مدرسه جهت انجام پژوهش به صورت تصادفی انتخاب گردید. با هماهنگی مدیران در هر یک از مدارس، فهرستی از اسامی دانش آموزانی که مادرانشان تحصیلات دیپلم و دیپلم به بالا داشتند، تهیه شد. سپس از فهرست تهیه شده ، ۲۰۰ نفر دانش آموز و مادرانشان به صورت تصادفی شدند . پرسش نامه های ( تعارض والد_ فرزندی و مسئولیت پذیری نوجوانان ) در اختیار دانش آموزان قرار گرفت تا پاسخ دهند. همچنین از مادران این دانش آموزان درخواست شد در جلسات اولیا و مربیا شرکت نمایند و به پرسش نامه خود متمایز سازی پاسخ دهند.

ابزار پژوهش

پرسشنامه خود متمایزسازی:

فرم اولیه این پرسشنامه توسط اسکورن و فراید لندر^[۶۰] تهیه و آزمون‌های نهایی توسط جسکون در ۴۶ آیتم بر مبنای نظریه بوئن ساخته شده است، و در سال ۲۰۰۳ توسط اسکورن و اسمیت تجدید نظر شد. این پرسش‌ نامه به صورت خود گزارشی است و به منظور سنجش تمایزیافتگی افراد به کار می‌رود. تمرکز اصلی آن روی ارتباطات مهم زندگی و روابط افراد با خانواده‌ اصلی است (اسکورن ۲۰۰۳، به نقل از اسکیان ۱۳۸۴).

این پرسش نامه با مقیاس لیکرت در یک طیف ۶ گزینه ای درجه بندی شده است. همچنین دامنه نمرات برای کل آزمون بین ۴۶ تا ۲۷۶ می‌باشد.

روایی و پایایی: از نظر پایایی ضریب آلفای کرونباخ گزارش شده توسط اسکورن و فراید لندر ۸۸% است. اسکیان (۱۳۸۴) پرسشنامه مذکور را روی ۲۶ نفر از دانش‌آموزان دبیرستان اجرا کرد و پایایی آن با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ ۸۱% محاسبه شده است. یونسی در سال ۸۵ پرسشنامه مذکور را هنجاریابی کرد و ضریب پایایی را ۸۵% و روایی محتوایی آن را از روش همسانی درونی ۸۳% گزارش کرد.

پرسش نامه تعارض والد- فرزند:

این پرسشنامه دارای ۱۵ سوال است که سه راهبرد حل تعارض، استدلال، پرخاشگری کلامی، پرخاشگری فیزیکی را می‌سنجد و توسط موری ای- اشتراس^[۶۱] تهیه شده است این مقیاس دارای ۳ فرم است: تعارض با پدر، تعارض با مادر، تعارض با برادر یا خواهر در پژوهش حاضر از فرم تعارض با مادر استفاده شده است. در این فرم ۵ سوال اول پرسشنامه استدلال، ۵ تا سوال دوم پرخاشگری کلامی، و ۵ سوال سوم پرخاشگری فیزیکی را می‌سنجد. ( ثنایی، ۱۳۷۹).

پایایی، روایی: پژوهش‌های متعددی، همسانی درونی خرده مقیاس‌های استدلال، پرخاشگری کلامی و پرخاشگری فیزیکی را تأیید می‌کند. دامنه ضریب آن‌ ها کرونباخ مقیاس استدلال بین ۴۲% تا ۷۶%، مقیاس پرخاشگری کلامی بین ۶۲% تا ۸۸% و برای خرده مقیاس‌های پرخاشگری فیزیکی بین ۴۲%تا ۹۶% به دست آمده است(ثنایی، ۱۳۷۹). این پرسشنامه توسط زابلی (۱۳۸۳) بر روی ۴۶ نفر اجرا گردید و پایایی آن برای کل آزمون ۷۴% بر روی خرده مقیاس استدلال ۵۸% پرخاشگری کلامی ۶۵% و پرخاشگری فیزیکی ۸۲% برگزار شده است. همچنین پرسشنامه توسط مرادی (۱۳۸۴) یک بار بر روی ۱۰۰ نفر اجرا گردید و پایایی آن برای کل آزمون ۷۸% و برای خرده مقیاس استدلال ۷۰% پرخاشگری کلامی ۷۴% و پرخاشگری فیزیکی ۸۱% به دست آمد. همچنین مرادی (۱۳۸۴) پرسشنامه را برای بار دوم بر روی ۶۰ نفر دیگر اجرا نمود و پایایی اجرا شد با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ ۷۲% برای کل آزمون برای خرده مقیاس استدلال ۶۱% پرخاشگری کلامی ۶۹% و پرخاشگری فیزیکی ۷۶% گزارش ‌کرده‌است. وی روایی به دست آمده را با بهره گرفتن از نظرات متخصصین مشاوره تعیین نمود. همچنین لطفی (۱۳۸۵) این مقیاس را بر روی ۱۲۰ نفر از نوجوانان دختر اجرا و با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ ضریب همسانی روی آن را محاسبه نموده است. وی این مقدار را در خصوص خرده مقیاس استدلال ۷۳% پرخاشگری کلامی ۸۵% پرخاشگری فیزیکی ۸۰% و کل آزمون ۷۹% گزارش نموده است.

روش نمره گذاری

سوالات پرسشنامه دارای پنج درجه (خیلی کم تا خیلی زیاد )هستند. نمرات بالا در هر مقیاس، نشانه ی تعارض در آن مقیاس می‌باشد(ثنایی ،۱۳۷۹) .