۳-۳ جامعه آماری

جامعۀ آماری در پژوهش حاضر شامل تمامی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و افسردگی اساسی و تمامی افراد بهنجار می‌باشد.

۳-۴- گروه نمونه و روش نمونه گیری

در این پژوهش گروه نمونه شامل ۳۰ فرد مبتلا به اسکیزوفرن (۱۵ زن، ۱۵ مرد) ۳۰ فرد مبتلا به افسردگی اساسی (۱۵ زن، ۱۵ مرد) و ۴۰ نفر از افراد بهنجار بودند که به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. . آزمودنی ها نباید عقب ماندگی ذهنی، بیماری صرع، ضایع مغزی، بیش فعالی و اختلال توجه و سوء مصرف مواد داشته باشند و نیز دارای توانایی حداقل خواندن و نوشتن باشند. همچنین آزمودنی‌ها از نظر جنس با یکدیگر همتاسازی شدند. ولی متاسفانه با تمام تلاشی که صورت گرفت این تحقیق موفق به همتاسازی گروها از نظر جنس نشد .‌بنابرین‏ در تحلیل واریانس چند متغییره با بهره گرفتن از کواریانس یا متغییر همپراش^[۱۴۱] در نظر گرفته شد. همچنین گروه بهنجار از بین پرسنل بیمارستان و همراهان به شرطی که از وابستگان نزدیک بیمار نباشند انتخاب شدند.

۳-۵- ابزار پژوهش

در تحقیق حاضر از پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ)، آزمون هوش مهک، آزمون جور کردن کارت های ویسکانسین و آزمون کلمه و رنگ استروپ استفاده شده که در زیر به آن ها خواهیم پرداخت.

۳-۵-۱- پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ):

این آزمون توسط گلدبرگ (۱۹۷۲) ابداع شد. یکی از معروف ترین آزمون های مورد استفاده برای پی بردن به اختلاف روانی نهفته است (حسنی، ۱۳۸۶).

پرسشنامه سلامت عمومی یک «پرسشنامه سرندی» مبتنی بر روش خود گزارش دهی است که در مجموعه بالینی با هدف ردیابی کسانی که دارای یک اختلال روانی هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد (گلدبرگ، ۱۹۷۲).

فرم ۲۸ ماده ای پرسشنامه عمومی دارای این مزیت است که برای تمام افراد جامعه طراحی شده است. این پرسشنامه به عنوان یک ابزار سرندی می‌تواند احتمال وجود یک اختلال روانی را در فرد تعیین کند (فتحی آشتیانی، ۱۳۹۱). این پرسشنامه دارای چهار زیر مقیاس است: خرده مقیاس های نشانه های جسمانی، اضطراب و بی خوابی، نارساکنش وری اجتماعی و افسردگی. که مدت زمان اجرای آزمون به طور متوسط حدود ۱۰ تا ۱۲ دقیقه است. از ۲۸ ماده پرسشنامه موارد ۱ الی ۷ مربوط به مقیاس جسمانی است. موارد ۸ الی ۱۴ علائم اضطرابی و بی خوابی، موارد ۱۵ الی ۲۱ مربوط به علائم اجتماعی و موارد ۲۲ الی ۲۸ علائم افسردگی را می سنجد (فتحی آشتیانی، ۱۳۹۱).

روش نمره گزاری پرسشنامه سلامت عمومی بدین ترتیب است که از گزینه الف تا د، نمره صفر، یک، دو، و سه تعلق می‌گیرد. در نتیجه نمره فرد در هر یک از خرده مقیاس ها از صفر تا ۲۱ و در کل پرسشنامه از صفر تا ۸۴ خواهد بود. نمرات هر آزمودنی در هر مقیاس به طور جداگانه محاسبه می شود و پس از آن نمرات ۴ زیر مقیاس را جمع و نمره کلی را به دست می آوریم در هر مقیاس کسب نمره ۶ به بالا نشانه وجود اختلال و در مجموع کل مقیاس ها اخذ شده نمره ۲۲ به بالا بیانگر علائم مرضی می‌باشد (فتحی آشتیانی، ۱۳۹۱).

تقوی(۱۳۸۰) به منظور تعیین اعتبار این پرسشنامه از سه روش بازآزمایی، دو نیمه سازی و ثبات درونی استفاده نمود. نتایج به دست آمده با روش بازآزمایی برای کل پرسشنامه ۷۲/۰ و برای خرده آزمون‌های علایم جسمانی، اضطراب و بی خوابی، نارسایی ‌در عملکرد اجتماعی و افسردگی به ترتیب ۶۰/۰ ، ۶۸/۰،۵۷/۰و ۵۸/۰ بود. به علاوه نتایج به دست آمده، با روش تنصیفی برای کل پرسشنامه ۹۳/۰ و برای خرده آزمون‌های علائم جسمانی ، اضطراب و بی خوابی، نارسایی در عملکرد اجتماعی و افسردگی به ترتیب ۸۶/۰، ۸۴/۰ ، ۶۸/۰ و ۷۷/۰ بود همچنین نتایج به دست آمده جهت سنجش ثبات درونی با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه ۹۰/۰ و برای خرده آزمون‌های علایم جسمانی، اضطراب و بی خوابی، نارسایی در عملکرد اجتماعی و افسردگی به ترتیب ۷۶/۰، ۸۴/۰، ۶۱/۰ و ۸۸/۰ بود. همچنین گلدبرگ و ویلیامز (۱۹۹۸)، اعتبار تنصیفی برای کل پرسشنامه را ۹۵/۰ گزارش کردند. ثبات درونی را با روش آلفای کرونباخ در مطالعه چان (۱۹۸۵) ، و کی یس (۱۹۸۴) ، ۹۳/۰ گزارش کردند (همان منبع).

۳-۵-۲- آزمون مهک

مهک یک آزمون جدید خواندن لغات فارسی است که به ویژه برای استفاده بزرگسالان فارسی زبان طراحی شده است، و برای برآورد هوش پیش مرضی به کار می رود. این آزمون شامل ۵۰ لغت کوتاه و نامنظم می‌باشد که شیوه ی نگارش آن ها سرنخ روشنی از شیوه ی درست خواندن آن ها ارائه نمی دهد و برای هر لغت حدس هوشی به تنهائی موجب پاسخ صحیح نخواهد شد (حق شناس و همکاران، ۲۰۰۰).

این مقیاس توسط حق شناس (۱۳۷۹) بر روی ۱۵۴ نفر از جمعیت شهر شیراز (۷۶ زن ، ۷۸ مرد) هنجاریابی گردید و آزمون هوشی ریون به عنوان ملاک خارجی برای تعیین رابطه نمره های آزمون خواندن واژه ها و هوشبهر عمومی به کار برده شد. همچنین در این پژوهش، آزمون پیشرونده ریاضی نیز به کار گرفته شد و افزون بر به دست آوردن هنجای این آزمون بر روی نمونه مورد بررسی ، ضریب های همبستگی این آزمون با آزمون های یاد شده نیز به دست آمد. سال های تحصیلات گذشته فرد نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که همبستگی مثبت و معناداری بین مهک و ریون (۳۶/۰ = r برای نمونه کلی، ۴۶/۰ = r برای مردان، ۳۵/۰ r = برای زنان)، و مهک و آزمون پیشرونده ی ریاضی (۳۶/۰ = r برای نمونه کلی، ۴۴/۰ = r برای مردان، ۳۳/۰ = rبرای زنان) وجود دارد. در اینجا در نمره های مهک، تفاوت معناداری بین سالمندان مشکوک به دمانس و آنهایی که بدون نقص حافظه بودند مشاهده نشد، در حالی که دو گروه در نمره های ریون تفاوت معناداری داشتند (حق شناس و همکاران، ۲۰۰۱) .

محاسبه ی ضریب پایانی آزمون دو نیمه ی مهک (مقایسه ی یک در میان، هر کلمه با کلمه ی بعدی خود ) ۸۲/۰ و برای نیمه ی اول و دوم (۲۵ کلمه ی اول و ۲۵ کلمه ی بعدی) ۷۴/۰ به دست آمد (۱۳۳=n). ثبات درونی به کمک ضریب آلفای کرونباخ برای این تعداد ۷۹/۰ بود حق شناس ، ۱۳۷۹). نتایج نشان داد که اعتبار همگرای بالایی بین نمره های خواندن و سال های تحصیل ۶۱/۰ = r و نمره خوانده و آزمون ریون (RSPM ) 41= r /0 (به عنوان ابزاری از ضریب هوشی) وجود دارد. پایائی ‌بازآزمایی نمره های مهک در حدود ۲ ماه و نیم (۷۳ روز) رضایت بخش بود (حق شناس و همکاران، ۲۰۰۱). ‌بنابرین‏ با توجه مطالب ذکر شده، آزمون مهک از سه ملاک ذکر شده بالا برخوردار است.

نحوه ی اجرای آزمون به ترتیبی است که از آزمودنی تقاضا می شود که ۵۰ لغت را بخواند و سپس با تلفظ صحیح هر یک از لغات یک نمره دریافت می‌کند (همان منبع).

۳-۵-۳- آزمون جور کردن کارت‌های ویسکانسین WCST :

• • قبر شیخ محمّد ادیب حسون پدر مفتى سوریه که از بزرگ‏ترین قطب‏هاى صوفیه در سوریه است؛ نبش شد. این قبر در باغ مسجد اسامه بن زید در منطقه «اغیور» نزدیک «باب الحدید» قرار دارد. تکفیرى‏ها تلاش کردند تا ضریح شیخ احمد موصلى در باب الحدید را منهدم کنند؛ که ده‏ها نفر از اهالى منطقه؛ شتابان ضریح را در بر گرفتند و تلاش کردند تا افراد مسلّح را به منفجر نکردن آن قانع کنند.

  

• • تخریب کامل زیارتگاه شیخ محمّد جرابه در منطقه صلاح‏الدین.^[۱۸۸]

• • تخریب کامل زیارتگاه اویس‏قرنى در شهر «رقّه» و قبر شیخ عقیل، صوفى معروف در شهر «منبج».^[۱۸۹]

• • تکفیرى‏ها در لیبى بخشى از ضریح شعاب دهمانى نزدیک مرکز پایتخت (طرابلس) که مردم آن را زیارت کرده و به آن تبرّک مى‏جستند را منهدم کرده و به قبر بى‏احترامى کردند.

• • تخریب کامل ضریح دیگرى متعلّق به عالم صوفى شیخ عبد السلام اسمر که در قرن ۱۹ میلادى در «زلتین» در ۱۶۰ کیلومترى شرق پایتخت.

• • غارت و تخریب کتابخانه و مسجد شیعی به نام شیخ اسمر.

• • منهدم نمودن ضریح یکى دیگر از اولیاى الهى به نام شیخ احمد زروق در «مصراته» در ۲۰۰ کیلومترى شرق طرابلس.^[۱۹۰]

• • پس از تغییر نظام در تونس در سال ۲۰۱۱ میلادى، تعداد ضریح‏هاى منهدم شده از حدود ۳۰ عدد تجاوز ‌کرده‌است. از جمله این‏ها؛ زیارتگاه «سیدى بوسعید باجى» دانشمند صوفى‏مسلکى که نام او بر روستاى مشرف بر خلیج تونس در حومه شمالى پایتخت گذاشته شده است. این روستا، قبله گردش‏گرانى است که از کشورهاى مختلف دنیا به آن‏جا مى‏آیند^[۱۹۱].

• • منهدم کردن زیارت‏گاه‏هاى اولیاى شایسته الهى که به تصوّف معروف بودند؛ شهروندان را به خوددارى از زیارت این اماکن یا تبرّک جستن به آن‏ها دعوت مى‏کنند؛ زیرا این کارها را شرک مى‏دانند^[۱۹۲].

• • ویرانى مساجد و یورش به حسینیه‏های بحرین که برخى از آن‏ها قدمتی نزدیک به ۱۰۰۰ سال دارند و به عنوان میراث فرهنگی در یونسکو به ثبت رسیده است.

• • آمارها نشان می‌دهد که ارتش بحرین با پشتیبانى نیروهاى سعودى بیش از ۲۷ مسجد را منهدم کردند؛ برخى از این مساجد، داراى ساخت‏ و ساز کامل و برخى سوله‏هاى موقّت بودند، که در انتظار گرفتن موافقت رسمى براى ساختن مسجد در آن‏جا بوده ‏اند. این مساجد به بهانه مجوّز نداشتن مورد هدف قرار گرفته اند. برخى از آن‏ها در شهر «حَمَد» بوده ‏اند که نزدیک به ۷۰ درصد اهالى آن شیعه هستند و فقط یک مسجد دارند.

• • به آتش کشیدند قرآن‏هاى موجود در برخی مساجد شیعه.^[۱۹۳]

• • انهدام ده‏ها قبر و بارگاه را در شهر تمبکتو در شمال مالى توسط عناصر گروه تکفیرى «جماعت انصار الدین». شهر تمبکتو ۳۳۳ ضریح را در بر داشت که ۱۶ عدد از آن‏ها از طرف یونسکو به عنوان مکان‏هاى میراث جهانى ثبت شده بود؛ مانند ضریح «سیدى محمّد بن عمّار» که از جایگاه رفیعى در نزد ساکنان تمبکتو برخوردار است.^[۱۹۴]

• • در نخستین حادثه‏اى که به دست جریانات تکفیرى در هدف قرار دادن بارگاه‏ها و نمادهاى دینى در عراق به وقوع پیوست؛ در تاریخ ۲۹/ ۸/ ۲۰۰۳ میلادى و پس از تمام شدن خطبه نماز جمعه به امامت حضرت آیت الله سید محمّد باقر حکیم و بلافاصله پس از خروج ایشان از صحن امام على (ع) و هنگامى که توده عظیم مردم دور ایشان را گرفته بودند؛ انفجار وحشتناکى رخ داد که به شهید شدن این مرجع دینى و بیش از صد نفر از نمازگزاران و زخمى شدن صدها انسان بى‏گناه و بى‏دفاع منجرّ شد. هم‏چنین گروه‏هاى تکفیرى در مناسبت‏هاى شیعى گوناگون تلاش کردند تا مواد انفجارى، انتحارى‏ها و ماشین‏هاى بمب‏گذارى شده را در شهر نجف، کربلا و کاظمین منفجر کنند؛ آن‏گونه که در مناسبت دهم محرّم در سال ۲۰۰۴ میلادى در شهر کاظمین، محلّ حرم امام کاظم (ع) و نوه ایشان، امام جواد (ع) و کربلا اتّفاق افتاد. ۹ نفر از انتحارى‏ها توانستند خودشان را در مناسبت‏ها منفجر کنند و در اثر آن بیش از ۸۰ غیر نظامى زن و کودک کشته شدند.^[۱۹۵]

• • تخریب حرم عسکریین؛ این حرم در حدود سال ۱۷۸۵ میلادى ساخته شد و دربردارنده ضریح امام دهم، امام هادى (ع)- شهید شده در سال ۸۶۸ میلادى- و فرزند ایشان، امام حسن عسکرى (ع)- شهید شده در سال ۸۷۳ میلادى- است. بالاى ضریح، گنبد طلاکارى شده و در دو طرف آن، دو مناره زیبا با ارتفاع ۳۶ متر قرار گرفته است. در کنار ضریح، مسجد جامع امام مهدى (ع) قرار دارد که گنبدى بر بالاى آن قرار گرفته است که سنگ زینت‏داده شده با کاشى رنگى آن را زینت مى‏بخشد. زیر مسجد جامع، سرداب غیبت امام دوازدهم، حضرت مهدى (ع) قرار دارد. داخل سرداب، درب چوبى مزین شده‏اى قرار دارد و بر روى آن نوشته‏اى وجود دارد.^[۱۹۶]

• • حمله به حرم امامان عسکرى در سامرّا که در معرض دو حمله قرار گرفت؛ حمله اوّل، در ۲۲/ ۲/ ۲۰۰۶ میلادى صورت پذیرفت. در این حمله، گنبد طلایى مورد هدف قرار گرفت که به نابودى کامل گنبد و وارد آمدن آسیب‏هایى با ساختار مقدّس آن منجرّ شد. انفجار دوم در ۱۳/ ۶/ ۲۰۰۷ میلادى انجام شد و در این حمله دو مناره‏اى که از هجوم اول سالم مانده بودند مورد هدف قرار گرفتند و به صورت کامل از بین رفتند. ^[۱۹۷]

• • تخریب مسجد جامع که بقایایش در شمال شرق سامرّاى جدید وجود دارد. طبقه بالایى مسجد جامع سامرّا به نام «هاون» در سال ۲۰۰۵ از سوى مسلّحین در معرض تخریب قرار گرفت. بقایاى این مسجد در شمال شرق سامراى جدید واقع شده است. این مسجد، بزرگ‏ترین مسجد اسلامى از نظر مساحت است که مستطیلى‏شکل و دیوارى با ارتفاع نزدیک به ده متر دارد که با برج‏هاى نیم‏دائره‏اى به تعداد ۴۰ عدد پشتیبانى شده و مناره این مسجد که معروف به «مناره مارپیچى» است که در ۲۵ مترى از دیوار شمالى مسجد و بر محور درب آن و با ارتفاع ۵۲ متر است. داراى یک راه پلّه حلزونى‏شکل خارجى که دور آن بر خلاف عقربه‏ساعت دور زده مى‏شود و در پایان به اتاقکى دایره‏اى شکل منتهى مى‏شود^[۱۹۸]. سازمان یونسکو، مسجد جامع سامرّا به همراه همه آثار شهر سامرّا که برخى از آن‏ها قدمتشان به پیش از میلاد بر مى‏گردد را در لیست میراث فرهنگی قرار داده است.‏

• • انفجار مرقد صحابى جلیل‏القدر، طلحه بن عبید الله، در بصره به فاصله چند روز پس از انفجارهاى سامرّا در سال ۲۰۰۷٫ ^[۱۹۹]

• • در استان دیالى عراق بسیارى از مراقد، از جمله: مرقد احمد بن موساى کاظم (ع)، مرقد حسن بن على الهادى (ع) و مرقد عون بن على الهادى (ع) منفجر شدند. زیارت‏گاه‏ها و مراقد در کرکوک نیز از دست آن‏ها نجات پیدا نکردند؛ مانند: مقام امام على بن موسى الرضا (ع)^[۲۰۰] و زیارتگاه شیخ صالح در کرکوک‏.^[۲۰۱]

• • تخریب مقام حضرت خضر و مناره شهر «عانه» در استان الانبار عراق.^[۲۰۲]

• • تخریب مقام امام عبّاس در روستاى «کبه» در ۱۰ کیلومترى شمال موصل و دو حسینیه در روستاى شریخان علیا و سفلى در ۱۵ کیلومترى شمال موصل.

• • انهدام مرقد «عبدالله بن عاصم بن عمر بن الخطاب» در جنوب شرق موصل.^[۲۰۳]

‌بنابرین‏ استثناء تنها مربوط به مواردى است که وصیت به طور شایسته صورت نگرفته، فقط در اینجا است که وصى حق تغییر دارد، البته اگر وصیت کننده زنده است مطالب را به او گوشزد مى‏کند تا تغییر دهد و اگر از دنیا رفته شخصا اقدام به تغییر مى‏کند و این از نظر فقه اسلامى منحصر به موارد زیر است:

۱-هر گاه وصیت به مقدارى بیش از ثلث مجموع مال باشد، چرا که در روایات متعددى از پیامبر ص و ائمه اهل بیت ع نقل شده که وصیت تا ثلث مال مجاز است و زائد بر آن ممنوع مى‏باشد.

‌بنابرین‏ آنچه در میان افراد ناآگاه معمول است که تمام اموال خود را از طریق وصیت تقسیم مى‏کنند به هیچوجه از نظر قوانین اسلامى صحیح نیست‏ و بر شخص وصى لازم است که آن را اصلاح کند و تا سر حد ثلث تقلیل دهد.

۲- در آنجا که وصیت به ظلم و گناه و کار خلاف کرده باشد، مثل اینکه وصیت کند قسمتى از اموالش را صرف توسعه مراکز فساد کنند، و همچنین اگر وصیت موجب ترک واجبى باشد.

۳- آنچه که وصیت موجب نزاع و فساد و خونریزى گردد که در اینجا باید زیر نظر حاکم شرع اصلاح شود.ضمنا تعبیر به” جنف” (بر وزن کنف) که به معنى انحراف از حق و تمایل یک جانبه است، اشاره به انحرافاتى است که ناآگاهانه دامنگیر وصیت کننده مى‏شود و تعبیر به” اثم” اشاره به انحرافات عمدى است.

جمله إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ که در ذیل آیه آمده، ممکن است اشاره ‌به این حقیقت باشد که هر گاه وصى با اقدام مؤثر کار خلافى را که از وصیت کننده سرزده اصلاح کند و او را براه حق باز گرداند خداوند از خطاى او نیز صرفنظر خواهد کرد(طباطبایی، ۱۳۹۰، ص۱۶۵).

۱-۳-۱-۲- فلسفه وصیت‏

از قانون ارث تنها یک عده از بستگان آنهم روى حساب معینى بهره‏مند مى‏شوند در حالى که شاید عده دیگرى از فامیل، و احیانا بعضى از دوستان و آشنایان نزدیک، نیاز مبرمى به ‌کمک‌های مالى داشته باشند.و نیز ‌در مورد بعضى از وارثان گاه مبلغ ارث پاسخگوى نیاز آن ها نیست، جامعیت قوانین اسلام اجازه نمى‏دهد که این خلاها پر نشود، لذا در کنار قانون ارث قانون وصیت را قرار داده و به مسلمانان اجازه مى‏دهد نسبت به یک سوم از اموال خود (براى بعد از مرگ) خویش تصمیم بگیرند.

از این ها گذشته گاه انسان مایل است کارهاى خیرى انجام دهد اما در زمان‏حیاتش به خاطر نیازهاى مالى خودش موفق ‌به این امر نیست، منطق عقل ایجاب مى‏کند که او از اموالى که زحمت تحصیل آن را کشیده براى انجام این کارهاى خیر لا اقل براى بعد از مرگش محروم نماند.

مجموع این امور موجب شده است که قانون وصیت در اسلام تشریع گردد و آن را با جمله حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ تأکید فرموده است.البته وصیت منحصر به موارد فوق نیست، بلکه انسان باید وضع دیون خود و اماناتى که به او سپرده شده و مانند آن را در وصیت مشخص کند، به گونه‏اى که هیچ امر مبهمى در حقوق مردم یا حقوق الهى که بر عهده او است وجود نداشته باشد.

۱-۳-۱-۳- عدالت در وصیت

در روایات اسلامى با توجه به بحثى که در آیات فوق ‌در مورد عدم تعدى در وصیت گذشت تاکیدهاى فراوانى روى” عدم جور” و” عدم ضرار” در وصیت دیده مى‏شود که از مجموع آن استفاده مى‏شود همان اندازه که وصیت کار شایسته و خوبى است تعدى در آن مذموم و از گناهان کبیره است. در حدیثى از امام باقر «ع» مى‏خوانیم:

من عدل فى وصیته کان کمن تصدق بها فى حیاته، و من جار فى وصیته لقى اللَّه عز و جل یوم القیامه و هو عنه معرض‏: کسى که در وصیتش عدالت را رعایت کند همانند این است که همان اموال را در حیات خود در راه خدا داده باشد، و کسى که در وصیتش تعدى کند نظر لطف پروردگار در قیامت از او بر گرفته خواهد شد(طباطبایی، ۱۳۹۰، ص۳۵۹).

تعدى و جور و ضرار در وصیت آن است که انسان بیش از ثلث وصیت کند، و ورثه را از حق مشروعشان باز دارد، و یا اینکه تبعیضات ناروایى به خاطر حب و بغضهاى بى‏دلیل انجام دهد، حتى در بعضى از موارد که ورثه سخت نیازمندند دستور داده شده وصیت به ثلث هم نکنند و آن را به یک چهارم و یک پنجم تقلیل دهند(طباطبایی، ۱۳۹۰، ص۳۵۹).

موضوع عدالت در وصیت تا آن اندازه‏اى در سخنان پیشوایان اسلام مورد تأکید واقع شده که در حدیثى مى‏خوانیم: یکى از مردان طائفه انصار از دنیا رفت و بچه‏هاى صغیرى از او به یادگار ماند، او اموال خود را در آستانه مرگ در راه خدا صرف کرد به گونه‏اى که هیچ مال دیگرى از او بجا نماند، هنگامى که پیامبر از این ماجرا آگاه شد فرمود: با آن مرد چه کردید؟

گفتند او را دفن کردیم، فرمود: اگر من قبلا آگاه شده بودم اجازه نمى‏دادم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید، چرا که بچه‏هاى صغیر خود را رها کرده تا گدایى کنند”!

۱-۳-۱-۴- وصایاى واجب و مستحب

قوانین اسلام شخص وصیت کننده را محدود به آنچه قبلا وصیت کرده نمى‏کند، بلکه به او اجازه مى‏دهد مادام که زنده است در مقدار و چگونگى وصیت و شخص وصى تجدید نظر کند، چرا که با گذشت زمان ممکن است مصالح و نظرات او در این زمینه دگرگون شود.

ذکر این نکته نیز لازم به نظر مى‏رسد که انسان باید وصیت خود را وسیله‏اى براى جبران و ترمیم کوتاهیهاى گذشته قرار دهد، حتى اگر کسانى از بستگان نسبت به او بى‏مهرى داشتند از طریق وصیت، به آن ها محبت کند، در روایات مى‏خوانیم پیشوایان اسلام مخصوصا نسبت براى خویشاوندانى که از در بى‏مهرى با آن ها در مى‏آمدند وصیت مى‏کردند و مبلغى را براى آن ها در نظر مى‏گرفتند، تا رشته گسسته محبت را دوباره برقرار سازند، بردگان خود را آزاد مى‏کردند یا وصیت به آزادى آن ها مى‏نمودند.

گرچه وصیت ذاتا از مستحبات مؤکد است، ولى گاه شکل وجوب پیدا مى‏کند، مثل اینکه انسان در پرداخت حقوق واجب الهى کوتاهى کرده باشد، و یا اماناتى از مردم نزد او است که در صورت عدم وصیت احتمال مى‏دهد حق آنان از بین برود، از آن مهمتر اینکه گاه موقعیت شخص در جامعه چنان است که اگر او وصیت نکند ممکن است لطمه شدید و ضربه جبران ناپذیر بر نظام سالم اجتماعى یا دینى وارد گردد، در تمام این صورتها وصیت کردن واجب مى‏شود.

۱-۳-۱-۵- آیا وصى مى تواند محتواى وصیت نامه را تغییر دهد؟

آیات ۱۸۱ ـ ۱۸۲ سوره «بقره»:

فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (۱۸۱)فَمَنْ خَافَ مِن مُّوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ﴿ پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد گناهش تنها بر [گردن] کسانى است که آن را تغییر مى‏دهند آرى خدا شنواى داناست. ولى کسى که از انحراف [و تمایل بیجاى] وصیت‏کننده‏اى [نسبت به ورثه‏اش] یا از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد و میانشان را سازش دهد بر او گناهى نیست که خدا آمرزنده مهربان است.

نخست مى فرماید: «کسى که وصیت را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش بر کسانى است که آن را تغییر مى دهند» (فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذینَ یُبَدِّلُونَهُ).

شورای ملی (پارلمان ومشرانوجرگه) و ریاست تقنین وزارت عدلیه، و ادارات مربوطه می ‏توانند با بهره گرفتن از یافته های این تحقیق لوایح قضایی متناسب تهیه نموده و بدین ترتیب قانون گذار را در سیاست جنایی تقنینی یاری نماید و زمینه را برای اصلاح و باز نگری قوانین و کاهش تناقض های موجود فراهم آورد .

فصل اول : کلیات

طلیعه

در این فصل ابتدا به تعریف و تبیین مفاهیم اصلی و مرتبط به موضوع تحقیق می پردازیم با بهره گرفتن از منابع اصلی و فرهنگ نامه ها تبیین واژه گان کلیدی را از نظر لغوی و اصطلاحی با دو روی کرد اسلامی و حقوق بشری پی می‏ گیریم سپس پیشینه بحث از کرامت انسانی و نقش آن در مسایل حقوقی به ویژه حقوق کیفری بررسی و مبانی نظری کرامت با توجه به دیدگاه ها و مکاتب مختلف و هم‏چنین نظر اسلام وجایگاه کرامت انسانی در فقه اسلامی و تبیین نظرات بزرگان و اندیشمندان اسلامی درباره محوریت کرامت درفقه و کاربرد استنباطی آن درگزاره های فقهی مورد غور و بررسی قرارگرفته و کرامت انسانی را در اسناد بین الملل و حقوق بشربیان خواهیم داشت. و هم‏چنین بررسی جامع از معیار ، ماهیت و اقسام کرامت ذاتی از دید گاه اسلامی و حقوق بشر و جایگاه آن در فرایند قانون گذاری و دادرسی به تبیین گرفته خواهد شد.

مبحث اول: مفهوم کرامت انسانی

کرامت انسانی که مورد اقبال وتوجه عمومی اندیشمندان ‌و خصوصاً حقوق دانان قرار گرفته است ازپشتوانه کلان جامعه انسانی برخور دار بوده است والا موفقیت بزرگ که دانشمندان درین مسیر کسب نموده اند میسر نمی شد برای آنکه جهت بحث مشخص وقابل بهره برداری باشد باید نخست معانی ومفاهیم کرامت را از ارباب لغات دریابیم تا بتوانیم بحث خودرا دقیق تر پی گیریم .

گفتار اول: تعریف لغوی کرامت انسانی

کرامت واژه عربی است که درلغت به معنای بزرگی ورزیدن، جوان‏مرد گردیدن ، بخشندگی وبزرگواری آمده است^[۱] و همچنین به معنای ارزش، حرمت، حیثیت، بزرگواری، عزت، شرافت، انسانیت ، شأن، مقام، موقعیت، درجه، رتبه، جایگاه و…^[۲]

صاحب مفردات می‏نویسد، «هرگاه خداوند متعال با واژه کرم و کرامت وصف شود، مراد از آن حیات و نعمت های آشکار اوست و هرگاه انسان با واژه کرم و کرامت وصف شود مقصود از آن اخلاق و رفتار پسندیده است که از او ظاهر می‏ شود»^[۳] علامه مصطفوی دقت نظر خاص را در معنای کرامت ارائه نموده می نویسد: «کریم و کرامت در مقابل اهانت است چنان که عزت در مقابل ذلت قرار دارد، کرامت، عزت و بزرگواری انسان را باصرف نظر از هر چیز دیگرمی رساند و این ویژگی در ذات شئ کریم موجود است.»^[۴]

بادقت در معنی لغوی کرامت انسانی در می‏یابیم که کرامت بیانگر دو نوع ویژگی و خصوصیت کاملا متفاوت و متمایز از یک دیگر در وجود انسانی است، یکی ویژگی که جنبه ارزشی را دارا بوده و بیانگر مقام و موقعیت انسان از نظر علمی، اجتماعی، سیاسی، دینی و خانوادگی است مثل عالم بودن که قابل افزایش و کاهش بوده و اکتسابی می‏ باشد اما ویژگی دیگر که ذاتی انسان است مثل انسانیت نه قابل وضع است و نه قابل سلب، این نوع کرامت هیچ گونه درجه و رتبه ای را نمی پذیرد.

گفتاردوم : تعریف اصطلاحی کرامت انسانی

علامه محمد تقی جعفری با تقسیم نمودن کرامت به ذاتی و اکتسابی، کرامت ذاتی را چنین تعریف نموده است « کرامت ذاتی و حیثیت طبیعی که همه انسان‌ها از آن برخور دارند تا مادام که با اختیار خود به ارتگاب خیانت و جنایت بر خویشتن و دیگران، آن را از خود سلب نکند از این صفت شریف برخوردار اند، کرامت دیگر را کرامت ارزشی عنوان نموده است که از به کار انداختن استعدادها و نیروهای مثبت در وجود آدمی و تکاپودرمسیررشد ‌و کمال ناشی می‏ شود، این کرامت اکتسابی و اختیاری است و ارزش اصلی و نهایی انسان نیز به همین کرامت است ^[۵]»

جبارو همکاران(۲۰۰۷)، در پژوهشی با عنوان”توان اصلاح مدل مالیات برارزش افزوده برای توقف فرار مالیات بر ارزش افزوده و کاهش درآمدها در ایالات متحده نشان دادند که فرار مالیات بر ارزش افزوده ناشی از رشد چرخه تقلب نه تنها منجر به از دست رفتن درآمد قابل توجه ای و افزایش قابل توجه ای در هزینه های اداری مورد استفاده برای شناسایی فعالیت های غیرقانونی فرار از پرداخت مالیات می‌باشد، بلکه همچنین دارای اثر منفی مهم دیگری برای وصول بر درآمد شرکت ها می‌باشد ، که به طور غیرمستقیم بر کم گزارش دادن درآمد مشمول مالیات شرکت‌ها دلالت دارد و به طور مستقیم با کم گزارش دادن درآمد فروش همراه است. آن ها سه مدل اصلاحی برای جلوگیری از تلفات قابل توجه درآمد در پژوهش خود مورد بحث قراردادندکه به افزایش قابلیت مقایسه درامد سالانه مالیات بر ارزش ‌افزوده در آلمان کمک می‌کند.

فریز و همکاران(۲۰۰۸)، به بررسی روش های مختلفی که مالیات و اصول راهبری شرکت هاارتباط متقابل دارند پرداخته و دریافتند که قانون مالیات بر ساختار اصول راهبری شرکت ها از طریق ارائه امتیازات مالیاتی و تحمیل مجازات ها تاثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، ساختار واقعی راهبری شرکتی در عمل بر روش مدیریت امور مالیاتی شرکت ها تاثیر دارد.

دسای و هارموپالا(۲۰۰۶)، به بررسی نقش آثار بازخورد میان معافیت مالیاتی و رفتارهای گوناگون مدیریتی در تعیین چگونگی و نحوه تاثیرگذاری انگیزه های بالای مدیران بر تصمیمات فرار مالیاتی (معافیت مالیاتی) پرداخته و دریافتند که افزایش انگیزه های جبرانی و تشویقی منجر به کاهش سطح معافیت مالیاتی می شود به گونه ای که مطابق و سازگار با رابطه مکمل میان تنوع و فرار مالیاتی است این اثر منفی، در وهله اول ناشی از وجود الزام های ضعیف نظام راهبری در شرکت است.

دﺳﺎی و دارﻣﺎﭘﺎﻻ(۲۰۰۴)، در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان”اﺟﺘﻨﺎبﻫﺎی ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫـﺎی آن” ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ درﻗﺴﻤﺖﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻄﺎﺑﻖاﺻﻮلﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺣﺴﺎﺑﺪاری و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﮐﺎﻫﺶ دادن ﺳﻮد ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﯿﺎت ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دادن ﺳﻮد دﻓﺘﺮی وﯾﺎ ﻫـﺮ دو ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ اﻓـﺰاﯾﺶ ﺗﻔـﺎوت ﻫـﺎی ﻣﺎﻟﯿﺎت دﻓﺘﺮی ﺷﺮﮐﺖ ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮔﺰارﺷﮕﺮی ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻣﺘﻬﻮراﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ .

ﮔﺮاس (۲۰۰۳)،ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽﮔﺰارﺷﮕﺮی ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺮون ﭘﺮداﺧﺖ. وی در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨـﺶ از ﮔﺰارﺷﮕﺮی ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺮون ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤـﻮد ﮐـﻪ ﮔﺰارﺷـﮕﺮی ﻣﺎﻟﯿـﺎﺗﯽ ﺷـﺮﮐﺖ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه از دﻗـﺖ وﺻﺤﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮرداربوده است. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮرﺳﯽ وی ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﺗﺨﻠﻒ و ﺣﺴﺎب آرایی اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮار ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه است.

ﺟﺮجﭘﻠﺴﮑﻮ(۲۰۰۱)ﻃﯽ ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان”ﺗﻔﺎوت ﻫﺎیﻣﺎﻟﯿﺎت دﻓﺘﺮی و اﻧـﺪازهﮔﯿـﺮی ﺳـﻮد ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ و ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻣﺎﻟﯽ در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺳـﻮد ﺗﻔـﺎوت ﻫـﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷد و ﺗﻼش در ﺟﻬـﺖ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﻫﻤﺴﻮ از ﻧﻈﺮ ﮔﺰارﺷﮕﺮی ﻧﻘطه ﻋﻄﻒ اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽاﺳﺖ.

۲-۲۱-۲)مروری بر تحقیقات داخلی

قدیری و اسدیان(۱۳۸۹) تاثیر ویژگی های شرکت بر ساختار سرمایه را مورد بررسی قرار دادند. روش تحقیق مورد استفاده آن ها، روش قیاسی و استقرایی بوده و آن ها نشان داد که رابطه معنا داری بین نسبت آنی و نسبت پوشش بهره با ساختار سرمایه شرکت ها وجود دارد.

متان و همکارانش(۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان تاثیر ویژگی های شرکت بر ساختار سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بیان کردند، رابطه منفی و معنا داری بین ساختار سرمایه شرکت با ساختار دارایی، سود آوری، رشد مورد انتظار، نسبت آنی و بازده دارایی ها وجود دارد و رابطه بین ساختار سرمایه شرکت با اندازه شرکت و نسبت پوشش هزینه بهره مثبت و معنا دارد است.

سینایی و رضائیان(۱۳۸۴) در مقاله خود تاثیر چهار متغیر اصلی اندازه شرکت، سود آوری،فرصت‌های رشد و دارایی های مشهود را به عنوان مهم ترین عوامل درون شرکتی مؤثر بر اهرم مالی شرکت‌ها، از لحاظ درجه کارایی منبع با توجه به ساختار مالکیت و نوع فعالیت(صنعت) مورد بررسیقرار دادند. آن ها بیان کردندبه علت اینکه ناهماهنگی رشد بازار پول و سرمایه و تفاوت‌های مالکیتی حاکم بر عملکرد این بازار ها موجب شده است که تنوع تامین مالی از شرکتهایی سلب گردد که در این قالب مشغول فعالیت هستند و در نتیجهبا ظهور مسائل تاثیر گذار داخلی و خارجی سیاست‌های حاکم بر سیاست‌های پولی و مالی،عدم توجه به مسائل درونی شرکتی آشکار شود،لذا در این موقعیت، تامین مالی آنان صرفا در قالب طرح تسهیلات دولتی و استفاده ابزاری از فرصت های ایجاد شده از این طریق انجام می‌گیرد.

بررسی رابطه بین ساختار سرمایه و سود آوری (نسبت بازده حقوق صاحبان سهام) شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نشان می‌دهد که در کل،رابطه معنی داری بین این دو متغیر وجود ندارد، البته این رابطه به صنعتی بستگی دارد که شرکت در آن فعالیت می‌کند.همچنین تعیین ساختار سرمایه بهینه امکان پذیر است اما این امر به دو عامل صنعت و نسبت مالی مورد استفاده بستگی دارد (نمازی و شیرزاده، ۱۳۸۴).

نتایج شواهد تجربی در زمینه ارتباط بین نسبت اعضای غیر موظف هیئت مدیره (معیاری برای استقلال هیئت مدیره) و عملکرد شرکت، پیچیده و متضاد است. در تحقیقی که به وسیله قالیباف اصل و رضایی(۱۳۸۶) انجام شد، آزمون­ها نشان دادند که بین نسبت اعضای غیر موظف و عملکرد شرکت، رابطه معناداری وجود ندارد.

فلاحتی و همکاران(۱۳۹۱)، در پژوهشی باعنوان “مدل سازی اقتصاد سایه ای و تخمین فرارمالیاتی در ایران با بهره گرفتن از شبکه عصبی مصنوعی” با بهره گرفتن از تکنیک شبکه عصبی مصنوعی به بررسی و مدل سازی حجم اقتصاد پنهان و محاسبه میزان فرارمالیاتی در اقتصادایران پرداختند نتایج برآورد مدل شبکه عصبی نشان می‌دهد که متغیرهای حجم دولت، نرخ خوداشتغالی و بازبودن اقتصادی از مهمترین عوامل مؤثر بر حجم اقتصاد پنهان در ایران می‌باشد.

هاشم زاده و همکاران(۲۰۱۰)، در پژوهشی با عنوان “تقلب مالیاتی شرکت ها و حسابرسی مطلوب” یکی از موارد قابل توجه تقلب را ادعای بیش از حد برای تخفیف مالیات بر ارزش افزوده کالاهای صادراتی می دانند ونشان دادند که وجود تقلب نمی تواند تصمیمات خروجی واقعی شرکت وسیاستهای مالیاتی دولت را تحت تاثیر قرار دهد. ‌بنابرین‏ باید منابع حسابرسی را برای شناسایی شرکت های درگیر در تقلب و نیز برای واسطه ‌هایی که مدارک جعلی عرضه کنند مورد استفاده قرار داده بااین وجود ، آن ها با مفروضات معقول نشان دادند که این منابع باید بر روی شناسایی شرکت ها و نه واسطه ها متمرکز شود.