در همین راستا روانشناسی صنعتی شخصیت را در قالب مجموعه ای از مشخصه ها^[۵] تعریف می‌کند. هوگان^[۶] (۲۰۰۵) معتقد است دو دیدگاه در تعریف روانشناسی وجود دارد. یک دیدگاه از نقطه نظر کنشگر و دیگری از نقطه نظر بیننده. شخصیت از نقطه نظر کنشگر – یعنی دیدگاه شما از خودتان – به مفهوم هویت^[۷] است. اما شخصیت از نقطه نظر بیننده – دیدگاه دیگران ‌در مورد شما – به مفهوم وجهه و اعتبار^[۸] است. هر چند این دو مفهوم دارای ارتباط با یکدیگر می‌باشند اما تفاوت های مهمی دارند که در مباحث ارزیابی و اندازه گیری شخصیت و تاثیر آن باید لحاظ گردند.

جدول زیر نشان دهنده برخی از تعاریف شخصیت است:

جدول ۱٫۲) تعاریف شخصیت

منبع

تعریف شخصیت

Hogan et al., 1996

عوامل درونی همانند گرایش ها و استراتژی های میان فردی که رفتارهای فرد را توجیح می‌کند و بیانگر الگوهای منحصر به فرد و نسبتا ثابت رفتاری، فکری و احساسی بروز یافته توسط افراد است

Pervin & John, 2007

شخصیت، بیانگر آن دسته از ویژگی های فرد یا افراد است که شامل الگوهای ثابت فکری، عاطفی و رفتاری آن ها است.

McShane & Von Gilnow, 2010

شخصیت الگوهای تقریبا ثابت رفتارها و حال های سازگار درونی است که گرایش های رفتاری فرد را مشخص و تشریح می‌کند.

Robbins & Langton, 2012

الگوهای ثابت رفتاری و حالت های پایدار درونی که تعیین می‌کنند چگونه یک فرد به رویدادها واکنش نشان داده و با دیگران تعامل می‌کند.

Robbins & Langton, 2012

الگوهای ثابت رفتاری و حالت های پایدار درونی که تعیین می‌کنند چگونه یک فرد به رویدادها واکنش نشان داده و با دیگران تعامل می‌کند.

Wikipedia, 2012

مجموعه پیچیده ای از تمام مشخصه‌ های رفتاری، مزاجی، احساسی و ذهنی که یک فرد به خصوص را توصیف می کند. این مشخصه ها نشان دهنده طبیعت یک فرد می‌باشند.

Encyclopedia of Health, 2012

الگوی نظام مندی از رفتارها و گرایش ها که یک فرد را از دیگران متمایز می‌کند. شخصیت بر اساس تعامل مستمر محیط، نهاد و خلق و خوی فرد شکل می‌گیرد.

جمع بندی تعاریف ارائه شده در جدول ۲-۱ نشان می‌دهد که شخصیت الگوهایی نسبتا ثابت و پایدار می‌باشند و در بردارنده مجموعه ای از مشخصه ها است که وجه تمایز یک فرد از دیگران است. همچنین شخصیت تعیین کننده نحوه رفتار و چگونگی واکنش نشان دادن فرد به رویدادهای بیرونی و محیطی است.

۲٫۲٫۲٫ مدل ها و نظریه های شخصیت

مدل های شخصیتی که در این بخش مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از مدل های پنج عامل بزرگ ، مایر-بریگز ، حرفه ای شخصیت جان هالند ، روانپویشی و شخصیت A و B.

۱٫۲٫۲٫۲ مدل پنج عامل بزرگ

تقریبا از زمان افلاطون، محققان به دنبال ایجاد لیستی از مشخصه‌ های شخصیتی بوده اند (McShane & Von gilnow, 2010). از این رو در حدود ۱۰۰ سال پیش گروهی از پژوهشگران تلاش کردند تا مجموعه فعالیت های صورت گرفته طی سالیان گذشته در رابطه با تعیین مشخصه‌ های شخصیتی را جمع بندی نمایند. در این راستا آن ها هزاران کلمه ای که در رابطه با شخصیت در فرهنگ جامع راجت و لغت نامه وبستر وجود داشت را در ۱۷۱ خوشه طبقه بندی نمایند و سپس این خوشه ها را در ۵ بعد شخصیتی خلاصه نمودند. یافته آن ها در تحقیق های نوین با بهره گرفتن از ابزارهای تحقیقی پیشرفته تر در بسیاری از کشورها و محیط ها مورد تأیید قرار گرفت و منجر به یافتن و شهرت یکی از مهمترین و پرکاربردترین مدل های شخصیتی شد که مدل پنج عامل بزرگ شخصیت نام گرفت. این مدل از ۵ بعد وجدان مداری ، سازگاری ، ثبات احساسی یا رنجورخویی ، برو نگرایی و پذیرا بودن تجارب جدید تشکیل شده است که هر کدام مشخصه ای از فرد را تعیین می‌کنند. ابعاد این مدل در شکل ۲-۱ نشان داده شده است. مک شین و ون گیلنو (۲۰۱۰) این ابعاد را بدین شکل تشریح می‌کنند:

وجدان مداری: این عامل به افرادی اطلاق می‌گردد که با دقت ، قابل اتکا و خود نظم پذیر هستند. برخی پژوهشگران اعتقاد دارند که این بعد شامل عامل میل به موفقیت نیز می‌گردد. افراد با سطوح پایین وجدان مداری ، بی دقت ، نا منظم و غیر پاسخگو هستند.

سازگاری: این بعد شامل عوامل با ادب و فروتن بودن ، ملایم و خوش طینت بودن ، دارای حس همدلی و مهربانی است. برخی از محققان عنوان ” تمکین دوستانه ^[۹]” را برای این بعد مناسب می دانند و در برابر آن برای افرادی که سطوح پایین این بعد در آن ها دیده می شود عنوان عدم تمکین خصمانه را در نظر می گیرند که شامل مشخصه‌ های عدم همکاری ، کم حوصلگی و زود رنجی می‌گردد.

رنجور خویی: این بعد تبیین کننده افرادی است که دارای سطوح بالای نگرانی ، خشونت، ناراحتی است. در مقابل افراد با رنجور خویی پایین و یا با ثبات احساسی بالا قرار دارند که معمولا آرام ، وقار و اطمینان هستند.

پذیرش تجربیات جدید: این بعد پیچیده ترین بعد است که کمترین اجماع را در میان محققان به دست آورده است. معمولا این بعد به حدی اشاره دارد که افراد حساس نسبت به محیط ، انعطاف پذیر ، خلاق و کنجکاو هستند. افرادی که سطح پایینی از این بعد را دارند در برابر تغییر از خود مقاومت نشان می‌دهند ، ایده های جدید را نمی پذیرند و محافظه کارترند.

وجدان مداری

با دقت ، قابل اتکا و خود نظم پذیر، سخت کوش ، مسئولیت پذیری ، پشتکار

سازگاری

با ادب و فروتن ، ملایم و خوش طینت ، دارای حس همدلی و مهربان، همکاری با دیگران ، اعتماد

رنجورخویی

نگران ، خشن و ناراحت، عدم راحتی و استرس

باز بودن نسبت به تجربیات جدید

حساس نسبت به محیط ، انعطاف پذیر ، خلاق و کنجکاو، خوش فکری و وسعت ذهن ، خلاق بودن

برونگرایی

گرم و صمیمی ، پر حرف ، اجتماعی و پر تکاپو ، پر انرژی بودن ، مشتاق بودن و خوب صحبت کردن

شکل ۱٫۲) ابعاد و عوامل پنج عامل بزرگ شخصیتی (Mcshane & Vongilnow, 2010)

برونگرایی: این ویژگی توصیف کننده افرادی است که گرم و صمیمی ، پر حرف ، اجتماعی پذیر و پر تکاپو هستند. در برابر این بعد، ویژگی درونگرایی قرار دارد که به افراد آرام ، خجالتی محتاط اطلاق می‌گردد. البته افراد درونگرا لزوماً کمبود مهارت های اجتماعی ندارند بلکه آن ها تمایل ‌به این دارند که علایق خود را به سمت ایده های درونی هدایت کنند تا رویدادهای اجتماعی. افراد درونگرا از تنهایی خود احساس راحتی می‌کنند در حالی که برونگراها اینگونه نیستند.