حسابرس به عنوان ناظران اعتبار دهنده به صورت های مالی باید در تمام مراحل اجرای روش های رسیدگی خود و ارزیابی نتایج آن ها به برقرار بودن فرض تداوم فعالیت توجه لازم را بنمایند و در طی فرایند کار حسابرسی یک ارزیابی منطقی از خطر برقرار نبودن فرض تداوم فعالیت داشته باشند.

۵-۲ شیوه های ارزیابی تداوم فعالیت

به طور کلی سه شیوه شناخته شده جهت تبدیل متغیر کیفی تداوم فعالیت به متغیر کمی وجود دارد و هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارا هستند که عبارتند از :

1. 1. 1. استفاده از استناد به ‌مقررات قانونی مربوط به ورشکستگی و تداوم فعالیت شرکت ها برای تغییر شرکت های دارای تداوم فعالیت و ورشکسته

   

1. 1. استفاده و استناد به گزارش حسابرسان مبنی بر وجود بند شرط ‌در مورد ابهام اساسی درباره تداوم فعالیت شرکت های نمونه برای تمیز شرکت های دارای تداوم فعالیت و شرکت های ورشکسته.

1. استفاده و استناد به نتایج مدل های اندازه گیری و ضمیر ورشکستگی و تداوم فعالیت شرکت ها برای شناسایی و تمیز شرکت هایی که ورشکسته هستند از شرکت های دارای تداوم فعالیت

۱ -۵ -۲ ارزیابی تداوم فعالیت با بهره گرفتن از مقررات قانونی تجارت

یکی از شیوه های تمیز و شناسایی شرکت هایی که دارای تداوم فعالیت هستند از شرکت هایی که تداوم فعالیت ندارند و ورشکسته هستند، استفاده از مواد قانون تجارت در این مورد است. یکی از این موارد مربوط به ماده ۱۴۱ قانون تجارت است. طبق این ماده، زمانی یک شرکت را ورشکسته یا شرکت فاقد تداوم فعالیت می‌گویند که « زیان انباشته شده شرکت در دوره مذبور بیش از نصف سرمایه شرکت باشد».

همچنین در جایی دیگر می‌گویند : «زمانی که بر اثر زیان های وارده بیش از نصف سرمایه شرکت از بین رفته باشد، هیئت مدیره مکلف است سهام‌داران را به مجمع عمومی فوق العاده دعوت کرده تا ‌در مورد انحلال شرکت و یا تحلیل سرمایه آن تصمیم بگیرند» .

از محاسن این روش ارزیابی تداوم فعالیت، آسان بودن آن از جهت محاسباتی است و وجود پشتوانه قانونی و قابل استناد برای محاسبات آن می‌باشد.

از معایب این روش موارد زیر هستند :

خروجی این شیوه اندازه گیری دو حالت است: یا شرکت ورشکسته است (زیان انباشته بیش از نصف سرمایه) یا شرکت در حالت تداوم فعالیت است .

واضح است که شرکت های ورشکسته خواه به دلیل منع قانونی خواه به دلیل عدم وجود تقاضا برای سهام آن شرکت ها، سهامشان در بازار معامله نمی شوند و اصلاً نسبت ندارند و یا اینکه نسبت آن ها خیلی بزرگتر از حالت عادی می‌باشد. ‌بنابرین‏ بدیهی است که بازارهای سرمایه نسبت ‌به این موضوع کارا بوده و سرمایه گزاران از خرید سهام این شرکت ها خودداری می‌کنند. در رابطه با شرکت هایی که مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت نیستند، معیار مشخص جهت درجه بندی و رتبه بندی آن ها بر اساس تداوم فعالیت وجود ندارد که بر اساس آن شرکت ها را مقایسه و آزمون کنیم.

۲-۵-۲ ارزیابی تداوم فعالیت با بهره گرفتن از گزارش حسابرسان

در این شیوه جهت تمیز و شناسایی شرکت هایی که دارای تداوم فعالیت هستند از شرکت هایی که قادر به تداوم فعالیت نیستند، به گزارش حسابرسی صادر شده ‌در مورد آن شرکت ها رجوع می شود، بدین مفهوم که هر گاه به واسطه وجود بند شرطی درباره ابهام اساسی درباره تداوم فعالیت شرکت، گزارش حسابرسی شرکت، مشروط یا مردود شده باشد آن شرکت را جزو شرکت های بدون فعالیت محسوب کرد و سایر شرکت های که در گزارش حسابرسیشان اشاره ای به موضوع ابهام تداوم فعالیت نشده باشد جزء شرکت های دارای تداوم فعالیت محسوب می شود.

از مزایای این روش، شناسایی آسان شرکت های دارای تداوم فعالیت از شرکت های فاقد تداوم فعالیت است و از محاسن دیگر آن، دقت نسبتاً بیشتر آن در مقایسه با روش ارزیابی تداوم فعالیت با بهره گرفتن از مقررات قانون تجارت می‌باشد(به واسطه اینکه در ماده ۱۴۱ قانون تجارت صرفاً علت ورشکستگی را به بیشتر بودن زیان انباشته شرکت از نصف سرمایه شرکت منتسب داشته و سایر عوامل را در نظر نگرفته است).

۱-۲-۵-۲- برقرار نبودن فرض تداوم فعالیت

حسابرسان باید خطر برقرار نبودن فرض تداوم فعالیت را ارزیابی کند. نشانه های خطر و تردید درباره تداوم فعالیت واحد مورد رسیدگی می‌تواند از صورت‌های مالی یا منابع دیگر به دست آید. نمونه هایی از چنین نشانه هایی که باید مورد توجه حسابرس قرار گیرد، ذیلاً درج شده است . این فهرست تمامی موارد ممکن را در بر نمی‌گیرد و وجود یک یا چند مورد از آن ها نیز لزوماًً به معنای تردید درباره فرض تداوم فعالیت نیست (کمیته فنی سازمان حسابرسی،۱۳۷۷)

۱-۱-۲-۵-۲-نشانه های مالی

• • فزونی کل بدهی ها بر کل دارایی ها یا فزونی بدهی های جاری بر دارایی های جاری.

• • نزدیک شدن سررسید بدهی ها با شرایط غیر قابل تغییر که دور نمایی واقع بینانه برای پرداخت یا تمدید آن ها وجود ندارد، یا اتکای بیش از حد بر استقراض کوتاه مدت برای تأمین مالی دارایی های بلندت مدت.

• • نامساعد بودن نسبت های مالی اصلی.

• • زیان های عمده عملیاتی.

• • عدم پرداخت سود سهام یا تعویق در پرداخت آن.

• • ناتوانی در پرداخت به موقع حسابهای پرداختنی (تجاری).

• • وجود دشورای در رعایت شرایط مقرر در قرار دادهای وام.

• • تغییر شرایط خرید کالا و دریافت خدمات از اعتباری به نقدی.

• ناتوانی در تأمین منابع مالی لازم برای تولید و عرضه محصول اصلی جدید یا سایر سرمایه گذاریهای ضروری.

۲-۱-۲-۵-۲-نشانه های عملیاتی

• • از دست دادن مدیران اصلی بدون جایگزینی آن ها.

• از دست دادن بازار عمده فروش محصولات، مجوز یا امتیاز ساخت با اهمیت یا تأمین کننده اصلی یا خدمات و مشکلات کارگری یا کمبود مواد اولیه و قطعات با اهمیت.

۳-۱-۲-۵-۲-سایر نشانه ها

• • عدم رعایت الزامات مربوط به سرمایه یا سایر الزامات قانونی.

• • وجود دعاوی حقوقی در جریان علیه واحد مورد رسیدگی که در صدور رأی محکومیت واحد مذکور، تحمل نتایج آن احتمالاً خارج از توان واحد مورد رسیدگی است.

• تغییر قوانین یا سیاست های دولت به گونه ای که آثار مالی منفی بر واحد رسیدگی داشته باشد.

۳-۵-۲ ارزیابی تداوم فعالیت با کمک نسبت های مالی

ورشکستگی های بی سابقه شرکت های اروپایی و آمریکایی در سنوات اخیر و نگرانی منطقی سرمایه گذاران و سهام‌داران از بازگشت اصل و سود سرمایه شان، موجب تقاضای آن ها جهت ارائه ابزارهای بهتری جهت ارزیابی میزان توانایی شرکت ها برای تداوم فعالیت و پرداخت بازده و سود مورد انتظار سرمایه گذاران، همچنین برگشت اصل سرمایه شان شده است. تحقیق مسایل مالی و حسابداری در پاسخ به تقاضای آن ها، پا را از محاسبات اولیه نسبت های مالی شرکت ها فراتر گذاشته و سعی در ارائه مدل های مالی که از ترکیب این نسبت ها حاصل شده و قادر است عملکرد و توانایی پرداخت سود و تداوم فعالیت شرکت ها را بهتر اندازه گیری کند، دارند.

حاصل تلاش‌های مذکور در ارائه مدل های مختلف پیش‌بینی ورشکستگی و تداوم فعالیت شرکت ها با میزان موفقیت متفاوت ظاهر شده؛ نکته مهم آن است که هر یک از این مدل ها با کاربرد ترکیبی از نسبت های گردش عملیات شرکت ها سعی در پیش‌بینی فعالیت و نتایج عملیات آتی شرکت ها را دارند.

1. 1. از مال موردنیاز بی‌واسطه و مستقیم استفاده کند؛

1. صاحب حق آن را به وسیله شخص دیگر اعمال کند و از او بخواهد که مالی را تسلیم کند یا کار مطلوب را انجام دهد.

پس به حکم منطق می‌توان حقوقی را که امتیاز انتقاع از اشیا را به شخص می‌دهد، به دو گروه تقسیم کرد: حق عینی که حاوی امتیاز انتقاع مستقیم است و حق دینی که به شخص اختیار می‌دهد، مطالبه کار یا مالی را از شخص دیگر به او دهد (کاتوزیان، ۱۳۸۷: ص ۴۵۳).

حقوق ‌دانان برای تحلیل این دو نوع حق، چهار رکن بیان ‌داشته‌اند که در ذیل بیان می‌گردند:

الف) ارکان اساسی حق عینی

1. 1. صاحب حق یا مالک

1. 1. موضوع حق یا ملک و آن چیزی است که شخص مالک نسبت به آن حق دارد.

1. 1. ملکیت یا مالکیت و آن یک رابطه حقوقی یا مفهوم تصوری بین «مالک» و «ملک» است که قانون آن را معتبر شناخته و مردم را مکلف به احترام آن نموده است. از این رو گفته می‌شود که «حق عینی» در مقابل تمام افراد جامعه است و در اثر این امر، حق تعقیب به صاحب حق عینی داده می‌شود و مالک می‌تواند مال خود را در دست هرکس بیابد، بگیرد.

1. جزا که آن در خارج به دو گونه ظهور می‌کند: یکی حمایت قانون از صاحب حق تا کسی نتواند به مالک تعدی کند و دیگر اجبار به رفع تجاوز، در صورتی که تعدی صورت گرفته باشد. مثلا هرگاه کسی مال دیگری را غصب کند، قانون او را مجبور می‌کند که مسترد دارد و اگر تلف شده باشد، ملزم می‌شود بدل آن را به مالک بدهد. از این رو عده‌ای از حقوق ‌دانان جزا را شرط تحقق حق می‌دانند (امامی، ۱۳۷۶: ص ۱۲۶).

ب) ارکان اساسی حق دینی

1. 1. صاحب حق یا متعهدله یا طلبکار و یا داین

1. 1. متعهد یا بدهکار و یا مدیون و آن کسی است که در مقابل متعهدله، مکلف و ملزم به دادن چیزی یا انجام عملی یا خودداری از عملی است.

1. 1. طلب یا دین که آن یک رابطه حقوقی یا یک امر اعتباری و تصوری است که قانون در اثر آن به بستانکار و متعهدله اختیار می‌دهد که از بدهکار مطالبه ایفای تعهد را بنماید.

1. جزا و آن حمایت قانون از طلبکار است. هرگاه مدیون یا متعهد از تکلیف قانونی سرباز زند، دولت، متعهد را مجبور به انجام آن می‌کند (همان، ص ۱۲۷).

۱-۳- مالکیت

به منظور بررسی مالکیت موقت، ابتدا باید با مفهوم مالکیت آشنا شد و ویژگی‌های آن را مورد مطالعه قرار داد. ‌بنابرین‏ در این قسمت مالکیت و مطالب مرتبط با آن مطرح می‌گردد.

۱-۳-۱- مفهوم مالکیت

۱-۳-۱-۱- مالکیت در لغت

مالکیت کلمه‌ای عربی و از مصدر جعلی است و از ریشه ملک اخذ شده است. معنای لغوی آن را برخی مالک بودن و مالکی و گروهی مالک بودن و دارندگی و عده‌ای مالک بودن و ملک داشتن و بعضی مالک بودن به تنهایی بیان کرده‌اند (جعفری لنگرودی، ۱۳۸۶: ص ۱۲۳۱).

۱-۳-۱-۲- مالکیت در اصطلاح

همان گونه که برخی از لغویون «ملک» و «مالکیت» را به آثار آن معنا کرده‌اند (ابن منظور، ۱۴۰۸)، گروهی از فقها نیز در تعریف مالکیت، از آثار آن نام می‌برند و به عبارت دقیق‌تر «تعریف به اثر» کرده‌اند. شیخ انصاری ملکیت را نسبتی میان مالک و مملوک (انصاری، ۱۳۶۶: ص ۷۹) قرار داده است که از یک حکم تکلیفی انتزاع می‌شود. اما وی در جای دیگری از ملکیت به سلطنت فعلیه (همان، ص ۳۶۸) یاد ‌کرده‌است. سید یزدی آن را عبارت از سلطنت دانسته (طباطبایی یزدی، ۱۹۵۸: صص ۵۸-۵۷)، علامه نائینی مرتبه‌ای از مقوله جده (آملی، ۱۴۱۳: ص ۸۴) و آخوند خراسانی آن را نوعی اضافه (خراسانی، ۱۳۲۱: ص ۳۰۷) خوانده‌اند. در عبارات محقق اصفهانی، ملکیت به معنای واجد بودن، داشتن و دارا بودن دیده می‌شود (جزایری، ۱۴۱۶: ص ۱۱۵) در مصباح الفقاهه، برخی از فقها مالکیت را به احاطه و سلطنت تعریف نموده‌اند (توحیدی، ۱۳۷۱: ص ۴۴). برخی فقهای اهل سنت نیز از ملکیت به اختصاص یاد کرده‌اند (زحیلی، ۱۹۸۴: ص ۵۶).

حقوق ‌دانان نیز در خصوص تعریف اتفاق نظر ندارند. گروهی آن را رابطه‌ای میان شخص و چیز مادی می‌دانند که قانون آن را معتبر شناخته است (امامی، ۱۳۷۶: ص ۷۳). برخی می‌گویند، این رابطه به شخص مالک حق همه گونه تصرف و انتفاع را می‌دهد (صفایی،۱۳۸۰: ص ۲۳۰). برخی نیز به جهت دشواری تعریف، فقط به شمارش عناصر آن اکتفا نموده‌اند (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸: صص ۹۱-۸۸). در بعضی از نوشته های حقوقی آمده است: «مالکیت حقی است دایمی که به موجب آن شخص می‌تواند در حدود قوانین تصرف در مالی را به خود اختصاص دهد و به هر طریق که مایل است از تمام منافع آن استفاده کند» (کاتوزیان، ۱۳۸۸: ص ۱۶۳).

قانون مدنی ایران، تعریفی از ملکیت ارائه نکرده است (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸: ص ۶۰). در ماده ۳۵ «تصرف به عنوان مالکیت» را دلیل مالکیت دانسته است، امّا روشن است که قانون‌گذار در مقام بیان «اماره قانونی» است و به هیچ وجه نمی‌توان تعریف ملکیت را از این ماده به دست آورد.

با توجه به مطالب فوق می‌توان چنین استنباط نمود:

اولاً، برخی از آثار ملکیت نام برده‌اند نه معنای آن، ولی برخی دیگر با تفکیک ملکیت از آثارش، آن را به «واجدیت»، «داشتن» و «دارا بودن» معنا کرده‌اند. همین معنا را از استعمالات فصیح می‌توان به دست آورد. در آیه کریمۀ «فمن لم یجد فصیام ثلاثه ایام فی الحج» (بقره/ ۱۹۶) ‌در مورد کسی که نسبت به داشتن قربانی استطاعت ندارد و نیز در آیه کریمۀ «فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین» (نسا/ ۹۲) نسبت به کسی که اولین عدل کفاره را دارا نیست، «عدم الوجدان» به کار رفته است. در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم آمده است : «لی الواجد بالدین یحل عرضه و عقوبته» (حرعاملی، ۱۴۱۴: ص ۹۰) که مقصود از آن، مماطله نسبت به ادای دین با وجود «دارایی» می‌باشد- عبارت «وجدان» که معادل فارسی آن «داشتن» یا «دارایی» است، به کار رفته است.

چنانچه معنای ملکیت را «واجدیت» که معادل فارسی آن «داشتن» یا «دارا بودن» است، بدانیم، بر تمامی انواع ملکیت قابل صدق است، بدون آن که نیازی به قرینه باشد. گفتنی است رابطه‌ای که میان «دارا بودن» و آثار ملکیت از قبیل سلطنت است، به گونه‌ای می‌باشد که اگر کسی «دارا» باشد، می‌توان گفت، بر متعلق «دارایی» سلطه دارد، ولی عکس آن صادق نیست؛ زیرا لزوماًً این گونه نیست که اگر شخصی بر چیزی سلطه داشت، واجد آن شیء نیز باشد.

ثانیاً، ملکیت به معنای «واجدیت»، «داشتن» و «دارا شدن» بهتر است. البته تحقق این مفهوم به طرف نیاز دارد؛ زیرا «ملکیت» یا «داشتن» از مفاهیم ذات اضافه است (نراقی، ۱۳۸۴: ص ۱۱۳)، لذا هر گاه سخن از «داشتن» به میان می‌آید، بلافاصله این پرسش را نیز به دنبال دارد که «داشتن چه چیز؟» یا «ملکیت نسبت به چه چیز؟». پس از آن که طرف ملکیت معلوم شد، آثاری متناسب با طرف ملکیت، بر چنین «دارا شدنی» بار می‌شود. دیگر تعریف‌های ارائه شده غالباً یا تعریف به اثر است، یا مشکل دیگری دارد.

۱-۳-۲- مراتب مالکیت

برای مالکیت چهار مرتبه قابل تصور است:

1. 1. مالکیت حقیقی که عبارت از سلطنت تام است، به صورتی که زمام مملوک حدوثاً و بقا در دست مالک است، این مالکیت مخصوص خداوند است؛

اولین بحث ‌سرمایه ‌اجتماعی در کارهای جامعه شناسان کلاسیک، درونی کردن ارزش‌ها می‌باشد که ایده هایی را از دورکیم و وبر با خود دارد(protest, 2007) . وبر از یک نظم اخلاقی که در رفتار اقتصادی متقابل وجود دارد یاد می‌کند، که تحت تاثیر الزامات ارزشی است و در طی فرایند جامعه‌پذیری آموخته می‌شود. دومین سرچشمه بحث ‌سرمایه‌اجتماعی در کارهای کلاسیک‌ها به کارهای زیمل بر می‌گردد، در آنجایی که او بر ‌پویایی‌های‌ پیوستگی گروهی تأکید می‌کند و این ایده‌ای بود که به وسیله نظریه‌پردازان مبادله دنبال شد. سومین منبع ‌سرمایه ‌اجتماعی در کار کلاسیک‌ها توسط مارکس و در تحلیلی که ‌در مورد آگاهی طبقاتی پیدا کردن پرولتاریا و تبدیل شدن آن ها به یک طبقه برای خود، انجام داد ارائه شده است. انسجام به عنوان یک منبع ‌سرمایه ‌اجتماعی از درونی کردن ارزش‌های ناشی از اجتماعی شدن یا مبادلات متقابل ناشی نشده، بلکه در واکنش موقعیتی نشان دادن یک طبقه از مردم ناشی می‌شود(ماجدی، ۱۳۸۳). آخرین منبع برای مفهوم ‌سرمایه‌اجتماعی در کار کلاسیک‌های جامعه‌شناسی به موضوع اعتماد لازم الاجرا باز می‌گردد که سرچشمه‌هایش در بحث‌های وبر پیدا می‌شود. یک تمایز کلاسیک بین عقلانیت ذاتی و رسمی ‌در معاملاتی که در بازار صورت می‌گیرد وجود دارد. نقطه اصلی در این دیدگاه این است که افراد عضو گروه، خواستهای فعلی خود را برای انتظارات جمعی آینده در مرتبه دوم قرار می‌دهند.

۲-۲-۴-۲- کاربردهای معاصر ‌سرمایه ‌اجتماعی

‌سرمایه‌اجتماعی با نظریه های بوردیو، کلمن و پوتنام تکامل پیدا کرد که در ذیل به تشریح ان می پردازیم:

۱- ‌سرمایه‌اجتماعی از دیدگاه بوردیو

بوردیو سه نوع سرمایه را شناسایی نمود؛ این اشکال سرمایه عبارتند از شکل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی. شکل اقتصادی سرمایه بلافاصله قابل تبدیل به پول است مانند دارایی‌های منقول و ثابت یک سازمان، سرمایه فرهنگی نوع دیگر سرمایه است که در یک سازمان وجود دارد مانند تحصیلات عالیه اعضای سازمان که این نوع سرمایه نیز در برخی موارد و تحت شرایطی قابل تبدیل به سرمایه اقتصادی است و سرانجام شکل دیگر سرمایه، سرمایه اجتماعی است که به ارتباطات و مشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد و می‌تواند به عنوان ابزاری برای رسیدن به سرمایه های اقتصادی باشد(Winter,2012).

در واقع بوردیو اولین تعریف ‌در مورد سرمایه اجتماعی را در سال ۱۹۷۳ و با این مضمون ارائه می‌کند: سرمایه موجود در روابط اجتماعی که می‌تواند در صورت لزوم حمایت‌های مفید را فراهم کند، یک سرمایه ناشی از محترم بودن و شرافتمند بودن که غالباً اگر فرد بخواهد که در موقعیت‌های از نظر اجتماعی مهم مشتری جذب کند، وجودش ضروری است.

برای فهم تفکر بوردیو ‌در مورد سرمایه ‌اجتماعی باید ‌به این موضوع توجه کنیم که اصلی ترین مسئله او فهم سلسله مراتب اجتماعی است. او با مجموعه ای از ایده ها سر و کار داشت که عمیقا تحت تاثیر جامعه شناسی مارکسیستی بود و بر این اعتقاد بود که سرمایه اقتصادی ریشه تمامی ‌انواع دیگر سرمایه است.

۲- سرمایه اجتماعی از دیدگاه کلمن

دومین نظریه پرداز مهم ‌در مورد سرمایه اجتماعی جامعه شناس آمریکایی جیمز کلمن بوده که تأثیر قابل ملاحظه‌ای در مطالعات آموزش و پرورش دارد. کلمن در یک سلسله تحقیقات ‌در مورد موفقیت‌های آموزشی در محل‌های زندگی اقلیت یا محرومان آمریکا نشان داد که سرمایه اجتماعی می‌تواند منافع واقعی برای فقرا و اجتماعات حاشیه‌ای فراهم آورد(Field,2003).

کلمن برای تعریف سرمایه اجتماعی از نقش و کارکرد آن کمک گرفت و تعریفی کارکردی از سرمایه‌اجتماعی ارائه داد و نه تعریف ماهوی. بر این اساس، سرمایه اجتماعی عبارت از ارزش آن جنبه از ساختار اجتماعی که به عنوان منابعی در اختیار اعضا قرار می‌گیرد تا بتوانند به اهداف و منافع خود دست پیدا کنند. کلمن می‌گوید: سرمایه اجتماعی هنگامی به وجود می‌آید که روابط میان افراد به شیوه‌ای دگرگون می‌شود که کنش را تسهیل می‌کند(کلمن،۱۳۷۷).

۳- سرمایه اجتماعی از دیدگاه پوتنام

پوتنام از محققین اخیر سرمایه اجتماعی است. تأکید عمده وی به نحوه تأثیر سرمایه اجتماعی بر رژیم های سیاسی و نهادهای دموکراتیک مختلف است. پوتنام، سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه ها می‌داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده و درنهایت منافع متقابل آنان را تأمین خواهد کرد. از نظر وی اعتماد و ارتباط متقابل اعضا در شبکه، به عنوان منابعی هستند که در کنش‌های اعضای جامعه موجود است(Putnam, 2000).

اولین مشارکت مؤثر پوتنام در بحث سرمایه ‌اجتماعی مربوط به مطالعه‌ای است که ‌در مورد دولت‌های محلی در ایتالیا انجام داد. پوتنام سرمایه ‌اجتماعی را به عنوان اعتماد، هنجارها و شبکه هایی که همکاری را برای منافع دوجانبه تسهیل می‌کند، تعریف می‌کند(Winter, 2012).

پوتنام شش بعد را برای سرمایه اجتماعی تشخیص می‌دهد:

۱- خانواده، که در آن گونه‌های رسمی و غیر رسمی مشارکت مدنی اتفاق می‌افتد؛

۲- هدف، برخی از نهادها توجهشان معطوف به عموم مردم است، در حالی که برخی از سازمان ها توجهشان معطوف به ‌گروه‌های خصوصی است؛

۳- متصل شدن یا اتصال دادن، رابط اعتماد و کنش متقابل می‌تواند انشقاقات درون جامعه را از بین برده و اتصال برقرار کند یا به طور معکوس افراد ‌هم‌فکر یا متعلق به یک قومیت را به کنار هم بیاورد؛

۴- بی واسطگی اعتماد ممکن است از ارتباطات بی واسطه و چهره به چهره ریشه بگیرد یا اینکه از ارتباطات بی نام عمومیت پیدا کند؛

۵- لایه، لایه بودن/قوت و شدت، در یک طرف این طیف شبکه های چند لایه‌ای قوی و با دوام قرار داشته به طور مثال، مردمی که یکدیگر را از طریق شبکه های چندگانه دارای فصل مشترک می‌شناسند، و در طرف دیگر طیف رابطه های ضعیف و خیلی زودگذر که در اثر یک روز کار داوطلبانه در کنار هم حاصل می‌شود، قرار دارد

۶- موقعیت اجتماعی، پیوندهای همسایگی یک سر طیف سرمایه‌اجتماعی مبتنی بر مکان را آشکار کرده، در صورتی که ‌گروه‌های اینترنتی آن سر دیگر مبتنی بر کارکرد آن را مشخص می‌کند (Putnam, 2000).

هر سه نظریه پرداز با این نکته موافقند که سرمایه ‌اجتماعی نمی‌تواند در خارج از زمینه اجتماعی وسیعتر جامعه وجود داشته باشد، بوردیو بر روی طبقه و تقسیم طبقاتی یا حوزه های اجتماعی وسیعتر، کلمن بر دامنه‌ای از موضوعات یعنی از خانواده ها تا سازمان‌های رسمی و پوتنام بر روی مناطق وسیع تأکید می‌کند. ‌در مورد دیگری که این سه فرد قابل مقایسه می‌باشند، نقش مثبت و کارکردی است که سرمایه ‌اجتماعی می‌تواند داشته باشد و نتایجی که از وجود آن برای افراد و گروه ها حاصل می‌شود، منتهی بوردیو و کلمن هر دو بر افزایش پیدا کردن پایگاه اجتماعی افراد و موقعیت اقتصادی آن ها تأکید می‌کنند در حالی که پوتنام بر تأثیرات سرمایه‌اجتماعی بر افراد تمرکز نکرده بلکه او توجه مستقیمش را به مقیاس منطقه ای معطوف کرده، ‌جایی که سرمایه اجتماعی به وجود آمدن نهادهای دموکراتیک سرعت می‌بخشد.

اصغری مقدم(۱۳۸۷) به بررسی مقدماتی اعتبار و پایایی مقیاس های افسردگی، اضطراب و استرس (DASS) در نمونه های غیر بالینی پرداخت. نتایج تحلیل عامل اکتشافی نشان داد در حالی که ۱۴ عبارت متعلق به استرس بر روی یک عامل قرار می‌گیرد (عامل استرس)، ۲ عبارت از عبارات متعلق به مقیاس افسردگی و ۲ عبارت از عبارات متعلق به مقیاس اضطراب بر روی هر سه عامل افسردگی، اضطراب و استرس دارای بارهای عاملی بالایی هستند. پس از حذف این ۴ عبارت، نتایج تحلیل عامل اکتشافی ساختار سه عاملی (DASS) را تأیید کرد. در این مطالعه، پایایی مقیاس های DASS از طریق بررسی ضرایب همسانی درونی و ضرایب بازآزمایی تأیید شد. به علاوه، اعتبار سازه دو مقیاس افسردگی و اضطراب با بهره گرفتن از روش محاسبه همبستگی بین نمره های دو مقیاس مذکور با نمره های آزمودنی ها در مقیاس های افسردگی بک و پرسشنامه چهارسامانه ای اضطراب مورد تأیید قرار گرفت. اعتبار همزمان مقیاس های افسردگی، اضطراب و استرس از طریق مقایسه نمره های یک نمونه فرعی برگرفته شده از جمعیت عمومی جامعه (۳۱۵ نفر) با گروه همتایی از بیماران مبتلا به اختلالات روان شناختی (۱۳۰ نفر) مورد تأیید قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش می توان گفت مقیاس های افسردگی، اضطراب و استرس دارای شرایط لازم برای کاربرد در پژوهش های روان شناختی و موقعیت های بالینی با افراد ایرانی است.

کاویانی(۱۳۸۸) پایایی و روایی مقیاس بیمارستانی اضطراب و افسردگی (HADS): بیماران افسرده و اضطرابی ایرانی را بررسی کرد . یافته ها: مقیاس HADS و زیر مقیاس های اضطراب و افسردگی دارای روایی، پایایی و هماهنگی درونی مناسبی هستند. در این مطالعه چند نوع روایی (صوری، محتوا، همزمان مبتنی بر معیار بیرونی، همگرا و تمایزی) ارزیابی شد. نقاط برش زیر مقیاس ها ارائه شدند. نتایج نشان می‌دهد که HADS دارای اعتبار لازم برای کاربرد در جمعیت بالینی ایرانی را دارا است. نقاط برش ارائه شده در این مطالعه برای HADS، BDI و BAI با نمونه ارائه شده توسط مولفان آن ها تفاوت هایی دارد.

طهماسیان(۱۳۸۸) به بررسی رابطه بین ابعاد خودکارآمدی و افسردگی در نوجوانان پرداخت. یافته ها نشان داد که همبستگی نمره کلی خودکارآمدی و خودکارآمدی اجتماعی، تحصیلی، هیجانی و جسمانی با نمره افسردگی منفی است. به علاوه خودکارآمدی جسمانی در ایجاد نشانه های افسردگی در پسران اوایل، اواسط و اواخر نوجوانی و دختران اوایل و اواسط نوجوانی تاثیرگذار است. خودکارآمدی تحصیلی در پسران و دختران همه سنین، نقش معناداری در ایجاد افسردگی دارد. خودکارآمدی اجتماعی در ایجاد افسردگی نوجوانان معنادار نیست و خودکارآمدی هیجانی تنها در ایجاد افسردگی در دختران اوایل نوجوانی معنادار است.نتیجه گیری: سطوح خودکارآمدی با نمرات افسردگی رابطه معکوس و خودکارآمدی تحصیلی، بالاترین همبستگی را با افسردگی دارد. خودکارآمدی تحصیلی و جسمانی به ترتیب بهترین و خودکارآمدی اجتماعی کمترین بروز افسردگی در نوجوانان سنین مختلف هستند و خودکارآمدی هیجانی تنها در دختران سنین اواخر نوجوانی پیش‌بینی کننده بروز افسردگی است.

یافته های مطالعه یوسفی و همکاران (۱۳۸۶) نشان داد که نشخوار فکری، باورهای مثبت و منفی فراشناخت می‌توانند پیش‌بینی کننده افسردگی باشند. همچنین پژوهش بهرامی و رضوان (۱۳۸۶) بیانگر این بوده است که باورهای فراشناختی مثبت و منفی می‌توانند تداوم نگرانی را به دنبال داشته باشند.

تقوی (۱۳۸۴) به بررسی روایی و پایایی مقیاس خود سنجی افسردگی(DSRS) برای دانش آموزان ایرانی پرداخت. هدف از مطالعه حاضر ، بررسی روایـی و پایایی مقیاس خودسنجی افسردگی( DSRS ) در ایران بود . ‌به این منظور، در یک بررسی ۹۲۳ نفر دانش آموز از ۶ شهر بزرگ کشور یعنی شهرهای تهران، شیراز، مشهد ، اصفهان، تبریز و اهواز در مطالعه روایی مشارکت نمودند. نتیجه این مطالعه نشان داد که ضریب روایی مقیاس افسردگی DSRS که بر اساس ضریب همبستگی بین نـمرات حاصـل از اجرای دو مقـیاس خودسنـجی افـسردگی (DSRS) و فرم کوتاه مقیاس افسردگی کودکان(CDS-A، نجاریان، ۱۳۷۳) به دست آمد برای مجموع آزمودنی‌ها ، آزمودنیهای دختر و آزمودنیهای پسر در۶ شهر مذکور به ترتیب ۷۲ /۰ ، ۷۹ /۰ و ۶۱ /۰ بود. در مطالعه ای دیگر ، ۹۱۸ نفر دانش آموز از ۶ شهر مذکور به منظور بررسی پایایی مقیاس افسردگیDSRS مشارکت نمودند. پایایی مقیاس افسردگی DSRS به روش بـازآزمایی و در فاصله ۴ هفته از آزمایـش اول برای کل نـمونه،آزمودنی­های دختر، و آزمودنی های پسر به ترتیب ۷۵ /۰ ، ۷۴/۰ و ۷۲ /۰ بود. بر اساس همین مطالعه، ثبات درونی مقیاس افسردگی DSRS از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه و برای کل نـمونه، آزمـودنـیهای دخـتر، و آزمـودنـیهای پسر به ترتیب ضرایب ۸۱ /۰ ، ۸۲ /۰، و ۷۷ /۰ به دست آمد. در مجموع پژوهش حاضر نشان می­دهد که مقـیاس افـسردگی DSRS واجـد شرایـط لازم بـرای استفـاده در ارزیـابـی­هـای بالینـی و پژوهش­های روان شناختی در ایران می‌باشد .

۲-۲-۲- پیشینه پژوهش ها در خارج کشور

هایفل، لین، آبرامسون و هالبرستد^[۱۰۴] (۲۰۰۵)، نشان دادند که بیمارانی که از نظر پزشکی دارای افسردگی شدید تشخیص داده شده بودند، سبک های شناختی منفی تر داشتند، اما سطوح بالاتر نگرش های ناکارآمد را در مقایسه با کسانی که هرگز افسرده نشده اند را نشان نمی دهند.

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که نگرش های ناکارآمد؛ در جمعیت بزرگسال، عامل مهمی در پدیدآیی اختلال افسردگی و متغیر مهمی در پیش‌بینی آن است (ابراهیمی و همکاران، ۱۳۸۶) و همچنین طبق یافته های الیور^[۱۰۵] و همکاران (۲۰۰۱، به نقل از ابراهیمی و همکاران)، نگرش های ناکارآمد مهم ترین عامل معنی دار در پیش‌بینی نمرات افسردگی بیماران روانپزشکی است.

یافته های بارآ^[۱۰۶] و کاریسون – جونز^[۱۰۷] نشان داد که، نگرش های ناکارآمد یک پیش‌بینی کننده مثبت برای افسردگی است (۱۹۹۲، به نقل از لیو). وایس و بارنس^[۱۰۸] (۱۹۸۶) گزارش کردند که تعامل معنادار نگرش های ناکارآمد با حوادث استرس زای زندگی یک پیش‌بینی کننده خوب برای نشانه های افسردگی هستند (به نقل از همان).

مرور فراتحلیلی گلدستون و کازلو^[۱۰۹] (۱۹۹۵) نشان داد که سبک اسنادی منفی، شامل انتساب درونی برای حوادث منفی، با افسردگی در کودکان ارتباط دارد. یافته های لاگرانژ^[۱۱۰] و همکاران (۲۰۰۸) نیز حاکی از آن است که نمره کودکان در سیاهه سه گانه شناختی (فرم کودک)، با افسردگی آنان ارتباط معنی داری دارد. همچنین نتایج تحقیقات نشان داد که نشخوار، یک عامل آسیب پذیری شناختی برای علائم افسردگی نوجوانان است (روود^[۱۱۱] و همکاران، ۲۰۰۹).

نتایج تحقیقات بیانگر رابطه میان ابعاد فراشناختی و انواع گسترده ای از اختلال های روانی، به ویژه اختلال های هیجانی از جمله اختلال اضطراب فراگیر (ولز و کارتر^[۱۱۲]، ۲۰۰۱)، افسردگی (ولز، ۲۰۰۰)، خود بیمار انگاری (بومن و میجر^[۱۱۳]، ۱۹۹۹)، اختلال استرس پس از سانحه (ریوسیس^[۱۱۴] و ولز، ۲۰۰۶) اختلال وسواس – اجباری (ولز و پاپاجورجیو^[۱۱۵] و هراس اجتماعی (ولز، ۲۰۰۰) هستند.

نیکولز (۲۰۰۸) در آمریکا به بررسی نقش ۱) نگرش دانشجویان به رایانه؛ ۲) انگیزش درونی و بیرونی؛ ۳) رضایت­مندی؛ ۴) پیشینه تحصیلی؛ و ۵) وضعیت دموگرافیک دانشجو در پیش ­بینی ادامه دروس آنلاین پرداخته است. نمونه پژوهش ایشان ۸۷ دانشجوی رشته تربیت بدنی بوده است. نتایج تحقیق نشان داد، معدل مقطع دبیرستان مهم‌ترین پیش­بین است، و در مقام مقایسه، خانم­ها انگیزش درونی و بیرونی بیشتری نسبت به آقایان دارند.

هرنانز^[۲۰۹](۲۰۰۸) به شناسایی عوامل پیش ­بینی کننده موفقیت دانشجو در دروس برخط از دیدگاه مدرسین برخط پرداخته است. در این تحقیق پرسشنامه­ای بر اساس نظریه حضور اجتماعی و نظریه غناء رسانه^[۲۱۰]تدوین و با بهره گرفتن از تحلیل عاملی اعتباریابی شده است. داده های ۱۹۲ مدرس برخط، جمع‌ آوری شد. چهار عامل که ۴۸٫۸ % واریانس را تبیین می­کرد عبارتند از: ۱) بی واسطه­گی^[۲۱۱]؛ ۲) بی واسطه­گی فناورانه^[۲۱۲]؛ ۳) ارتباطات برخط و تعاملی بودن ۴) صمیمیّت^[۲۱۳]. نتایج تحلیل عاملی نشانگر اهمیت حضور اجتماعی در مقابل نظریه غناء رسانه بوده است. نتیجه تحلیل رگرسیون، دو عامل از چهار عامل فوق را به عنوان پیش­بین موفقیت دانشجویان از دید مدرسان شناسایی ‌کرده‌است. این دو عامل ۱۱ درصد واریانس را تبیین می­ کند که عبارتند از: ۱) ارتباطات برخط و تعاملات ۲) بی واسطه­گی. به طور خلاصه این پژوهش بر تأثیر حضور اجتماعی و عدم فاصله روانی بین مدرس و یادگیرنده و افزایش تعامل بین آن‌ ها به عنوان عامل مؤثر در موفقیّت دانشجوی الکترونیکی از منظر مدرسین برخط تأکید می­ کند.

برنارد و همکارانش^[۲۱۴](۲۰۰۹) با بهره گرفتن از فرا تحلیل به بررسی نقش انواع تعامل در پیشرفت تحصیلی یادگیرنده از راه دور پرداخته‌اند. این پژوهشگران از بین یک هزار و ۳۴ پژوهش گزارش شده مربوط به سال­های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۶ با توجه هدف پژوهش ۷۴ مورد را انتخاب کرده ­اند. تعامل در این پژوهش به سه دسته تقسیم شده است: ۱) تعامل یادگیرنده با استاد؛ ۲) تعامل یادگیرنده با یادگیرنده و ۳) تعامل یادگیرنده با محتوا. نتایج این فرا تحلیل حاکی ست، هر سه نوع تعامل نقش معناداری در پیشرفت تحصیلی یادگیرنده دارند. نتایج مقایسه­ ای انواع تعامل نشان داد که اثر تعامل یادگیرنده- یادگیرنده و یادگیرنده -محتوا بر پیشرفت تحصیلی یادگیرنده به مراتب معنادار­­تر از تعامل یادگیرنده-مدرس است.

پارک و چوئی (۲۰۰۹) پژوهش خود را بر افت تحصیلی دانشجویان در کارآموزی­های برخط متمرکز ‌کرده‌است. آمار توصیفی در سال ۲۰۰۲ نرخ افت تحصیلی را ۴۶% و در سال ۲۰۰۵ این نرخ را ۵۴٫۲% نشان می­دهد. برای بررسی این مشکل با بهره گرفتن از پرسشنامه اطلاعات مربوط به سن، جنسیت، سطح تحصیلات، برداشت دانشجو از حمایت خانوادگی و سازمانی، رضایت و ارتباط جمع‌ آوری شد. نتیجه این تحقیق نشان داد از بین متغیرهای انگیزشی، ارتباط و از بین سایر متغیرها، پشتیبانیِ سازمانی، قابلیت پیش ­بینی موفقیت کارآموزان برخط را دارد.

کینگ­یی^[۲۱۵]و همکارانش (۲۰۰۹) با بهره گرفتن از بررسی پیشینه پژوهش­های انجام شده در زمینه پذیرش سیستم­های یادگیری برخط، چهار عامل تعیین کننده برای یادگیری آنلاین مشخص کرده ­اند:

1. 1. جنسیت: بررسی پیشینه در این پژوهش حاکی ست خودکارآمدی رایانه­ای،^[۲۱۶]برداشت از مفید بودن،^[۲۱۷]برداشت از سهولت استفاده^[۲۱۸]و هدف گزینی رفتاری^[۲۱۹] در افراد مذکّر به مراتب بالاتر از خانم‌ها است. بر این اساس پیش ­بینی می‌شود موفقیت دانشجویان مذکّر بیشتر باشد.

1. 1. نگرش­ها: نگرش مثبت و منفی در پذیرش و ادامه تحصیل به روش آنلاین تأثیر دارد، مواردی چون اضطراب رایانه­ای،^[۲۲۰]عدم آشنایی دانشجویان با روش جدید آموزشی در محیط بر­خط، تأخیر در دریافت پاسخ­ها و کم بودن تعامل دانشجویان با یکدیگر و دانشجویان با اساتید می ­تواند زمینه­ ساز نگرش منفی دانشجو شود. قاعدتاً نگرش منفی امکان افت در تحصیل برخط را به دنبال دارد.

1. 1. برداشت از مفید بودن: تصور یادگیرنده از مفید بودن آموزش برخط برای زندگی امروز یا آینده او، در پذیرش یا عدم پذیرش آموزش برخط تأثیر می­ گذارد. برداشت دانشجو از مفید بودن بر میزان رضایت وی از آموزش برخط و عملکرد تحصیلی او تأثیر مثبت دارد. ‌بنابرین‏ هر چه برداشت از مفید بودن یادگیری برخط بالاتر باشد احتمال پذیرش و موفقیت دانشجو در این سیستم بالاتر خواهد بود.

1. برداشت از سهولت استفاده: هر چه فرد برای یادگیری و استفاده از فناوری خاصی، تلاش کمتری نماید؛ احتمال تداوم استفاده از فناوری برای آن بیشتر خواهد بود. ‌بنابرین‏ هر چه کار با وب­سایت­های آموزشی آسان باشد، انتظار می­رود میزان ثبت نام و ماندگاری در سیستم­های برخط بیشتر باشد. (کینگ یی و همکاران، ۲۰۰۹).

گارلیک و همکارانش^[۲۲۱](۲۰۰۹) به بررسی عوامل پیش ­بینی کننده، نمره پیشرفت تحصیلی دانشجویان در یک درس آنلاین پرداخته­اند. در این پژوهش ۴۰ دانشجو که در درس شرکت کرده بودند، انتخاب شدند. متغیرهای پیش­بین عبارت بودند از جنسیت، سن، مرکز کنترل، معدل مقطع قبل. متغیر ملاک نیز نمره نهایی درس، نمره امتحان جامع و نمره تکلیف نوشتاری درس است. برای رسیدن به هدف پژوهش، پژوهشگران سه مدل جداگانۀ رگرسیون را ساختند. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد: معدل مقطع قبل برای نمره نهایی دروس و نمره تکلیف نوشتاری دانشجو پیش­بین معنی­داری است. جنسیت، سن و مرکز کنترل از قدرت پیش ­بینی معنی­داری برخوردار نیستند.

لیو، گمز و ین^[۲۲۲] (۲۰۰۹) نقش حضور اجتماعی^[۲۲۳] را در نمره نهایی و موفقیت یا عدم موفقیت دانشجو در دروس برخط، بررسی کرده ­اند. منظور از حضور اجتماعی میزان احساس، برداشت یا عکس‌العمل فرد به موجودیت­های ذهنی^[۲۲۴]در محیط­های بر خط؛ است. در این پژوهش از طریق پرسشنامه داده های ۱۰۸ دانشجوی مریلندی که حداقل در یک درس برخط شرکت کرده ­اند جمع‌ آوری شده است. برای پیش ­بینی تکمیل یا عدم تکمیل دروس از رگرسیون لجستیک استفاده شد و برای نمره نهایی A، B، C، تا W از رگرسیون لجستیک ترتیبی استفاده شد. نتایج نشان داده، حضور اجتماعی متغیری است که توانایی پیش‌بینی نمره نهایی دانشجو و موفقیت یا عدم موفقیت او را دارد. این پژوهش توجه به رویکرد تلفیقی و تشکیل جوامع یادگیری اجتماعی برای تضمین موفقیت یادگیرنده الکترونیکی را مهم می­داند.

1. 1. Park & Choi ↑

1. 1. Rekkedal ↑

1. 1. Berge & Huang ↑

1. 1. Boshier ↑

1. 1. Frankola ↑

1. 1. learning style ↑

1. 1. locous of control ↑

1. 1. Chang& Ho ↑

1. 1. Levy ↑

1. 1. Redfield ↑

1. 1. besich ↑

1. 1. Frydenberg ↑

1. 1. Nistor& Neubauer ↑

1. 1. Willging &Johnson ↑