گفتار دوم: داوری
بند اول: تعاریف
۱) تعریف لغوی
در لغت به معنی عمل داور، قضا، حکومت، حکم دیوان کرون، حکمیت محاکمه کردن و یکسو نمودن میان نیک و بد و حکم میان دو خصم آمده است.
۲) تعریف اصطلاحی
فعل داور است و داور کسی است که سمت قضا در دستگاه دولتی ندارد اما در مرافعات بالقوه یا بالفعل رسیدگی قضایی کرده و فصل خصومت نموده و رأی میدهد؛ در فقه آن را تحکیم گویند.
از داوری در رابطه با داوری بین المللی تعاریف مختلفی شده و هر کس بر اساس دیدگاه های حقوقی و وابستگیهای خود به قانونگذاری خاص تعریفی را ارائه نموده است. اما از آن میان تعریف «پروفسور رنه داوید» در کتاب خود تحت عنوان داوری در تجارت بین المللی جامع میباشد. به گفته وی «داوری عبارت است از شیوهای که با بهره گرفتن از آن دو یا چند شخص حل مسئلهای را که در آن ذینفع هستند به یک یا چند شخص دیگر داور یا داوران میسپارند که اختیارشان در حل قضیه ناشی از یک قرارداد خصوصی است و بر اساس این قرارداد تصمیم گیری میکنند بدون آن که برای انجام این وظیفه از جانب دولت به آن ها تفویض اختیار شده باشد». و تعریف دیگری که درخور توجه میباشد آن است که در ماده ۳۷ قرارداد سال ۱۹۰۷ لاهه راجع به حل مسالمتآمیز اختلافات بین المللی منعکس است «هدف و موضوع داوری، حل اختلافات بین کشورها توسط داوران انتخابی خویش بر اساس احترام به مقررات حقوقی است».
بند دوم: شیوه های داوری
از دیدگاهی داوری قضاوت است و جنبه دادگاهی دارد که روشی است برای حل و رفع اختلافات که در این خصوص تصمیم داور دارای خصیصهای مختوم است و دیگر قابل رسیدگی مجدد توسط یک مرجع قضایی یا داوری نیست و رأی داور برای طرفین لازمالاتباع است. البته باید دانست این امر مختوم بدان معنی نیست که رأی داوری قابل تغییر نباشد، اما موارد تغییر محدود است به: یکی تفسیر رأی از جانب مرجع داوری صادر کننده رأی و دیگر تجدید نظر در رأی چنانچه در قرار حکمیت این امر پیش بینی شده باشد. از دیدگاهی دیگر داوری جنبه قراردادی دارد در اینجا اختیار و قدرت داور ناشی از اراده طرفین است که نسبت به موضوع داوری توافق کرده اند. باید دانست چنانچه هر طریقی توسط قانون یا دادگاه جهت حل اختلاف به طرفین تحمیل شود دیگر موضوع تلقی نمی شود و دیگر داوری با قضاوت توسط داوران و قضات دولتی متفاوت است چرا که در نظامهای حقوقی جهان قضات دارای صلاحیتهای اصلی و ذاتی میباشند و قضات جزئی از حاکمیت هستند در حالی که داوری امر استثنایی است و طرفین با اراده آزاد باید بر آن توافق کرده باشند.[۷۰]
الف) داوری موردی
در داوری موردی یا اختصاصی همان گونه که از نامش پیدا است، ساختار داوری و چگونگی برگزاری آن مختص به دعوا و مورد مطروحه میباشد و با توافق طرفین و متناسب با دعوای آن ها تعیین می شود. این داوری تنها در خصوص آن دعوا میباشد و پس از پایان داوری، ساختار و قالب آن در پرونده مربوطه ضبط و بایگانی می شود و به طور معمول نیز در مورد یا دعوای دیگری قابل استفاده نیست. در این نوع داوری طرفین چگونگی اجرای تمامی مراحل داوری از شروع تا صدور رأی را پیش بینی میکنند.
به عبارت دیگر طرفین یا قواعد شکلی مربوط به مراحل مختلف رسیدگی را خود طراحی و تدوین میکنند یا از قواعد داوریهای موجود به عاریه می گیرند.
این قواعد شامل آیین یا تشریفات داوری، تعداد داوران و چگونگی تعیین یا نصب آن ها، ترتیب ارائه مدارک و شهادت شهود، چگونگی زمانبندی برای اداره و اجرای داوری و سایر موارد لازم برای بازتاب خصوصیات قرارداد موضوع دعوی خواهد بود.
در برخی موارد که طرفین، داوری را برای حل اختلاف خود انتخاب میکنند، جزییات ساختار و چگونگی برگزاری این داوری را تعیین نمیکنند یا این که برای مثال تنها محل برگزاری را مشخص مینمایند. در چنین حالتی که طرفین در مورد نوع داوری سکوت کرده اند، داوری به شکل موردی خواهد بود. گر چه به طور معمول قانون یا قواعد داوری محل داوری باید اعمال گردد تا جزییات و چگونگی برگزاری داوری معین شود.
خصوصیت ویژهای نوع داوری ان است که از همه سازمان های داوری مستقل است و قواعدی که طرفین تعیین میکنند درباره همان دعوا و بین همان طرفین خواهد بود. قواعدی که طرفین در این نوع داوری مشخص میکنند با وجود اختلافات بین خود آن ها، به عمل در میآیند و پس از پایان داوری و صدور رأی نیز از بین میروند.
در داوری موردی سازمان یا مؤسسه داوری وجود ندارد که روش تشکیل و کنترل جریان داوری مختص به خود را داشته باشد. به این دلیل، در این نوع داوری طرفین از نهایت انعطافپذیری در توافق و تعیین جنبه های شکلی برخوردارند. این اختیار و آزادی تنها تابع قواعد آمره قانون محل داوری میباشد.
تدوین قواعد داوری موردی
همان گونه که گفته شد قواعد داوری موردی ساخته و تنظیم شده توسط طرفین داوری است. بنابرین وقتی طرفین قصد دارند که قواعد داوری مختص به دعوای خود را داشته باشند، باید در خصوص جزییات این قواعد و روی برگزاری این داوری توافق نمایند. در وضع و تدوین این قواعد طرفین می توانند از متخصصان و حقوق دانان (وکلا یا مشاوران حقوقی خود) کمک بگیرند تا قواعدی جامع و فراگیر برای مورد خود داشته باشند.
یک راه به نسبت ساده برای تدوین و تنظیم قواعد داوری موردی، انتخاب از قواعد داوری مدون موجود و درج آن ها در متن موافقت نامه داوری است. چنین قواعدی تمام یا غالب نکات لازم برای برگزاری داوری را دربر دارند. یکی از قواعد داوری معمول و رایج برای داوریهای بین المللی، قواعد داوری آنسیترال میباشد. این قواعد را میتوان تعدیل نمود تا مناسب داوری مورد نظر باشد. مزیت این کار این خواهد بود که قواعد مربوط به مراحل مهم داوری هیچ گاه از نظر دور نخواهند شد.
در داوریهای موردی میتوان از خدمات یک سازمان داوری بهره جست، برای مثال برای انتخاب داور جایی که طرفین خود نتوانند در انتخاب آن به توافق برسند، ممکن است یک مقام ناصب را برای تعیین داور انتخاب کنند، این مقام ناصب می تواند یک سازمان داوری بین المللی باشد.
