مقصود از مصونیت قضایی این است که نمایندگان دولت ها، برخلاف مردم و اتباع خارجی دیگر از حیطه قدرت اجرای قانون کشور پذیرنده خارج هستند. همان گونه که ملاحظه می شود، این تعریف به طور صریح، به خلاف اصل بودن این نوع مصونیت اشاره دارد و کاملا بدیهی نیز می‌باشد. زیرا اصل حاکمیت کشورها باعث می شود تمام اشخاص و اشیای که در آن واقع اند، تحت صلاحیت قوانین و دادگاه های آن باشد.

عدم شمول قانون بدین معنی نیست که دادگاه صالح رسیدگی به موضوع نمی باشد زیرا دادگاه های هر کشور نسبت به کلیه مسائلی که مربوط به نظم عمومی کشور است، صلاحیت دارند. مصونیت قضایی بدین معنی است که دادگاه صلاحیت خود را نسبت به نمایندگان دولت ها اعمال نمی کند و اگر صفت نماینده بودن از شخص زائل شود، دادگاه صلاحیت خواهد داشت او را تعقیب نماید. عدم صلاحیت زمانی صحیح است که موضوع اساسا مربوط به نظام جامعه کشور پذیرنده نباشد و این عدم صلاحیت حتی موقعی نیز که نمایندگان این صفت را از دست بدهند، باقی می ماند.^[۱۲۳]

به بیان دیگر هیچ کشور یا مقامات حکومتی را نمی توان بر خلاف اراده واقعی اش تابع قضاوت کشور دیگر قرار داد. مصونیت قضایی دارای سابقه طولانی در عرصه بین الملل است.

برخی تصور کرده‌اند که مصونیت های قضایی، نتیجه ی اصل عدم تعرض شخص نماینده است، لذا نوشته اند: «مهمترین نتیجه اصل عدم تعرض شخص، مصونیت اشخاص مشمول این اصل از تعقیب قضایی می‌باشد. مصونیت از تعقیب دیپلمات امری است مطلق و تحت هیچ شرایطی قابل تعقیب و یا محاکمه نیست».^[۱۲۴]

به نظر می‌رسد سخن فوق از هر نظر مردود است. زیرا مصونیت قضایی به هیچ وجه نتیجه ی مصونیت از تعرض نیست بلکه مصونیتی فوق العاده و اضافی بر آن است و دیگر اینکه مصونیت از تعقیب نمایندگان دولت ها به هیچ وجه مطلق نیست و در شرایط مختلف و بر حسب موقعیت می توان آن ها را تعقیب و محاکمه کرد. مانند موارد سلب مصونیت و همچنین استثنائات وارده بر مصونیت مدنی که در قسمت های بعد به توضیح آن خواهیم پرداخت. مبنای مصونیت قضایی، نظریه نمایندگی است و این توجیه تا زمانی قابل قبول است که اصل تساوی حاکمیت دولت ها خدشه دار نشود.

فیلیپ کایر، اقدامات نمایندگان را برای تعیین قلمرو مصونیت قضایی به سه دسته تقسیم ‌کرده‌است که عبارتند از:^[۱۲۵]

1. 1. فعالیت هایی که نمایندگان دولت ها به عنوان مامور دولت و به عنوان یکی از اجزای دولت انجام می‌دهند و اثر آن اعمال، در عرصه حقوق بین الملل ظاهر می شود. به طور مثال مذاکره برای انعقاد معاهده یا تقدیم اعتبارنامه. در صورت انجام اعمالی خلاف مقررات حقوق بین الملل، دولت میزبان اقدام می‌کند. در این موارد عدم صلاحیت محاکم ملی مطرح است و بحثی از مصونیت قضایی نیست.

1. 1. آن دسته از اعمال نمایندگان که به مقررات داخلی دولت فرستنده مربوط می‌گردد، نظیر جاسوسی علیه دولت فرستنده و یا افشا اسرار دولت فرستنده. در این موارد نیز عدم صلاحیت محاکم ملی مطرح است و بحثی از مصونیت قضایی نیست بلکه موضوع در دولت فرستنده مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1. اعمالی که نمایندگان دولت ها همانند یک فرد عادی و مقیم در دولت میزبان انجام می‌دهند. مصونیت قضایی تنها در این دسته مورد بحث قرار می‌گیرد.

همان گونه که اشاره شد، هدف از مصونیت قضایی، استقلال و آزادی عمل نمایندگان دولت ها در انجام وظایف محوله در کشور پذیرنده است. این مصونیت شامل مصونیت از تعقیب جزایی، مصونیت از تعقیب مدنی و اداری، مصونیت از ادای شهادت و بالاخره مصونیت از اقدامات اجرایی است.

بند اول: مصونیت از تعقیب جزایی

مصونیت جزایی مهمترین نتیجه مصونیت قضایی است. بر اساس این مصونیت، هرگاه مأموران دیپلماتیک و مأموران مأموریت‌ های ویژه، مرتکب عملی شوند که قانون کشور پذیرنده آن عمل را جرم شناخته باشد، نماینده مذکور از هر گونه تعقیب، بازداشت، بازجویی، بازپرسی و حضور در دادگاه و محاکمه معاف است. به عبارت دیگر مصونیت از تعقیب جزایی، مصونیت مطلق است. عهدنامه وین ۱۹۶۱ و ۱۹۶۹ در این مورد صراحت دارد^[۱۲۶] و رویه ی قضایی و عقاید علماء حقوق نیز در همین جهت است.

دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه کارکنان دیپلماتیک و کنسولی ایالات متحده در تهران می‌گوید: «هیچ یک از کارکنان دیپلماتیک و کنسولی ایالات متحده در تهران به هیچ وجه و شکلی محاکمه نشده و به عنوان شاهد مشارکت نخواهند کرد.»^[۱۲۷]

مسئله ای که در اینجا مطرح می شود این است که دامنه ی شمول این مصونیت چه جرایمی را در بر می‌گیرد؟ در پاسخ ‌به این سوال برخی نوشته اند: «مصونیت جزایی شامل کلیه انواع جرم می شود و ‌بنابرین‏، نماینده سیاسی را نمی توان برای ارتکاب هیچ یک از جرایم چه بزرگ، چه کوچک، چه جنحه و چه خلاف تحت تعقیب قرار داد.»^[۱۲۸] در این موارد مقامات پلیس یا قضائی می‌توانند موضوع را به وزارت امور خارجه اطلاع دهند که به سفیر اعلام شود و اقدام مقتضی برای جلوگیری از تکرار آن بنمایند یا اگر جرم شدید است، نماینده را به کشور خود روانه کنند. ^[۱۲۹]

اما باید توجه داشت که مأموران کنسولی از تعرض کیفری مصون هستند، اما این مصونیت جنبه مطلق ندارد و تنها به مناسبت اعمال ناشی از اجرای وظایف رسمی کنسولی است. ضمنا این مصونیت، ارتکاب جرایم بزرگ (درجه یک) و همچنین جرایم مشهود را در بر نمی گیرد.^[۱۳۰]

بند دوم: مصونیت از تعقیب مدنی

نمایندگان دول در امور زندگی خود به اقداماتی دست می‌زنند که ممکن است، مسئولیت آن ها را مطرح کند و موجب طرح دعوای مدنی علیه آن ها شود.

مصونیت از تعقیب مدنی بدین معنا است که نمایندگان دولت ها را نمی توان برای تخلف از تعهد حقوقی که نسبت به افراد به عهده داشته است، در دادگاه های کشور پذیرنده مورد تعقیب و مجازات قرار داد. کمیسیون حقوق بین الملل نیز مقصود از مصونیت مدنی و اداری را آن چیزی می‌داند که مصونیت کیفری نباشد.

‌در مورد مصونیت از تعقیب مدنی، در بین کنوانسیون های وین ۱۹۶۱، ۱۹۶۳ و ۱۹۶۹ تفاوت هایی وجود دارد که به نوع مسئولیت نمایندگان دولت ها بستگی دارد. هر کدام از این کنوانسیون ها استثنائاتی را برای مصونیت مدنی نمایندگان قائل شده اند. ‌بنابرین‏ در هیچ یک از این معاهدات، مصونیت مدنی جنبه مطلق نداشته است.^[۱۳۱]

استثنائات وارد بر این نوع مصونیت، نمایانگر توسعه ی مدرن حقوق مربوطه است و این نکته را منعکس می کند که مصونیت های شخصی مامورین دیپلماتیک را نباید بدون در نظر گرفتن صلاحیت اعطا نمود.

بند سوم: مصونیت از ادای شهادت

از جمله مصونیت هایی که نمایندگان دولت ها از آن برخوردارند و ارتباط نزدیکی با مصونیت قضایی دارد، مصونیت از ادای شهادت است. طبق این نوع مصونیت، نمایندگان دولت ها ملزم به ادای شهادت در دعاوی حقوقی و کیفری مطروحه در کشور پذیرنده نمی باشند.

همچنین یکی از مهم­ترین بخش­های نظام ارتباطی، پارازیت­ها هستند. پارازیت، هر جزئی است که موجب تحریف ارتباط­ها، باورها یا شناخت افراد از یکدیگر شود (وود^[۵۶]، ۱۹۹۸). تفکر غیرمنطقی در بسیاری موارد به نوروز و اختلال ارتباطی می­انجامد و منجر به الگوهای ارتباطی می­ شود که ادامه رابطه را مشکل­ساز می­ کند (الیس، ۱۹۹۳). بک معتقد است که مهم­ترین علت مشکلات زناشویی و روابط انسانی، سوءتفاهم است و به اعتقاد او تفاوت در نحوه­ نگرش افراد باعث بروز اختلافات و پی­آمدهای ناشی از آن می­گردد. با تأکید بر ارتباط صحیح میان زن و شوهر و با اصلاح نتیجه ­گیری آن­ها در قبال یکدیگر، با کاستن از شدت خصومت­ها ‌می‌توان روابط منطقی­تری میان خانواده ­ها ایجاد کرد (بک^[۵۷]، ۱۳۸۰).

اهداف پژوهش

اگرچه اختلالات و مشکلات مربوط به کارکرد جنسی، یکی از معضلات عمده افراد سوء مصرف کننده مواد مخدر افیونی و صنعتی ‌می‌باشد، ولی در ایران و سایر جوامع دنیا، مطالعات بسیار اندکی در رابطه ‌به این مسئله در معتادان انجام شده است. هانبری^[۵۸]، کوهن^[۵۹] و استیمل^[۶۰](۲۰۰۰) یک علت عمده این مسئله را احساس شرم بیماران از بیان مسائل جنسی خود به درمانگران اعتیاد و عدم گزارش آن می­دانند. همچنین درمان­گران اعتیاد نیز آن را یک مسئله خصوصی دانسته و کمتر مایلند در این رابطه با بیمار خود مصاحبه کنند (رایزن^[۶۱]، ۱۹۹۵).

پژوهشگر در این تحقیق به دنبال بررسی میزان رضایت جنسی معتادین اقدام­کننده به ترک و یا به عبارتی میزان رضایت این افراد از فعایت جنسی و تعریفی که از کارآمدی جنسی خود دارند، ‌می‌باشد. همچنین بررسی رابطه بین رضایت جنسی و میزان باورهای ارتباطی ناکارآمداین افراد و میزان سازگاری زناشویی در آن­ها و همسرانشان از اهداف عمده این تحقیق است. با توجه به اینکه مشکلات کارکرد جنسی ایجاد شده در اثر سوء مصرف موادمخدر معمولاً با قطع موادمخدر و گذشت زمان به راحتی به حالت طبیعی باز نمی­گردد، در این پژوهش به دنبال بررسی این مسئله هستیم که گذشت زمان پس از ترک چه تأثیری بر بهبود عملکرد جنسی و اصلاح باورهای ارتباطی ناکارآمد آنان و متعاقباً سازگاری زناشویی فرد و همسرش خواهد داشت.

اهداف جزئی پژوهش:

1. 1. بررسی تأثیر پیش ­بینی­کنندگی رضایت جنسی بر سازگاری زناشویی در افراد دارای سوء مصرف مواد

1. 1. بررسی تأثیر پیش ­بینی­کنندگی رضایت جنسی فرد بر سازگاری زناشویی همسر در افراد دارای سوء مصرف مواد

1. 1. بررسی تأثیر پیش ­بینی­کنندگی باور ارتباطی بر سازگاری زناشویی فرد در افراد دارای سوء مصرف مواد

1. 1. بررسی تأثیر پیش ­بینی­کنندگی باور ارتباطی فرد بر سازگاری زناشویی همسر در افراد دارای سوء مصرف مواد

1. 1. بررسی تفاوت رضایت جنسی در دو گروه افراد سوء مصرف ­کننده مواد (متقاضی ترک) و افراد دارای درمان نگهدارنده

1. 1. بررسی تفاوت سازگاری زناشویی فرد در دوگروه افراد سوء مصرف ­کننده مواد (متقاضی ترک) و افراد دارای درمان نگهدارنده

1. 1. بررسی تفاوت سازگاری زناشویی همسر فرد در دوگروه افراد سوء مصرف ­کننده مواد (متقاضی ترک) و افراد دارای درمان نگهدارنده

1. 1. بررسی تفاوت باورهای ارتباطی ناکارآمد فرد در دوگروه افراد سوء مصرف ­کننده مواد (متقاضی ترک) و افراد دارای درمان نگهدارنده

1. 1. بررسی تفاوت باورهای ارتباطی ناکارآمد همسر فرد در دوگروه افراد سوء مصرف ­کننده مواد (متقاضی ترک) و افراد دارای درمان نگهدارنده

1. 1. بررسی تأثیر مدت­زمان مصرف مواد بر رضایت جنسی، باورهای ارتباطی ناکارآمد و سازگاری زناشویی فرد در افراد دارای سوء مصرف مواد

1. 1. بررسی تأثیر مدت­زمان درمان اعتیاد فرد بر باورهای ارتباطی ناکارآمد و سازگاری زناشویی فرد در افراد دارای سوء مصرف مواد

1. بررسی تأثیر مدت­زمان درمان اعتیاد فرد بر باورهای ارتباطی ناکارآمد و سازگاری زناشویی همسر فرد در افراد دارای سوء مصرف مواد

سؤالات پژوهش

۱-

• 1. 1. آیا مدت­زمان مصرف مواد می ­تواند رضایت جنسی فرد را پیش ­بینی ­کند؟
  1. 1. آیا مدت­زمان مصرف مواد می ­تواند باورهای ارتباطی ناکارآمد فرد را پیش ­بینی ­کند؟
  1. آیا مدت­زمان مصرف مواد می ­تواند سازگاری زناشویی فرد را پیش ­بینی ­کند؟

۲-

• 1. 1. آیا مدت­زمان درمان اعتیاد می ­تواند رضایت جنسی فرد را پیش ­بینی ­کند؟
  1. 1. آیا مدت­زمان درمان اعتیاد می ­تواند باورهای ارتباطی ناکارآمد فرد را پیش ­بینی ­کند؟
  1. 1. آیا مدت­زمان درمان اعتیاد می ­تواند سازگاری زناشویی فرد را پیش ­بینی ­کند؟
  1. 1. آیا مدت­زمان درمان اعتیاد فرد می ­تواند باورهای ارتباطی ناکارآمد همسر فرد را پیش ­بینی ­کند؟
  1. آیا مدت­زمان درمان اعتیاد فرد می ­تواند سازگاری زناشویی همسر فرد را پیش ­بینی ­کند؟

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مورد مطالعه

تاکنون تعریف­های مختلف و زیادی از اعتیاد و معتاد ارائه شده است ولی سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعتیاد را چنین تعریف ‌کرده‌است: «معتاد فردی است که در اثر استعمال مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدر، دارو و یا سایر مواد است و دارای سه مشخصه ذیل است:

1. 1. در اثر مصرف مکرر مواد یا دارو، عادت روانی ایجاد شده و این عادت فرد را به علت نیاز و تمایل روانی به سوی مواد مخدر یا دارو به حد وسواس تشویق و یا ترغیب نماید.

1. 1. 1. برای نگهداری اثری که منظور و مطلوب معتاد است مقدار مواد مصرفی افزایش یابد.

   

1. اعتیاد به مواد مخدر و یا دارو برای فرد و یا جامعه زیان آور باشد» (آزادفلاح، ۱۳۷۹).

رضایت جنسی به عنوان قضاوت و تحلیل هر فرد از رفتار جنسی خویش که آن را لذت­بخش تصور می­ نماید، تعریف می­ شود (‌جهان‌ فر، ۲۰۰۱).

کاترین اینگرام فوگل^[۶۲] مسائل جنسی را به عنوان یک جنبه مهم و طبیعی از زندگی شخصی افراد توصیف می­ کند و آن را فراتر از یک رفتار جنسی صرف می­داند (به نقل از ویلسون و مک­آندریو^[۶۳]، ۲۰۰۰).

در این پژوهش رضایت جنسی نمره­ای است که فرد در مقیاس رضایت جنسی لارسون ‌می‌گیرد.

لیوایز و اسپنیر^[۶۴]سازگاری زناشویی را ترکیبی از سازگاری و شادمانی زناشویی می­دانند.

۲-۳-۴ برخی آرای اخلاقی کانت

در بخش های قبل بیان شد که در دسته بندی مکاتب مختلف در فلسفه اخلاق نظریات کانت را در باب اخلاق می توان جزء گروه وظیفه گرایان قاعده نگر برشمرد. دیدگاه وظیفه گرایی بر آن است که خوبى و بدى یک عمل تنها مبتنى بر نتایج آن نیست، بلکه این ویژگیهاى خود عمل یا انگیزه وراى آن است که خوبى و بدى عمل را مشخص مى‏کند. نتایج عمل هر چه باشد، تأثیرى در خوبى و بدى آن نمى‏گذارد. وظیفه گرایان قاعده نگر بر این باورند که ما قواعدی را برای تشخیص صواب و خطا در اختیار داریم. با توجه ‌به این مطلب می توان تاحدی کلی به دیدگاه کانت در اخلاق پی برد. اما برای فهم دقیق تر نظریات اخلاقی کانت میبایست با چند مفهوم، که مختص فلسفه اخلاق کانت است آشنا شد. از جمله این مفاهیم عبارت است از:

۲-۳-۴-۱ عقل عملی

قدما«می‌گویند عقل انسان دو بخش است: بخش نظری و بخش عملی، یا احکام عقل انسان دو بخش است: نظری و عملی. یک قسمت از کارهای عقل انسان درک چیزهایی است که هست. این ها را می‌گویند عقل نظری. قسمت دیگر درک چیزهایی است که باید بکنیم، درک «بایدها» . این ها را می‌گویند عقل عملی. کانت تمام فلسفه اش نقد عقل نظری و عقل عملی است که از عقل نظری چه کارها ساخته است و از عقل عملی چه کارها؟ او در پایان به اینجا می‌رسد که از عقل نظری کار زیادی ساخته نیست، عمده عقل عملی است، که او به همین مسئله وجدان می‌رسد.» (مطهری ج۲۲، ۱۳۸۹: ۵۰۴)

در توضیح اینکه عقل عملی در نظام اخلاقی کانت چه جایگاهی دارد باید بیان کرد که «ما از دو راه با جهان ارتباط برقرار می‌کنیم. یا به صورت نظری و به عنوان یک ناظر ، یا به شیوه عملی و در مقام عامل و این در حالی است که سعی داریم جهان را به صورتی که خود می‌خواهیم و معتقدیم باید باشد، در آوریم. مقصود کانت از عقل عملی همان عقل انسان است از آن حیث که به افعال و احکام اخلاقی و باید و نبایدهای رفتاری پرداخته است. عقل عملی همان عقل در معنای کلی آن است که اراده را در انجام عمل خیر تهییج نموده و به آن جهت داده است.»(کاپلستون،۱۳۷۲: ۳۱۸) «در نظام اخلاقی و فلسفی کانت حیطه عقل عملی از حیطه عقل نظری بسیار گسترده تر است. زیرا اراده که قرین با عقل عملی است اساس هر نوع فعل اخلاقی یا غیر اخلاقی است. عقل عملی بی آنکه عقل نظری را نفی نماید می کوشد، تا اعمالی را که طبیعت بی جان و مکانیکی قادر به تحقق آن نیست، تحقق بخشد.»(ماهروزاده،۱۳۸۳: ۱۵۴) از نظر کانت«عقل عملی نیرو یا قوه ایست که بدان وسیله هدف هایی را که در آن ها نفعی داریم یا به آن ها علاقمندیم برمی گزینیم، قواعدی را برای رسیدن به آن ها شکل می‌دهیم، و سرانجام بر طبق آن قواعد عمل می‌کنیم.»(سالیوان،۱۳۸۰: ۱۶۶)

۲-۳-۴-۲ اراده نیک

کتاب مبانی مابعدالطبیعه اخلاق با این ادعا شروع می شود که«تنها چیزی که می توان آن را دارای ارزش مطلق یافت، اراده نیک است».(کانت،۱۹۵۹: ۹) ‌بنابرین‏، عمل به فعلی وظیفه اخلاقی هر فرد است که از حسن نیت(اراده نیک) سرچشمه گرفته باشد. توجیه کانت این گونه است که خوبی وسایل تابع خوبی غایاتی است که دارند و حسن آن غایات که البتّه الزام اخلاقی ندارند، تابع نقشی است که در سعادت دارند و حسن خود سعادت هم مشروط به داشتن اراده ی نیک است که به نظر می‌رسد شرط اجتناب ناپذیر ارزشِ حتی خود سعادت است(کرسگارد به نقل از موحدی،۱۳۹۱) از نظر کانت هر امر خیر و نیکی نمی تواند در تمام شرایط و احوال خیر باشد و می بایست آن را در ارتباط با امر دیگری در نظر گرفت. ‌به این معنا که اموری مانند شجاعت،عدالت و استقامت را می توان در صورتی خیر و نیک تلقی کرد که اراده ای که آن را به کار می‌گیرد نیک باشد. اراده خیر مطلقا خیر و نیک است و مانند امور دیگر مشروط به چیزی نیست.«کانت می‌گوید: هیچ چیز را در دنیا و حتی خارج از آن نمی توان تصور کرد که بتوان آن را بدون قید و شرط نیک نامید، مگر خواست و اراده ی نیک را. مقصود کانت از اراده ی نیک، اراده ی منبعث از احساس تکلیف است.» (مطهری ج۲۲، ۱۳۸۹: ۶۰) کانت در مطلق بودن اراده نیک تا آنجا پیش می رود که آن را بدون هیچ قید و شرطی نیک می‌داند وحتی اگر یک اراده نیک به پیامد شر منتهی شود باز در نیک بودن آن شکی ندارد. او می‌گوید: « اراده خیر، اراده ایست که به منظور ادای تکلیف عمل نماید. اگر اراده ای برای ادای تکلیف طبق یک قانون کلی اخلاقی عمل نماید، اراده خیر است و می توان آن را خیر مطلق نامید.» (کانت، به نقل از ماهروزاده۱۳۸۳: ۱۵۶)

۲-۳-۴-۳ تکلیف اخلاقی

مقصود از تکلیف چیست؟ مقصود از تکلیف فرمانی است که انسان از ضمیر خود می‌گیرد. ولی این فرمانها دوگونه اند؛ برخی مطلق اند و برخی مشروط. فرمان مشروط فرمانی است که ضمیر انسان به انسان درباره ی چیزی می‌دهد برای رسیدن به هدف، مثل اینکه فرمان می‌دهد: برای رسیدن به فلان شهر از فلان راه برو، یعنی اگر می خواهی به فلان مقصد برسی باید از فلان وسیله استفاده کنی. امر مشروط، ارشاد به یک «مصلحت» است، همچنان که انتخاب هر وسیله ای برای رسیدن به غایت خاصی مصلحت است. ولی امر مطلق امری است که مشروط به هیچ شرط نیست؛ فرمانی است که ضمیر می‌دهد به کاری نه به عنوان مصلحت و به عنوان وسیله و راهی برای وصول به هدف و غایتی، بلکه صرفاً به عنوان یک وظیفه و یک تکلیف و یک مسئولیت. پس مقصود از تکلیف عبارت است از فرمان بلاشرط ضمیر به کاری، و ‌هر کاری که به خاطر احساس این تکلیف انجام گیرد آن کار اخلاقی است.» (مطهری ج۲۲، ۱۳۸۹: ۶۱) به عقیده کانت،«تکالیف گوناگون بر عهده ماست، بعضی منفی یا سلبی، و برخی دیگر مثبت یا ایجابی. پاره ای از این تکالیف را ‌به این جهت بر عهده داریم که به عنوان عاملان اخلاقی تحت تاثیر امیال قرار می گیریم و ‌بنابرین‏ فقط امکانا و نه ضرورتا از قانون اخلاق اطاعت می‌کنیم و سایر تکالیف را به دلیل اینکه موجوداتی هستیم محدود و اخلاقی-فیزیکی.» (سالیوان،۱۳۸۰: ۲۰۷)

«کانت مفهوم «خوبی» و «خیر» را از اخلاق حذف ‌کرده‌است. او کار اخلاقی را کاری نمی داند که به دلیل خوبی ذاتی و خیر ذاتی اش انجام یافته باشد، بلکه کاراخلاقی را کاری می‌داند که تنها به دلیل احساس تکلیف انجام یافته باشد. به تعبیر دیگر او خوبی را در اراده می‌داند نه در مراد، و خوبی اراده را به انگیزه ی آن مربوط می‌کند که اگر از احساس تکلیف انگیخته شده باشد خوب است واگرنه، نه.» (مطهری ج۲۲، ۱۳۸۹: ۶۳)

۲-۳-۴-۴ امر مطلق

شکل ۲-۲- چارچوب ارتباطی حاکمیت IT با حاکمیت سازمانی.(Etzler, 2007; Mirbaha,2008)

برای درک بهتر تفاوت‌ها و ارتباط بین حاکمیت سازمانی و حاکمیت IT به جدول شماره (۲-۱) اشاره می‌کنیم که هر کدام به چه سوالاتی پاسخ می‌دهند. (Gembergen,2003; Etzler, 2007)

سوالات حاکمیت IT
سوالات حاکمیت شرکت

چگونه مدیریت از از مدیران ارشد اجرایی و واحد IT خود می‌توانند ارزش کسب نمایند؟

چگونه تامین کنندگان مالی می‌توانند بخشی از سود را از مدیران دریافت کنند؟

چگونه می توان مدیران رده بالا را مطمئن ساخت که CIO و واحد IT سرمایه را با سرمایه گذاری در پروژه های نامناسب به هدر نمی دهند؟

چگونه می توان تامین کنندگان مالی را مطمئن ساخت که مدیران سرمایه را به وسیله پروژه های نادرست به هدر نمی دهند؟

چگونه مدیران رده بالایی سایر مدیران ارشد و واحد IT خود را کنترل می‌کنند؟

چگونه تامین کنندگان مالی مدیریت را کنترل می‌کنند؟

جدول ۲-۱- تفاوت حاکمیت IT و حاکمیت شرکتی (Etzler, 2007;Gembergen,2003)

همان‌ طور که در جدول فوق مشاهده می کنید یک فرق اساسی در حاکمیت شرکت و حاکمیت IT مشاهده می کنید و آنهم مربوط به کنترل کننده و پاسخ دهنده می‌باشد. حاکمیت شرکت یا سازمان همواره مدیریت ارشد را در خصوص سرمایه گذاریهای مالی مورد سوال قرار می‌دهد و تحت کنترل خود دارد در حالی که حاکمیت IT مدیران ارشد اجرایی و مدیران IT خود را در خصوص سرمایه گذاری در این بخش مورد سوال و کنترل قرار می‌دهند.

۲-۴-۳- اهمیت حاکمیت فناوری اطلاعات

سازمان‌ها ناگزیر از به کارگیری فناوری اطلاعات در کسب و کار خود هستند و برای پیشبرد اهداف کسب و کار خود سرمایه گذاریهای زیادی در IT انجام می‌دهند . و همواره این پرسش در اذهان مدیران به وجود می‌آید که آیا سرمایه گذاری و هزینه در IT به کسب و کار آن ها موفقیت بخشیده؟ آیا توانسته در رسیدن به اهداف سازمان و کسب و کار مفید واقع شود؟ پس درحال حاضر اهمیت وجود حاکمیت فناوری اطلاعات به منظور کنترل IT و همتراز نگه داشتن اهداف کسب و کار و IT به عنوان یک چارچوب ضروری است.

مضمون مشترک در همه تعاریف مربوط به حاکمیت این است که حاکمیت IT در تضمین سرمایه گذاری در IT و تولید ارزش در کسب و کار و کاهش خطرات مرتبط با پیاده سازی IT مؤثر می‌باشد.(Bowen et al , 2005)

۲-۴-۴- حاکمیت فناوری اطلاعات و دولت الکترونیک

از مهمترین اهداف دولت الکترونیک بر پایه فناوری اطلاعات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. 1. تحویل و توسعه و ارائه خدمات عمومی با کیفیت بالا و بدون ایراد.

1. 1. فعال کردن مدیریت عمومی ارتباطات.

1. به منظور حمایت و پشتیبانی از اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی برای شهروندان – کسب وکار – جامعه مدنی در سطوح ملی – ایالتی – ملی و بین‌المللی.

اگر به اهداف ذکر شده در دولت الکترونیک دقت کرده باشیم برای استقرار این اهداف نیاز به ایجاد یک زبان مشترک برای درک بهتر و پیوند بهتر دولت با دولت – دولت با بخش خصوصی – دولت با مردم و غیره وجود دارد .این زبان مشترک می‌تواند یک چارچوب حاکمیتی مثل حاکمیت IT می‌باشد.

با وجود مزایای گسترده و پیش‌بینی شده برای شهروندان و ملت ها از دولت الکترونیک و اهداف متعالی آن، ولی تحقیقات تجربی از پیاده سازی آن نشان می‌دهد که بسیاری از آن ها در مراحل اولیه بلوغ متوقف شده اند .

در تحقیقات اخیر موانع متنوعی در پیچیده شدن اجرا و استقرار دولت الکترونیک شناسایی شده اند . نبود حاکمیت IT به ‌عنوان مهمترین عامل در شکست دستیابی به اهداف و اجرای پروژه های IT در دولت الکترونیک پذیرفته شده است .(Ridley, 2005)

۲-۴-۵- حاکمیت فناوری اطلاعات و امنیت اطلاعات

یک حمله امنیتی ، سرقت اطلاعات ، ویروس و مواردی از این قبیل می‌تواند آسیب مالی و اعتباری جدی به یک شرکت وارد کند. و در صورتی که این اتفاق بیافتد باعث نگرانی سرمایه گذاران – کارکنان – مشتریان و فروشندگان می شود . و این نگرانی باعث تاثیرات منفی بر روی شرکت باقی خواهد گذاشت. اگر چه پیشرفت‌های قابل توجه ای در رابطه با امنیت اطلاعات به دست آمده ولی هنوز بسیاری از کسب و کار ها کنترل کافی بر روی IT خود ندارند.مطابق با تحقیقی که در سال ۲۰۰۵ از بین ۲۰۰ متخصص IT از ۱۴ کشور درخصوص ارتباط با خطرات مربوط به اطلاعات در کسب و کار صورت گرفت مشخص شد که کمتر از از آن ها در خصوص ریسک ها ‌و خطرات ناشی از عوامل خارجی دارای تمهیدات و قوانین منظم هستند. و این بسیار نگران کننده است چرا که با توجه به گستره استفاده از برون سپاری و ارائه دهندگان خدمات و جهانی شدن کسب و کار با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات بیش از پیش توجه به حریم IT و حفاظت از آن اهمیت پیدا می‌کند. مدیران ارشد و هیئت مدیره از حفظ دارایی های اطلاعات خود می باست مطمئن شوند. به همین دلیل حاکمیت IT این نگرانی را در دستور کار خود قرار می‌دهد و به طور منظم توسط مدیران ارشد شرکت و بخش IT مورد بررسی و کنترل قرار می‌دهد.‌به این دلیل که حاکمیت IT کلیه فرآیندهای مربوط به IT را تحت کنترل خود قرار می‌دهد لذا برای ایجاد امنیت اطلاعات مفید .(Hardy , 2006) از سوی دیگر امروزه شرکت‌ها وابستگی های زیادی به فناوری اطلاعات به ‌عنوان پشتیبان از کسب و کار و وظایف اداری خود پیدا کرده‌اند ، ولی متاسفانه این وابستگی به افزایش تهدید بالقوه برای امنیت اطلاعات منجر شده است . ‌بنابرین‏ شرکت‌ها مجبور به سرمایه گذاری در بخش امنیت اطلاعات برای کاهش تهدید ، مدیریت حوادث و جلوگیری از پیامدهای منفی برای کسب و کار می‌باشند. امنیت اطلاعات و حاکمیت IT بسیار نزدیک به یکدیگر هستند آنهم از حیث اطمینان از حفاظت از دارایی اطلاعات حساس. (Flores et al , 2011)

۲-۴-۶- حاکمیت فناوری اطلاعات و مدل‌های تصمیم گیری

در هر سازمان بسته به نوع ساختار سازمانی از لحاظ متمرکز و غیر متمرکز بودن ، و یا اینکه دارای ساختار عمودی و یا افقی باشند در تصمیم گیری‌های مربوط به IT اثر گذارند .از مهمترین تصمیمات مربوط به حوزه فناوری اطلاعات که بسیار موثردر موفقیت حاکمیت IT دارند به قرار ذیل می‌باشند.

1. 1. تصمیمات مربوط به اصول اولیه IT.

1. 1. تصمیمات مربوط به معماری IT.

1. 1. تصمیمات مربوط به استراتژیهای زیر ساخت IT.

1. 1. نیازمندی‌های برنامه های کاربردی کسب و کار.

1. سرمایه گذاری در IT و تعیین اولولیتها .

لازم به ذکر است که همیشه سازمان‌ها برای تصمیم گیری های فوق به یک روش مثلا به صورت متمرکز و یا غیر متمرکز و یا سایر موارد عمل نمی کنند ، بلکه برای هر یک از تصمیمات فوق نو روش سازمان متفاوت می شود. به ‌عنوان مثال ممکن است در سازمان‌ها برای اخذ تصمیم در خصوص نوع معماری سازمانی به صورت غیر متمرکز عمل نمایند ولی برای سرمایه گذاری در IT به صورت متمرکز .تقسیمات دیگر و یا مدل‌های تصمیم گیری های دیگری نیز در سازمان‌ها معرفی شده است که شامل موارد ذیل می‌باشد.(Weill, 2004)

از نظر رایس^[۹۸](۲۰۰۱ ؛ به نقل از یزدانی، ۱۳۸۲) بهزیستی مبتنی بر ارزش، حاکی از معنادار بودن زندگی است. این نوع بهزیستی که ارضاء و خشنودی واقعی را به همراه دارد، زمانی ایجاد می‌شود که شانزده میل^[۹۹]بنیادی زیر برآورده شود. به عقیده رایس، هرچه امیال بیشتری ارضاء گردد، بهزیستی مبتنی بر ارزش بیشتری تجربه می‌شود. این امیال عبارتند از :کنجکاوی، پذیرش و تصدیق، نظم و ترتیب، فعالیت فیزیکی و بدنی، افتخار و احترام، قدرت، دلبستگی، ارتباط زناشویی، تماس اجتماعی، ارتباطات خانوادگی، شأن و منزلت، ایده آل گرایی (کمال گرایی)، عشق‌ورزی، خوردن و آرامش.

آنچه از این دیدگاه می‌توان نتیجه گرفت آن است که، احساس بهزیستی تا حدود زیادی به فعالیت افراد در جهت ارزش‌هایشان مربوط است (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷). گاهی برخی فعالیت‌ها ناخوشایند است و عاطفه مثبت نیز به همراه ندارد ؛ اما با توجه به ارتباط آن ها با ارزش‌ها، در دراز مدت به خشنودی از زندگی و بهزیستی می‌ انجامد و این بدان معنی است که در بررسی بهزیستی به آنچه برای یک فرد یا فرهنگ او ارزش یا هدف تلقی می‌گردد، باید توجه شود (داینر و لوکاس، ۲۰۰۰؛ به نقل از یزدانی، ۱۳۸۲).

۴-۲-۵- دیدگاه مقایسه های اجتماعی^[۱۰۰]

میکالوس^[۱۰۱](۱۹۸۵) معتقد است که بخشی از بهزیستی از طریق مقایسه با استانداردهای اجتماعی حاصل می‌شود (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷). در این الگو، افراد با مشاهده اطرافیانشان و مقایسه خود با دوستان و آشنایان و یادآوری گذشته، اهداف و استانداردهایی را انتخاب می‌کنند (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷).

اگر افراد از این استانداردها بالاتر باشند، شادی و بهزیستی بالاتری را تجربه می‌کنند و چنانچه پایین از آن ها باشند، بهزیستی و خرسندی اندکی خواهند داشت (داینر و بیسواس – داینر، ۲۰۰۰).

تایلور^[۱۰۲](۱۹۸۵) با بررسی پژوهش‌های انجام شده ‌به این نتیجه دست یافت که داده های پژوهشی از یک الگوی مقایسه اجتماعی حمایت می‌کند. افراد به صورت انتخابی، دیگران را به منظور مقایسه بر می‌گزینند. گاهی آنان یک فرد خیالی را خلق می‌کنند که برای رسیدن به هدف‌هایشان مورد مقایسه قرار دهند. از نظر آنان نظریه مقایسه اجتماعی، بیانگر آن است که افراد با مقایسه خود با دیگران، باعث برانگیختن خود شده و بهزیستی خود را از طریق این مقایسه تغییر می‌دهند (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷).

۵-۲-۵ دیدگاه سازگاری^[۱۰۳]

در نظریه سازگاری اعتقاد بر این است که افراد توانایی چشمگیری در سازگاری با رویدادهای مثبت و منفی زندگی دارند (بیسواس- داینر، داینر و تامیر، ۲۰۰۴). سا، داینر و فوجیتا(۱۹۹۶) بیان کردند که افراد تمایل دارند، بهزیستی را در سطوح خاصی، بدون توجه به رویدادهای روزانه، ‌ثابت نگه دارند. حتی بعد از رویدادهای هیجان انگیز زندگی، مانند برنده شدن در بخت آزمایی یا مبتلا شدن به یک بیماری جدی، افراد گرایش دارند، که به سطح خاصی از بهزیستی شان برگردند (نقل از ریسامب، ‌هاریس، مگنس، ویترسو و تامبس، ۲۰۰۱).

نظریه سازگاری، وجود بهزیستی را در افرادی که به ظاهر در رنج هستند، تبیین می‌کند. برای مثال آلمن^[۱۰۴](۱۹۹۰) دریافت که افراد معلول که روی صندلی‌های چرخدار می‌نشینند، همانند افراد سالم، شاد هستند. وجود بهزیستی در افراد ناتوانی که در زندگی روزمره در رنج هستند، حاکی از سازگاری آن ها با شرایط سخت و نامساعد می‌باشد (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷).

شواهد دیگر ‌در مورد نظریه سازگاری و بهزیستی، از مطالعات طولی به دست آمده است. در این مطالعات مشخص شده است که وقایع مهم با هیجانات شدید همراه می‌باشند، اما این رابطه با گذشت زمان کاهش می‌یابد (داینر و بیسواس-داینر،۲۰۰۰). برای مثال، سیلور ^[۱۰۵](۱۹۸۰) دریافت که افراد مبتلا به فلج، مدتی پس از ابتلا، عواطف ناخوشایند شدید را نداشتند (نقل از داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷).

۶-۲-۵ الگوی چند بعدی ریف^[۱۰۶]

در تلاش برای معرفی ابعاد و مؤلفه‌‌های بهزیستی در جوامع غرب، یک مدل چند بعدی از بهزیستی معرفی و عملیاتی شده است که مبتنی بر کار اریکسون (۱۹۵۹) و مازلو^[۱۰۷](۱۹۵۹) می‌باشد. ریف که این الگوی ۶ بعدی از بهزیستی را ارائه داده است، ۶ بعد را شامل موارد زیر دانسته است :

۱٫ خویشتن پذیری^[۱۰۸]؛ داشتن یک نگرش و ارزیابی مثبت نسبت به خود و احساس مثبت در خصوص زندگی گذشته.

۲٫ تسلط بر محیط ^[۱۰۹]؛ توانایی و ظرفیت اداره و کنترل تقاضاهای پیچیده زندگی روزمره؛ توانایی انتخاب یا خلق محیط متناسب با نیازها و ارزش‌های فردی.

۳٫ روابط مثبت با دیگران ^[۱۱۰]؛ وجود پیوندهای بین فردی با کیفیت بالا، ظرفیت همدلی، صمیمیت و داشتن عاطفه قوی.

۴٫ رشد و بالندگی فردی ^[۱۱۱]؛ احساس تحول و پیشرفت در خود و رفتار خود در گذر زمان.

۵٫ هدف در زندگی ^[۱۱۲]؛ داشتن اهداف و مقاصد خاص برای زندگی.

۶٫ خود مختاری^[۱۱۳]؛ داشتن حس خود رأیی و احساس استقلال ؛ ارزیابی خود با معیارهای شخصی ؛ ظرفیت مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی که شخص را به فکر کردن و عمل نمودن به شیوه های خاص وادار می‌کند ( به نقل از هرن^[۱۱۴]، تاریس^[۱۱۵]، اسچافلی^[۱۱۶] واسچریوس^[۱۱۷]،۲۰۰۴).

۷-۲-۵- الگوی ویسینگ ^[۱۱۸]و وان ادن^[۱۱۹]

ویسینگ (۱۹۹۸) و وان ادن(۱۹۹۴) یک سازه بهزیستی را معرفی می‌کنند که به وسیله احساس «انسجام و پیوستگی»^[۱۲۰]در زندگی، تعادل عاطفی و رضایت کلی از زندگی، مشخص و اندازه گیری می‌گردد.

آن ها تأکید می‌نمایند که بهزیستی، سازه ای چند بعدی یا چند وجهی است و در بر گیرنده ۵ بعد زیر می‌باشد :

۱٫ عاطفه^[۱۲۱]: احساسات مثبت بر احساسات منفی غلبه دارد.

۲٫ شناخت^[۱۲۲]: این افراد رضایت از زندگی را تجربه می‌کنند و به نظر آن ها زندگی‌ قابل درک و کنترل است.

۳٫ رفتار^[۱۲۳]: چالش‌های زندگی را می‌پذیرند و به کار و فعالیت علاقه دارند.

۴٫ خود پنداره^[۱۲۴]:خود را خوب توصیف می‌کنند.

۵٫روابط بین شخصی^[۱۲۵]: به دیگران اعتماد می‌کنند و از تعاملات اجتماعی نیز لذت می‌برند (به نقل از زنجانی طبسی، ۱۳۸۳).

۲-۶- روش‌های ارزیابی بهزیستی

اغلب ارزیابی‌های بهزیستی پاسخ‌های خود گزارشی ساده هستند که در مصاحبه ها یا پرسشنامه‌هایی که از چگونگی شادی یا احساس رضامندی فرد مطلع می‌شوند، یافت می‌شود و از طریق مقیاس‌های لیکرت ۱ تا ۷ درجه ای ارزیابی می‌شود (داینر و اسکلن، ۲۰۰۳).

برخی اوقات محققین از طریق سوال‌های ساده به ارزیابی بهزیستی می‌پردازند ؛ مانند : شما در این روزها چگونه تصمیم می‌گیرید ؟ ممکن است بگویید که آیا شما خیلی شاد هستید، تا اندازه ای شاد هستید یا خیلی شاد نیستید؟

به چه میزان شما از زندگیتان راضی هستید ؟ آیا شما خیلی راضی هستید ؟ راضی هستید؟ خیلی راضی نیستید؟ اصلاً راضی نیستید ؟ (میرز و داینر، ۱۹۹۷).