مسئولیت قراردادی طرفین عقد تا جایی است که تخلّف مربوط به تعهدی باشد که در زمان تشکیل عقد مورد توافق طرفین قرار گرفته باشد. اما گاهی طرفین در جریان مذاکرات مقدّماتی که پیش از انعقاد قرارداد انجام می‌دهند توافقاتی می‌کنند که صریحاً در ضمن عقد مورد اشاره قرار نمی گیرند و مسکوت می مانند[۲۲] یا اینکه طرفین به هیچگونه توافق نهایی[۲۳] نرسیده و موفق به انعقاد قرارداد نمی شوند؛ حال آنکه ممکن است یکی از طرفین یا هر دوی آن ها با اتّکای بر آن توافقات نسبت به انعقادعقد اقدام کرده یا اینکه بر مبنای آن ها اقدام به عملی کرده باشند و لذا با نرسیدن به عقد ضرر کنند. آیا با توجّه به این مطلب، در صورت تخلّف از مذاکرات پیش از انعقاد عقد، باید قائل به مسئولیت طرف متخلّف شد؟ اگر پاسخ مثبت باشد، این مسئولیت در چه قالبی می گنجد و به چه میزان می‌باشد؟ آیا چنین تخلّفی در حیطه مسئولیت قراردادی قرار می‌گیرد یا در حیطه مسئولیت قهری یا هیچکدام؟ تخلّف از مذاکرات پیش قراردادی در چه فروضی قابل تصوّر است (فرض رسیدن به قرارداد نهایی و فرض نرسیدن به آن)؟ آیا تخلّف از چنین تعهدات مقدّماتی، ضمانت اجرایی دارد یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ، محدوده و میزان این ضمانت اجرا تا چه اندازه ای خواهد بود؟
توافقات مقدّماتی پیش از قرارداد گاهی در قالب شروط ابتدائی[۲۴] و بنائی می گنجد که در این حالت به نوعی به عقد اصلی ارتباط پیدا می‌کنند و می توان با عنوان شروط ضمن عقد آن ها را بررسی کرد. چنین شروطی ممکن است صریح[۲۵] یا ضمنی[۲۶] باشند. گاهی طرفین تحت عنوان شروط ضمن عقد، تعهد نمی کنند بلکه صرفاً مذاکراتی مستقل انجام می‌دهند که ممکن است در نگاه اول نتوان عنوان تعهد به معنای خاص را بر آن ها مترتّب کرد. دسته اول بیشتر مربوط به موضوع عقد اصلی و خصوصیات آن و ویژگی‌های طرفین معامله و زمان و مکان عقد و مسائلی از این قبیل می‌باشند اما توافقات دسته دوم اینگونه نیستند و باید برّرسی شود که نحوه برخورد با آن ها چگونه است؟ آیا آن ها را هم بایدهم ردیف شروط ضمن عقد دانست یا اینکه آن ها را یک عقد مستقل تلقّی کرد یا باید گفت که این گفتگوها هیچ اعتباری ندارند؟ در هر صورت تقسیم بندی انواع تعهدات پیش از قرارداد و ضمانت اجرای تخلّف از آن ها به عنوان یک ضرورت در حقوق قراردادها مطرح می‌باشد و در این تحقیق سعی خواهد شد که برّرسی نسبتاً منسجمی در خصوص موضوع فوق صورت گیرد، امری که معمولاً به صورت پراکنده به آن اشاره شده است.
۱-۲-سؤالات پژوهش
با توجّه به مباحثی که مطرح شد، این پژوهش به دنبال پاسخ به سؤالات ذیل می‌باشد:
۱-۲-۱- سؤالات اصلی :
۱- انواع و ماهیت تعهدات پیش قراردادی چیست؟ در واقع در این تحقیق در صدد بررسی این موضوع هستیم که حالات و فروض مختلف تعهدات پیش قراردادی به چند دسته تقسیم می‌شوند و سپس به انواع و برخی مصادیق آن ها اشاره می نماییم. همچنین برّرسی خواهد شد که ماهیت این تعهدات چیست؟ آیا اینگونه تعهدات از مصادیق عقد و شروط ضمن عقد هستند یا اینکه قراردادی مستقل یا وابسته به عقد محسوب می‌شوند یا اینکه یک تعهد یک طرفه[۲۷] و ایقاع هستند یا اینکه یک تعهد ساده طبیعی و اخلاقی هستند؟ روشن شدن این موضوع تا حدود زیادی در بحث آثار و ضمانت اجرای تعهدات پیش قراردادی به کمک ما خواهد آمد.
۲- تخلّف از تعهدات مطرح شده در مذاکرات پیش قراردادی، چه مسئولیتی برای متخلّف به بار خواهد آورد؟ در حقیقت شاید بحث از تعهدات پیش قراردادی در حالتی که ضمانت اجرایی برای آن وجود نداشته باشد، خالی از فایده عملی به نظر آید، کما که متاسفانه برخی اینگونه تصوّر کرده‌اند که مذاکرات و تعهدات پیش قراردادی هیچگونه ضمانت اجرایی ندارد. لذا در این پژوهش در صدد برّرسی نحوه برخورد با طرف متخلّف از مذاکرات پیش قراردادی هستیم تا ضمن جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی افراد، حقوق تضییع شده طرفی که با حسن نیّت وارد مذاکرات شده و به آن ادامه می‌دهد نیز جبران شود.
۱-۲-۲- سؤالات فرعی
۱- در مورد تعهدات پیش از قرارداد، در صورت وجود مسئولیت برای متخلّف، مبنا و ماهیت این مسئولیت چیست و حدود آن تا کجاست؟ در واقع در صدد برّرسی این موضوع هستیم که مسئولیت ناشی از بر هم زدن مذاکرات پیش قراردادی و عدم ایفای تعهدات پیش قراردادی دارای چه ماهیتی می‌باشد؟ به عبارت دیگر،آیا اینگونه مسئولیت از انواع مسئولیت‌های قراردادی به حساب می‌آید یا مسئولیتی قهری و خارج از قرارداد است یا اینکه به زعم برخی از حقوق دانان شامل هیچکدام از دو مورد بالا نیست، بلکه گونه ویژه ای از مسئولیت می‌باشد؟ روشن شدن این موضوع نیز در بحث ضمانت اجرای تعهدات پیش قراردادی مفید واقع خواهد شد.
۲- مذاکرات پیش قراردادی دارای چه محدوده زمانی می‌باشد و بر چه مبنایی از مرحله قراردادی تفکیک می شود؟ هرچند که بحث حاضر دارای ارتباط و همبستگی اساسی با مباحث قرارداد و تعهدات قراردادی می‌باشد، امّا ناگفته پیدا است که هدف اصلی ما در این پژوهش، برّرسی دوره پیش قراردادی می‌باشد. لذا تفکیک این دو دوره از یکدیگر در این تحقیق ضروری بوده و جهت ورود به مباحث اصلی لازم می‌باشد. البته مجدداً تأکید می شود که بسیاری از مباحث مطرح شده در حقوق قراردادها، در مرحلهپیش قراردادی نیز قابل طرح و راهگشا خواهد بود.
۳- نحوه عمل به تعهدات پیش قراردادی چگونه است؟ به عبارت دیگر، وفای به عهد پیش قراردادی و سقوط تعهد از عهده شخص متعهد چگونه به عمل می‌آید؟ روشن شدن این موضوع بستگی به این دارد که ماهیت تعهدات پیش قراردادی را چگونه ارزیابی کنیم. به طور کلّی در حالات مختلف، با در نظر گرفتن قرارداد و عرف و قانون تشخیص می‌دهیم که طرفین قرارداد به تعهدات پیش قراردادی خود عمل نموده اند یا اینکه از آن ها تخلّف کرده و به موجب نقض تعهد، ضمانت اجراهای حقوقی[۲۸] (مسئولیت مدنی قراردادی و قهری) بر آن ها تحمیل خواهد شد.
در پایان این بخش لازم به ذکر می‌باشد که ممکن است سؤالات فرعی دیگری نیز ذهن مخاطبین محترم را به خود جلب نماید که حتّی الامکان در اثنای مباحث مربوطه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به آن ها پاسخ داده خواهد شد. در غیر اینصورت این وظیفه به دوش محقّقان و اندیشمندان آینده خواهد بود که با طرح مباحث جدید و پاسخ‌گویی به سؤالات مطرح شده، منّت بر نویسنده نهاده و ضعف و کاستی های این حقیر را جبران نمایند.
۱-۳- اهمیّت و ضرورت پژوهش
