– انطباق با شرایط، اوضاع و احوال اجتماعی: “تمامی سازمانهای معاصر در محیطی فعالیت میکنند که از لحاظ فرهنگی دارای ارزشها و ایدئولوژی ویژهای هستند. موفقیت بسیاری از آن ها در گرو شناخت این چگونگی اجتماعی و انطباق بهینه با آن است. محیط اجتماعی سازمانها که میتوان آن را فراسیستم اجتماعی در عین حال حوزه عمل و میدان فعالیت سازمانها را تا حدود زیادی تعیین میکند، دانست. بنابرین شناخت این فراسیستم و درک عمیق آن برای تمامی کارکنان سازمانها خصوصاًً مدیران و تصمیمگیرندگان سطوح عالی سازمان از اهمیت فوق العادهای برخوردار است. “(شریعتمداری،۱۳۸۳،ص۱۳)
– تقویت روحیه همدلی و همکاری در بین کارکنان سازمان:” در حقیقت توفیق سازمان در دستیابی به اهداف تعیین شده تا حد زیادی تابع فضای اعتماد و تفاهم متقابل در محیط کار، افزایش میزان همکاری کارکنان با یکدیگر، افزایش میزان همکاری کارکنان با سرپرستان و مدیران و مهمتر از همه ایجاد هماهنگی در نحوه انجام امور سازمان در واحدهای مختلف میباشد. به نظر میرسد یکی از راه های ایجاد هماهنگی و همدلی، استفاده از آموزشهای ضمن خدمت میباشد که از یکسو زمینه تماس متقابل کارکنان با یکدیگر در محیط آموزشی را فراهم میسازد و از سوی دیگر و از طریق افزایش دانش و اطلاعات شغلی، برداشتها و علایق حرفهای تقریباً یکسانی را در آن ها ایجاد میکند. “(شریعتمداری،۱۳۸۳،ص۱۳)
اصول آموزش ضمن خدمت:
هنگام برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی آموزش های ضمن خدمت رعایت اصولی ضروری است، این اصول را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
۱- ” آموزش های ضمن خدمت باید تجلیگاه ویژگی های نظام آموزش و پرورش جامعه باشد.: باید بیانگر فرهنگ، ارزش ها، ایدئولوژی ها، نگرش های اجتماعی، اقتصادی و پیشرفت حاکم بر نظام آموزش و پرورش باشد.” (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۳،ص۳۴).
۲-” آموزش های ضمن خدمت باید مداوم باشد.
۳- آموزش های ضمن خدمت جزئی از سیستم آموزش بزرگسالان است.
۴- آموزش ضمن خدمت باید مبتنی بر نیازهای کارکنان و سازمان باشد.
۵- آموزش ضمن خدمت باید متناسب با ویژگی های آموزش گیرندگان باشد.
۶- در آموزش های ضمن خدمت باید نقش فعال با آموزش گیرنده باشد.
۷- برای آموزش باید انگیزه کافی در آموزش گیرندگان موجود باشد.
۸- در این آموزش ها باید تئوری و عمل با هم تلفیق گردند.
۹- آموزش ضمن خدمت باید انعطاف پذیر باشد.
۱۰- در آموزش ضمن خدمت باید به جنبههای کیفی توأم با رشد کمی توجه کرد.
۱۱- در آموزش ضمن خدمت به اصل “ارزشیابی” باید توجه شود.” (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۳،ص۳۴).
انواع آموزشهای ضمن خدمت
” آموزش ضمن خدمت با توجه به ماهیت آموزشها، مدت زمانی که برای آموزش درنظر گرفته میشود و نیز هدف و منظور از آموزش، متفاوت است. بر این پایه، آموزش ضمن خدمت به موارد زیر تقسیم میشود:
الف) برپایه زمان: آموزش های کوتاهمدت – بلندمدت – ترکیبی
ب) برپایه هدف:آموزش های توجیه – بازآموزی – جبرانی – دانشافزایی یا ارتقا
ج) برپایه ماهیت: ویژه یا تخصصی – عمومی ” ( فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ ، ص۸).
در ذیل به شرح هریک از این آموزش ها می پردازیم:
الف) انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب زمان
” آموزش های ضمن خدمت با توجه به زمان به سه دسته ذیل تقسیم میشوند:
۱)آموزش های کوتاه مدت تخصصی
آموزش های کوتاه مدت تخصصی به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می شود که از لحاظ زمانی محدود و از چند هفته تا چند ماه متغیر است. فلسفه ی اصلی آموزش های ضمن خدمت نیز در حقیقت مبتنی بر طراحی این گونه آموزش هاست؛ زیرا از یک سو این نوع آموزش ها دقیقاً در رابطه با وظایف و مسئولیت های شغلی ارائه میشوند و از سوی دیگر این آموزش ها اساساً مبتنی بر نیازهای مهم سازمان و کارکنان هستند” (فتحی واجارگاه به نقل از اپید،۱۳۹۰،ص۹). ” برای مثال آموزش های کوتاه مدت تخصصی برای حسابداران، مدیران و مجریان در زمره ی این آموزش هاست. آموزش های کوتاه مدت تخصصی در قالب عناوین آموزشی گوناگون و تحت عنوان یک “دوره ی آموزشی[۲۲]” ارائه می شود. اگرچه از لحاظ تاریخی و فلسفی آموزش های ضمن خدمت کارکنان در سازمان ها به منظور ارائه ی چنین آموزش هایی تشکیل شده و توسعه یافته است، به دلایل مختلف از جمله فقدان انگیزه ها و الزامات کافی برای شرکت در این دوره ها و نیز سلیقه ای بودن این نوع آموزش ها و عدم ارتباط آن ها با مسائل واقعی کارکنان و وظایف شغلی آنان، این آموزش ها در حال حاضر جایگاه مناسبی در سازمان ها ندارد. “( فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ ، ص۹).
که در این پژوهش نیز هدف، بررسی اثربخشی دوره هایضمن خدمت کوتاه مدتی است که آموزگاران شهرستان طارم در سال های ۸۸-۹۰ گذرانده اند.
۲)آموزش های بلندمدت
“آموزش های بلندمدت به آن دسته از آموزش ها اطلاق میگردد که نخست از لحاظ زمانی، وسیعند و دوم به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر میشوند. این نوع آموزش سازمانی در اکثر کشورهای آسیایی از جمله ایران، پاکستان، کره، بنگلادش، نپال و تایلند رایج است. برای مثال در صورتی که برای مدیران یک سازمان، دوره های کاردانی و کارشناسی مدیریت تشکیل شود و پس از طی دوره، مدرک تحصیلی به آنان اعطا گردد، این دوره ها را دوره های بلند مدت آموزش ضمن خدمت میگویند.” ( فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ ، ص۹).
“این نوع آموزش ها اغلب به سه صورت یا نظام ارائه می شود:
– آموزش های بلند مدتی که دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی رسمی خارج از سازمان برگزار می نمایند و پرسنل سازمان در این دوره ها شرکت میکنند. این شیوه رایج ترین شکل آموزش های بلندمدت سازمانی بخصوص در نظام آموزش و پرورش کشورهای آسیا و اقیانوسیه است.
– در پاره ای از موارد که سازمان امکانات و تجهیزات لازم برای برگزاری دوره های بلندمدت را دارد به طور مستقل نسبت به تشکیل دوره های بلندمدت اقدام میکند و به کارکنان مدارک تحصیلی ویژه اعطا میگردد که عموماً در داخل سازمان ذیربط معتبر است.” ( فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ ، ص۹).
-” شکل دیگر آموزش های بلند مدت که در برخی از کشورهای آسیایی متداول است، عبارت است از آن دوره هایی که با همکاری مراکز آموزشی سازمان ذیربط، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی معتبر و رسمی صورت می پذیرد. در این نوع آموزش ها، معمولاً دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی محلی عهده دار ارائه ی آموزش های تخصصی و نظارت بر عملکرد مراکز آموزشی سازمان ها میباشند. “( فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ ، ص۱۰).
“در مورد آموزش های ضمن خدمت بلند مدت یک نکته اساسی قابل ذکر است و آن این است که از آن جا که ماهیت آموزش های ضمن خدمت، مسأله-محور بودن این نوع آموزش هاست، واحدهای ضمن خدمت کارکنان باید از طراحی و اجرای آن دسته از آموزش های بلندمدتی که جنبه ی عمومی و کلی دارند، اجتناب ورزند؛ زیرا این نوع دوره ها عمدتاًً با فلسفه وجودی این واحدها مغایر است. در عوض واحدهای آموزش ضمن خدمت سازمان ها باید آن دسته از دوره های بلندمدت را طراحی و اجرا نمایند که دقیقاً با وظایف و مسئولیت های شغلی افراد و نیازهای سازمان مطابقت دارد و مراکز آموزش عالی، دانشگاه ها و سایر مؤسسات معتبر این دوره های ویژه را ارائه ننمایند. با این حال آموزش های بلندمدت در صورتی که دارای مختصات فوق باشد، یکی از فعالیت های اساسی آموزش ضمن خدمت سازمان ها را تشکیل میدهد. “( فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ ، ص۱۰و۱۱).
۳)آموزش های ترکیبی یا میانگین