با وجود اینکه صنایع دستی ایران یکی از قطب های صنایع دستی جهان میباشد اما بر اساس نظرات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین معاون محترم این سازمان، صنایع دستی در وضعیت بحرانی به سر میبرد. ۳۰ تا ۴۰ درصد کارگاه های تولید صنایع دستی در طی سالهای ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ تعطیل شده اند. صنایعدستی در دنیا سالانه نزدیک به هزار میلیارد دلار گردش مالی دارد اما صادرات ایران رشد منفی داشته و کاهش ۱۴ درصدی در سال ۱۳۹۲را نسبت به سال قبل از خود را تجربه کردهاست( وبسایت رسمی سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری).
حال مسئله این است که آیا توسعه گردشگری منجر به شکوفایی و رونق بخش صنایع دستی کشور می شود و میتواند به بهبود وضعیت بحرانی صنایع دستی بیانجامد و اصولا توسعه گردشگری چه اثرات اقتصادی بر بخش صنایع دستی دارد. با توجه به اهمیت تاثیرات اقتصادی گردشگری بر بخش صنایع دستی (به عنوان بخش مهمی از فرهنگ مادی ایران) این تحقیق در نظر دارد با بررسی ادبیات و تجربیات دیگر کشورها و همچنین بررسی دیدگاه هنرمندان و صنعتگران به مطالعه جنبه های مختلف اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر بخش صنایع دستی ایران بپردازد.
۲-۱- اهمیت و ضرورت موضوع
توسعه گردشگری میتواند پیامدهای گوناگونی را در ابعاد اقتصادی در رابطه با بخش صنایع دستی در پی داشته باشد.اشتغال در تولید صنایع دستی برای اقتصادهای محلی بسیار مهم است.درآمد خانوارهای آسیایی که به تولید صنایع دستی مشغول میباشند بالاتر از خط فقر و میانگین ملی است چرا که خانوارهای هنرمند از منابع درآمد حاصل از کشاورزی و صنایع دستی به صورت توامان استفاده میکنند .
یکی از ضرورت های پرداختن به چنین موضوعی در کشور درحال توسعه ای نظیر ایران از آن جهت ناشی می شود که بیکاری و مهاجرت بی رویه روستائیان به شهرها از مهمترین مشکلات پیش روی مسئولان است . با درنظر گرفتن تاثیرات اقتصادی که توسعه گردشگری میتواند بر بخش صنایع دستی داشته باشد لزوم توجه مسئولین به توسعه گردشگری و صنایع دستی دو چندان می شود.
همچنان که اشاره شد صنایع دستی نقش با اهمیتی در اقتصاد و فرهنگ ایران دارد . عواملی از قبیل :عرضه محصولات مورد نیاز ، ارضاء تشنگی خلاقیت و زیبایی زندگی، فرصتهای اشتغال و خود اشتغالی، کمک به صادرات غیر نفتی و کسب درآمد ارزی، این اهمیت را بخوبی توجیه میکند ( ضرغام ، ۱۳۸۵). با توجه به اهمیت این بخش باید توجه مسئولان به راه های گسترش این هنر صنعت ، که از جمله آن ها توسعه گردشگری است، جلب شود. توسعه گردشگری با ایجاد تقاضا برای تولیدات صنایع دستی بومی ، میتواند پیامدهای گوناگون مثبتی را به وجود آورد .
اثرات مثبت گوناگونی که گردشگری میتواند بر صنایع دستی و صنعتگران جامعه محلی داشته باشد خود توجیه در زمینه توسعه گردشگری خواهد بود.
تحقیقات صورت گرفته پیرامون صنایع دستی و گردشگری اغلب حول موضوعاتی نظیر اصالت ( اسپلت و کوپر،۲۰۰؛ چانگ و همکاران،۲۰۰۸؛ دی آزاردو گرونوالد،۲۰۰۶؛ لیترال،۱۹۹۳؛ ماریوما و همکاران،۲۰۰۸؛ رویلا وگود،۲۰۰۳؛ وری،۲۰۰۶) کالایی شدن صنایع دستی (آدامز،۲۰۰۸؛ بویتون،۱۹۸۶؛ گارمسون،۱۹۸۱؛ گرابورن،۱۹۸۴) صنایع دستی، توسعه اقتصادی و جنسیت ( کوهن،۲۰۰۱؛ کانلی و کریچ،۱۹۸۲؛ دیویس،۲۰۰۷؛ نیسون،۱۹۸۴) صنایع دستی،سوغات، معانی و مفاهیم (گوردون،۱۹۸۶؛ لاسوسا،۲۰۰۷؛ لیترال،۱۹۹۰؛ لاو و شلدون،۱۹۹۸؛ مورگان و پریچارد۲۰۰۵) صورت گرفته است (سوانسون و تیموتی،۲۰۱۲). همچنان که مشاهده می شود لزوم توجه به اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر شکوفایی صنایع دستی در تحقیقات محسوس میباشد.
گردشگری میتواند موجب رشد تولیدات و افزایش کیفیت صنایع دستی شود. پولهایی که گردشگر در این راه خرج میکند میتواند بر سیستم اقتصادی جامعه میزبان اثرات مثبت داشته باشند (امیرحاجلو و همکاران،۱۳۹۲). لیکن تجربه موفق برخی از کشورها نظیر هند در زمینه توسعه گردشگری وآثار مثبت اقتصادی واجتماعی آن نظیر ایجاد اشتغال و افزایش درآمد وکاهش ناداری، سهم بالای مشارکت زنان و کاهش مسائل مربوط به تبعیض جنسیتی و همچنین آشنایی جهانیان با تاریخ وفرهنگ و میراث هند توسط صنایع دستی نیاز به تحقیقات بیشتر پیرامون اثرات مثبت توسعه گردشگری در این حوزه در کشورمان را آشکار میکند. همچنین وضعیت نامناسب صنایع دستی طی سالهای اخیر با توجه به اینکه ایران به گفته کارشناسان دارای متنوع ترین صنایع دستی در جهان است ، محقق را بر آن داشت تا به بررسی رابطه توسعه گردشگری با شکوفایی و رونق صنایع دستی بپردازد.درک اثرات گوناگون توسعه گردشگری بر صنایع دستی و ابعاد آن بر جوامع میتواند زمینه ای برای استفاده مناسب از گردشگری در جهت بیشینه کردن منافع در این حوزه شود. در این راستا این تحقیق سعی دارد به بررسی اثرات مثبت اقتصادی توسعه گردشگری بر بخش صنایع دستی ایران و بپردازد .
۳-۱- اهداف و سوالات تحقیق
۱-۳-۱- هدف اصلی تحقیق
هدف اصلی این تحقیق آگاهی از اثرات اقتصادی توسعه گردشگری در بخش صنایع دستی است.
۲-۳-۱- پرسش های اصلی
– اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر رونق و شکوفایی بخش صنایع دستی چیست؟
۳-۳-۱ -پرسش های فرعی
– آیا توسعه گردشگری موجب افزایش اشتغال در بخش صنایع دستی می شود؟
– آیا توسعه گردشگری موجب افزایش کارآفرینی در بخش صنایع دستی می شود؟
– آیا توسعه گردشگری موجب افزایش درآمد در بخش صنایع دستی خواهد شد؟
– آیا توسعه گردشگری موجب شکوفایی صنایع دستی خواهد شد؟
۴-۱- چارچوب کلان نظری تحقیق
توسعه گردشگری میتواند اثرات اقتصادی گوناگونی در برداشته باشد . ایجاد اشتغال به صورت مستقیم ، غیر مستقیم و القائی از جمله اثرات اقتصادی است که به صورت مکرر به آن اشاره شده است (سازمان جهانی جهانگردی،۱۳۷۹). در مجموع پنج نوع اشتغال نیروی انسانی در در مورد گردشگری قابل تفکیک است که اشتغال در تولید صنایع دستی و تولیدات هنری در گروه اشتغال غیر مستقیم قرار میگیرد(پاپلی یزدی و سقایی،۱۳۸۵). همچنین ایجاد و افزایش درآمد و افزایش فعالیت های کارآفرینی از دیگر مواردی است که به آن اشاره شده است (شارپلی و تلفر،۱۳۹۱). ایرشاد[۱] معتقد است توسعه گردشگری فرصت های جدیدی را برای کسب و کارهایی که حتی به صورت مستقیم درگیر در گردشگری نیستند مانند تولید صنایع دستی و غذاهای محلی ایجاد میکند که این مسئله موجب رونق و شکوفایی این کسب و کارها و صنایع و همچنین اشتغالزایی و افزایش درآمد می شود (ایرشاد،۲۰۱۰).
