الگوهای نظم‌جویی هیجان و فعالیت هیجانی می‌تواند پیش‌بینی کننده مشکلات درونی شده و عملکرد اجتماعی کودکان حتی در سال‌های اولیه رشد باشد و کودکانی با الگوهای ناسازگار نظم‌جویی هیجان در معرض خطر مشکلات درونی شده قرار دارند (مورگان^[۱۹۱] و همکاران، ۲۰۱۴). نقص در نظم‌جویی هیجان می‌تواند با بروز و تداوم بسیاری از اختلالات روانی مرتبط باشد و البته هدف امیدبخش درمان این اختلالات باشد (گومز- سیمون و همکاران، ۲۰۱۴). بدتنظیمی هیجان بعد مشترک برخی علائم آسیب شناسی روانی مانند ملال طولانی مدت، خلق ناپایدار، خشم زیاد، ترس مداوم و نگرانی شدید است (گومز- سیمون^[۱۹۲] و همکاران، ۲۰۱۴). بدتنظیمی هیجان در هم‌بستگی میان پیامدهای اجتماعی منفی و قربانی خشونت شدن در کودکان و نوجوانان نقش دارد (شوارتز^[۱۹۳] و پروکتر^[۱۹۴]، ۲۰۰۰).

تا کنون پژوهش‌ها در خصوص تنظیم هیجان بیشتر بر روی مطالعه ارزیابی‌های مجدد شناختی، و نظم بخشیدن به واکنش‌های هیجانی معطوف بوده‌اند اما اخیراً پژوهش‌ها در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه روش‌های پردازش اولیه محرک برانگیزاننده هیجان، می‌توانند منجر به واکنش‌های روانشناختی گوناگون گردند (وارن بروان و همکاران، ۲۰۱۳).

راهبردهای نظم‌جویی شناختی هیجان

راهبرد نظم‌جویی شناختی هیجان بر مدل هیجانی گراس استوار است که بر ارزیابی سرنخ‌های درونی و بیرونی هیجانی تأکید می‌کند (گراس و جان، ۲۰۰۳). مدل نظم‌جویی هیجانی گراس بر نظم بخشیدن هیجانات در پنج بخش انتخاب موقعیت، تغییر موقعیت، گسترش توجه، تغییر شناختی و تعدیل پاسخ تمرکز می‌کند (گراس و تامپسون، ۲۰۱۴).

شکل ۲-۲ : مدل نظم‌جویی هیجان گراس

گراس و تامپسون (۲۰۱۴) اشاره می‌کنند این پنج نقطه، پنج فرایند تنظیم هیجان را ارائه می‌کنند :

• • • انتخاب موقعیت : مهمترین رویکرد رو به جلوی تنظیم هیجان، انتخاب موقعیت است. این نوع تنظیم هیجان شامل اقداماتی می‌شود که فرد موقعیتی را انتخاب کند (یا نکند) که انتظار دارد باعث برانگیخته شدن هیجانات خوشاید یا ناخوشایند شود. انتخاب موقعیت نیازمند درک ویژگی‌های احتمالی موقعیتی دور از دسترس، و پاسخ‌های هیجانی مورد انتظار ‌به این ویژگی‌هاست. رسیدن به چنین درکی بسیار دشوار است. با نگاهی رو به جلو، افراد عموما در تخمین پاسخ‌هایشان نسبت به وقایع احتمالی آینده، مرتکب اشتباه می‌شوند. ضمنا عموما مدت پایداری پاسخ‌های منفی‌شان به پیامدهای مختلف را بیش از حد برآورد می‌کنند. همین امر انتخاب موقعیت به منظور تنظیم پاسخ‌های هیجانی را بسیار دشوار می‌سازد. مانع دیگر برای انتخاب موقعیت مؤثر، قیاس صحیح سود کوتاه مدت تنظیم هیجان در برابر هزینه های آن در بلند مدت است.

  

• • تغییر موقعیت : تغییر موقعیت کمک می‌کند موقعیت‌های بالقوه هیجان‌زا لزوماً منجر به پاسخ‌های هیجانی نشوند. ‌در مورد افراد بزرگسال، تغییر موقعیت ممکن است مجموعه‌ای از تلاش‌های کلامی برای یاری رساندن در حل مسئله و تأیید حقانیت پاسخ هیجانی را در بر بگیرد. گاهی ممکن است تمایز قائل شدن میان انتخاب موقعیت و تغییر موقعیت دشوار به نظر برسد. این امر ‌به این دلیل است که شاید تلاش برای تغییر یک موقعیت منجر به خلق موقعیت جدیدی شود. برای تمایز مؤثر این دو باید در نظر داشت که موقعیت‌ها ممکن است بیرونی یا درونی باشند، اما تغییر موقعیت به تغییر شرایط فیزیکی خارجی اطلاق می‌شود، در حالی که تغییر محیط‌های درونی (مانند شناخت‌ها) را در بخش تغییر شناختی تحت پوشش قرار می‌دهیم.

• • گسترش توجه : گسترش توجه یکی از نخستین فرایندهای تنظیم هیجان است که در طول دوران رشد پدیدار می‌شود و به نظر می‌رسد از دوران نوزادی تا سراسر بزرگسالی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به ویژه زمانی که تغییر یا اصلاح موقعیت امکان‌پذیر نیست. گسترش توجه ‌به این امر اشاره دارد که چگونه افراد با هدایت کردن توجه‌شان در یک موقعیت می‌توانند بر هیجاناتشان تاثیر بگذارند. گسترش توجه می‌تواند نسخه درونی انتخاب موقعیت قلمداد شود. دو راهبرد مهم گسترش توجه، پرت کردن حواس و تمرکز کردن هستند. تمرکز، توجه را به سمت مؤلفه‌‌های هیجانی یک موقعیت جلب می‌کند. وگنر و راگ (۱۹۹۸) این را «شروع کنترل شده» هیجان نام گذاشته‌اند. زمانی که توجه مرتبا به احساسات ما و پیامدهای آن ها معطوف می‌شود، در واقع نوعی نشخوار اتفاق می‌افتد. نشخوار پیرامون رویدادهای غم‌انگیز به تشدید و تمدید علائم افسردگی می‌ انجامد (جاست و الوی، ۱۹۹۷؛ نولن – هوکسما، ۱۹۹۳). اما بورکووک^[۱۹۵]، رومر^[۱۹۶] و کینیون^[۱۹۷] (۱۹۹۵) اظهار کرده‌اند که متمرکز کردن توجه روی تهدیدهای احتمالی آتی اگرچه ممکن است باعث افزایش اضطراب خفیف شود، اما باعث کاهش قدرت و شدت پاسخ‌های هیجانی منفی نیز خواهد شد. در مجموع گسترش توجه ممکن است اشکال گوناگونی داشته باشد، از جمله : سلب فیزیکی توجه، هدایت مجدد درونی توجه، یا پاسخ دادن فرد به تلاش دیگران برای تغییر جهت توجه.

• تغییر شناختی : تغییر شناختی ‌به این موضوع اشاره دارد که فرد ارزیابی‌اش از موقعیتی که در آن قرار دارد را تغییر دهد تا اهمیت و بار هیجانی آن را دگرگون کند. یکی از اشکال تغییر شناختی که بسیار مورد توجه قرار گرفته، ارزیابی مجدد است (گراس، ۲۰۰۲؛ جان و گراس، ۲۰۰۳؛ اوشنر و گراس، ۲۰۰۷). این نوع تغییر شناختی شامل تغییر معنای موقعیت به نحوی می‌شود که که تاثیر هیجانی آن را تغییر دهد. ارزیابی مجدد موضوعات فیلم‌هایی که بار منفی دارند، منجر به کاهش تجربه هیجان منفی ناشی از تماشای آن ها شده است.

ارزیابی شناختی مرتبط با هیجان در کودکان تاثیر قابل ملاحظه‌ای از ابراز هیجان آن ها در طول دوران رشد می‌گیرد که شامل دلایل و پیامدهای این هیجان‌ها می‌شود.

• تغییر پاسخ : برخلاف سایر راهبردهای تنظیم هیجان، تغییر پاسخ در انتهای فرایند تولید هیجان اتفاق می‌افتد، پس از آن که فرایند تولید پاسخ آغاز می‌شود. تعدیل پاسخ به تاثیر مستقیم (تا حد امکان) بر پاسخ رفتاری، فیزیولوژیکی یا تجربی اشاره دارد. در واقع تغییر پاسخ، تلاش برای تغییر تظاهرات ذهنی، فیزیولوژیکی و رفتاری هیجان به مستقیم‌ترین شکل ممکن است. شکل شایع دیگر تغییر پاسخ، تنظیم رفتار ابراز کننده هیجان است (گراس و همکاران، ۲۰۰۶).

کارکردهای نظم‌جویی شناختی هیجان

فاسنر و همکاران (۲۰۱۴) با بررسی هم‌بستگی میان نقص در نظم‌جویی هیجانات و علائم افسردگی دریافتند کاهش تجربه و ابراز عواطف مثبت همراه با درک عواطف منفی با علائم افسردگی مرتبط است. بدتنظیمی هیجان و مشکل در نظم‌جویی هیجانات با اضافه وزن در مادران (دی کامپورا^[۱۹۸]و همکاران، ۲۰۱۴)، ناسازگاری و رفتار پرخاشگرانه در نوجوانان تحت کنترل والدین (کوی^[۱۹۹] و همکاران، ۲۰۱۴)، فعالیت نامنظم قلب و سیستم عصبی خودکار (برنا^[۲۰۰] و همکاران، ۲۰۱۴) و افزایش علائم وحشت‌زدگی (گالانگ^[۲۰۱] و همکاران، ۲۰۱۴) هم‌بستگی دارد. دسترسی محدود به راهبردهای نظم‌جویی هیجان نقش واسطه‌ای در سلامت کمتر افراد مضطرب ایفا می‌کند (کارتر^[۲۰۲] و واکر^[۲۰۳]، ۲۰۱۴).

۱- ادراکات و احساسات زودگذر^[۴۷]، ۲- نظریات مخفی و پنهانی که پایدارتر هستند. ما در بالا دیدیم که چطور یک نظریه که مربوط به باورهایی است که فرد درباره تفکر خود دارد، می‌تواند با آسیب شناسی روانی او مرتبط شود. شو آند^[۴۸] و کلور^[۴۹] (۱۹۸۸ و ۱۹۸۳) بیان می دارند، افراد از احساسات به عنوان اطلاعاتی برای ارزیابی و قضاوت ها استفاده می‌کنند. ولز ولیتوس (۱۹۹۴) این نکته را تذکر داده‌اند که در اختلال روان شناختی، احساس، اطلاعات فراشناختی را فراهم می‌کند.

هیجان، بالاخص در سطح پنهان ممکن است انتخاب طرح های پردازش را دچار سوگیری کند. یعنی افراد مبتلا به اختلال های هیجانی تمایل دارند که از اطلاعات مبتنی بر احساس به عنوان راهنمای سندیابی تهدید استفاده کنند. هم چنین این گرایش را در تنظیم راهبردهای مقابله ای اجرایی نیز نشان می‌دهند.

برای مثال، بیماران وسواس فکری – عملی ممکن است تشریفات مذهبی را تا زمانی که مطمئن شوند آن را به طور صحیحی به اتمام رسانده اند، تکرار کنند. احساسات ذهنی می‌توانند مورد تعبیر و تفسیرهای متفاوتی قرار گیرند و ‌بنابرین‏ دانش، خود به عنوان یک مسئله می‌تواند معنای احساسات و نفوذ آن ها روی عمل پردازش را تعیین کند. برای نشان دادن اثرات تعبیر و تفسیر احساسات روی شناخت، کدور وپاروت^[۵۰] (۱۹۹۴) احساس عدم اطمینان را از طریق خواب مصنوعی القا کردند. به گروهی از آزمودنی ها تلقین شد که خواب مصنوعی، این احساسات را ایجاد کرده و به گروه دیگر هیچ اسنادی داده نشد. پس از آزمودنی ها درخواست شد تا متن شعری را بخوانند و میزان درک خود از متن شعر را درجه بندی کنند. افرادی که از طریق القا، احساس عدم اطمینان داشتند، این احساس بر میزان درک آن ها از متن اثر گذاشت.

۳-راهبردهای کنترل فراشناختی: راهبردهای کنترل فراشناختی، پاسخ هایی هستند که افراد برای کنترل فعالیت های سیستم شناختی شان به کار می‌برند. این راهبردها ممکن است راهبردهای فکری را شدت بخشند یا سرکوب کنند و یا فرآیندهای نظارتی را افزایش دهند. در زندگی روزمره، افراد از راهبردهای متفاوتی استفاده می‌کنند. یکی از این راهبردها، استفاده از حافظه برای کدگذاری است. مانند به کارگیری روش های تقویت حافظه و یا به کار بردن تمرین هایی که یادآوری را تسهیل می‌کنند. راهبردهای دیگر، شامل یادآوری است. مثل نشانه شناسی و راهبردهای کنترل در اختلال های بالینی، که اغلب شامل تلاش برای کنترل جریان آگاهی است. در اختلال های اضطرابی که وقایع روانی اغلب به عنوان علائم آشفتگی روانی تعبیر و تفسیر می‌شوند، مانند اختلال پانیک، اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، افراد ممکن است برای جلوگیری از فاجعه، افکار خاص خود را سرکوب نمایند یا سعی کنند به شیوه ی دیگری فکر کنند. مثل بیمارانی که از وسواس رنج می‌برند و توسط تصورات مزاحم شیطانی مورد آزار قرار می گیرند. باورهای فراشناختی این بیماران به گونه ای است که اعتقاد دارند این تصورات خطرناکند و می‌توانند موجب ایجاد مصیبت شوند. به همین دلیل برای حفظ خود و خانواده شان به سختی تلاش می‌کنند تا ذهن خودشان را در حین عبادت کنترل کنند. این راهبردها شامل تمرکز کامل بر روی هر واژه در عبادت و نگهداشتن تصویر مسیح در ذهن است. در اینجا ما مثالی از به کارگیری یک راهبرد مقابله ای خاص در فرایند کنترل فراشناختی و همچنین نظارت شدید به شکل چک کردن مکرر برای ایجاد تصورات پاک درصدد مسیح ارائه کردیم. هر گونه شکست در انجام این راهبرد منجر به شروع مجدد و اجباری مراسم عبادت شود و آنقدر تکرار می‌گردد تا زمانی که عبادت به طور کامل انجام شود. این راهبرد می‌تواند به هنگام حصول هدف شخصی منجر به رفع تهدید و کاهش اضطراب شود. به هر حال استفاده از این راهبرد و هدف آن به گونه ای است که دست یابی به آن بدون تلاش های مکرر مشکل است. راهبردهای فراشناختی شامل پاسخ هایی هستند که هدف آن ها تشدید جریان اطلاعات از سطح عینی است (مثل نظارت) و یا شامل راهبردهایی هستند که هدف شان خاتمه یا اصلاح پردازش سطح عینی می‌باشد. ولزومتیوس (۱۹۹۴) اختلال هیجانی را به راهبرد نظارت بر تهدید مرتبط ساخته اند. این راهبرد با حفظ توجه بر روی منافع درونی یا بیرونی تهدید مشخص می شود. برای بهبود پردازش در اختلال هیجانی، افراد باید دامنه ای از راهبردها را در اختیار داشته باشند تا بتوانند از آن ها برای کنترل افکار ناراحت کننده و ناخواسته استفاده کنند. در یک مطالعه تحلیل عامل، ولز و دیویس (۱۹۹۴) ۵راهبرد کنترل را که توسط پرسشنامه کنترل فکر (ICQ) اندازه گیری می شد، معرفی کردند. این راهبردها شامل ارزیابی مجدد، تنبیه، کنترل اجتماعی، نگرانی و حواس پرتی است. مطالعات تجربی که با بهره گرفتن از پرسشنامه ICQ انجام گرفته نشان می‌دهد که راهبردهای مقابله ای تنبیه و نگرانی، با نشانه های منفی سلامت روان شناختی همراه هستند. مطالعات هم چنین نشان داده‌اند که نتایج ضعیف پس از درمان افراد افسرده و مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه ممکن است مربوط به استفاده از راهبردهای کنترلی خاص توسط آن ها باشد (رنیولدز وولز ۱۹۹۰). این داده ها مشخص می‌کند که راهبردهای فراشناختی با آسیب پذیری در برابر آشفتگی هیجانی و بهبودی آن ارتباط مثبت دارند.

-افزایش کنترل فراشناختی: درمان فراشناختی، شامل توانا کردن اشخاص آشفته، به گونه ای که با افکار خودشان به طریق متفاوتی ارتباط برقرار کنند و هدف آن، فعال کردن شیوه ی فراشناختی و افزایش کنترل انعطاف پذیر، بر روی توجه است به طوری که توانایی جدا کردن خود از فرایند نشخوار فکری (نگرانی فعال) زیاد شود. ولز و متیوس (۱۹۹۶ و ۱۹۹۴) اظهار داشته اند که در فاصله از غنی سازی^[۵۱]؛ راه مفیدی برای حصول ‌به این اهداف است. فاصله گرفتن از غنی سازی ذهنی باعث ایجاد یک گسستگی فراشناختی از افکار می‌گردد، ولی آگاهی عینی نسبت به وجود آن ها حفظ می شود. از طریق این فرایند، افراد تشویق می‌شوند تا پردازش ها و رفتارهای خود را از افکار و علائم مرضی جدا کنند و فقط این اتفاقات را در طی زمان مشاهده نمایند. هدف چنین راهبردهایی، تسهیل موارد زیر می‌باشد: ۱) رشد شیوه ی فراشناختی ۲) کنترل بر روی انتخاب راهبردها جهت ارزیابی ۳) رشد طرح های جدید برای تنظیم کردن فعایت S- REF 4) آزاد سازی منابع، برای پردازش های عدم تأییدی و اصلاح باورها. این نوع فاصله گرفتن از فرایند تفکر، احتمالاً برای جلوگیری از فعالیت کامل S- REF، مفید است و راهبردهای مقابله ای سازگار را رشد می‌دهد، به طوری که اصلاح پردازش های عدم تأییدی تسهیل می شود. روش درمانی ‌به این صورت است: ابتدا بیماران تشویق می‌شوند تا از پردازش های مداوم افکار مزاحم رها شوند، سپس توجه آن ها نسبت به اطلاعات و رفتارهای عدم تأییدی جهت داده می شود. راجر^[۵۲]، جارویس^[۵۳] و ناجارین^[۵۴] (۱۹۹۴) ‌در مورد مفید بودن چنین پردازشی بیان کرده‌اند که فرایند فاصله گرفتن، فرد را از قضاوت های شخصی جدا می‌کند و مانع سوگیری ذهن در برخورد با موقعیت ها می شود. در نتیجه، او به غیر مفید بودن ناراحتی پی می‌برد و فقط به درک موضوعات می پردازد.

حوزه اخلاق محیط زیست به رابطه اخلاقی بین نوع بشر با طبیعت اطراف خود ناظر است.

اگر چه بسیاری از فلاسفه در طول تاریخ ‌به این موضوع اشاره کرده‌ا‌ند، اما توجه و تدقیق جدی در این مقوله به عنوان یک بحث مجزا در دهه ۱۹۷۰ در جهان آغاز شد!

پیدایش این مقوله بدون شک به واسطه آگاهی بشر از تأثیرات فناوری، صنعت، توسعه اقتصادی و رشد جمعیت بر روی محیط زیست در دهه ۱۹۶۰ بود.

البته آلودگی و نابودی منابع طبیعی را نمی‌توان تنها نگرانی‌های زیست محیطی از آن زمان تا کنون دانست.

کاهش مدام تنوع گیاه و جانوری، نابودی بیابان‌ها، افول اکوسیستم‌های و تغییرات آب و هوا همه و همه دست به دست هم داده که این مسأله در سالیان اخیر به طرزی فزاینده گسترش یافته است.

در این شرایط اخلاق زیست محیطی ایجاب می‌کند که ما نیز تعهدات اخلاقی خود را در جهت رویارویی با این نگرانی‌ها تنظیم و شاخک‌های حسی وجدانمان را بدین سمت و سو حساس کنیم. در واقع دو سؤال اساسی که اخلاق زیست محیطی باید به آن پاسخ گوید عبارتند از:

۱) به منظور احترام به محیط زیست چه وظایفی برعهده آحاد نوع بشر است، و ۲)چرا؟!!

سؤال دوم باید ابتدا پاسخ داده شود.

برای این که دریابیم چه وظایفی در قبال محیط زیست داریم در ابتدا باید بفهمیم که چرا مشکلات زیست محیطی وجود دارند. برای مثال، آیا ما الزاماتی برای برخورد با مسایل زیست محیطی بشر امروز داریم؟ برای زندگی بشر در آینده داریم؟

شکی نیست که چگونگی رفتار ما با محیط زیست بیش از آنکه بر زندگی امروز انسان تأثیر‌گذارد، روی زندگی آیندگان تأثیر خواهد گذاشت.

در واقع ما میراث دار طبیعت و منابعی ارزشمند از نیاکان خود بوده ایم که سده‌ها و هزاره‌ها در آن زیسته و با کمترین صدمه ممکن در سالیان گذشته تحویل نسل ما و نسل قبل از ما داده‌اند و آنچه اتفاق افتاده و ضرباتی که بر محیط زیست وارد شده بیشتر در همین یکی دو نسل اخیر بوده است.

این مسأله بسیار مهم مورد توجه گروهی از اندیشمندان محیط زیست قرار گرفته و باعث شده نظریه تازه‌ای را مطرح سازند و آن اخلاق زیست محیطی حال نگر و آینده نگر است.

البته در این شیوه نگاه نیز با افکار مخالفی روبرو هستیم؛ بدین معنی که گروهی که معتقد به عمل و عکس العمل در وظایف اجتماعی هستند برآنند که کار برای نسل‌های آینده نمی‌تواند درست و منطقی باشد !!

چرا که هر کاری باید متقابلاً پاسخ داده شود و چون نسل‌های گذشته ما هم برای امروز ما کاری نکرده‌اند، آن ها استنتاج می‌کنند که اگر ما وظایف زیست محیطی امروزین و مشکل گشایی کنونی خود را به کمال و درستی انجام دهیم، نتیجه مثبت خود را برای نسل‌های آینده خواهد داشت.

عمده‌ترین مسائل اخلاق محیط زیست حول دو محور بحث می‌شوند:‌

محور اول این که با تفکیک ارزش ذاتی از ابزاری چه نوع ارزشی را برای محیط زیست قایل شویم؟

در محور دوم از نحوه اندیشیدن آدمی‌در خصوص رابطه‌اش با محیط زیست بحث می‌شود.

اول این که با تفکیک ارزش ذاتی از ابزاری چه نوع ارزشی را برای محیط زیست قائل شویم؟

یک چیز در صورتی ذاتاً خوب است که فی نفسه ارزشمند باشد و در صورتی به لحاظ ابزاری خوب است که گرچه لزوماً از خوبی فی نفسه برخوردار نیست، ولی به خوبی می‌ انجامد. مثلاً قطع عضو بدن هیچ خوبی ذاتی ندارد، اما ممکن است به سلامتی و تندرستی بدن بینجامد.

کسانی که ارزش محیط زیست را ذاتی می‌دانند، بر این باورند که باید به دنبال تأسیس اصول اخلاقی جدیدی جدای از مکتب‌های رایج اخلاق سنتی بود.

از نظر این گروه اصول اخلاقی سنتی به شدت انسان محور بوده و منافع محیط زیست را فدای منافع انسانی می‌کند.

در محور دوم از نحوه اندیشیدن آدمی‌در خصوص رابطه‌اش با محیط زیست بحث می‌شود.

آیا رابطه آدمی‌با طبیعت باید مانند رابطه شاگرد با استاد تنظیم شود که در این صورت باید با پیروی از طبیعت روش درست رفتار کردن را از خود طبیعت بیاموزیم؟‌ یا این که آدمی‌نیز باید خود را جزیی از طبیعت و ته تافته جدا بافته از آن بداند.

در این صورت نباید خود را برتر از طبیعت بداند و به بهره کشی از آن رو آورد.

در اسلام نیز به ارتباط درست انسان با محیط زیست تأکید بسیاری شده است:

زمین میراث صالحان و انسان مامور عمران اوست.

در اخلاق اسلامی‌نیز دستورات و توصیه های فراوانی در حفاظت از محیط زیست و بهسازی آن آمده است.

منع از اسراف و بهره‌برداری درست از منابع طبیعی، اجازه استفاده از زمین به شرط احیاء، منع از قطع درختان میوه دار و منع از استفاده مواد سمی‌و ‌آلوده کننده محیط زیست حتی در جنگ با کفار، نمونه ¬هایی از آن است.

ب. نگاه انسان غیرمعتقد

یدگاههای متداول در زمینه وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه بر محیط زیست تا کنون عوامل مختلفی را به بحث و مذاکره‌گذارده است. فقرا با درماندگی خود به منابع محیط به هر شکل ممکن دست دراز می‌کنند و ثروتمندان با بهره‌گیری از قدرت بیشتر، زیاده طلبی افراطی و در دست داشتن توان بیشتر به ویرانی محیط کمک می‌کنند.

فقرا چگونه به تخریب محیط دامن می‌زنند؟

در شرایط فقر بهره‌گیری از محیط زیست برای بقا به هر قیمت توسط افراد جامعه توجیه‌پذیر به نظر می‌رسد. فقرا محیط زیست خود را تخریب می‌کنند و ‌به این وسیله به فقر خود نیز در طی زمان دامن می‌زنند، به عبارتی میتوان دید که چرخه و دور باطلی راه می‌افتد که فقر بیشتر این جوامع باعث تخریب بیشتر محیطشان می‌شود و این محیط تخریب شده باز هم به فقر بیشتر کمک می‌کند..

خانواری که در شرایط فقر شدید به سرمی‌برد فکر کردن او به ادامه حیاط محیط زیست و استفاده پایدار از منابع دشوار است، به شخم زمین‌های شیب دار دست می‌زند تا با کشت دیم محصولی هرچند مختصر به دست آورد.

جنگل‌ها را آتش می‌زند تا چند صباحی به کشاورزی بپردازد و زمین ضعیف شده را به حال خود رها می‌کند.

تعداد دامش را زیاد می‌کند، قبل از اینکه علف‌ها درست سبز کرده باشند دامهایش را به صحرا می‌برد و تا می‌تواند آن ها را در عرصه‌ها چرا می‌دهد اگرچه دام‌هایی زار و نزار و مرتعی رو به ویرانی را پیش می‌برد، اما به فکر سیر کردن شکم خود و فرزندانش است و توان اقتصادی و گاه فرهنگی صیانت از منابع برای فردا و فرداهای دیگر را ندارد.

فقرا با جمع‌ آوری گیاهان از عرصه‌ها برای خوراک و یا برای درمان خود و یا برای فروش این گیاهان در بازار می‌توانند به محیط خود فشار وارد کنند. در شرایط فقر خشکسالی‌ها و بلایای طبیعی مردم مناطق آسیب دیده را به حدی به فلاکت می‌کشاند که به خوردن گونه‌های گیاه غیر متعارفی دست می‌زنند و به اکوسیستم حساس شده فشار مضاعفی را وارد می‌سازند.

استفاده از گیاهان با قطع و برداشت بی‌رویه آن ها جهت مصرف به عنوان سوخت، در نتیجه عدم دسترسی به سوختهای دیگر و یا گران بودن آن ها نیز از جمله فشارهایی است که فقرا به محیط وارد می‌سازند.

۱٫ ایجاد هنجارهای بین‌المللی مبارزه با تأمین مالی تروریسم ـ ‌در مورد مبارزه با تأمین مالی تروریسم، این قطعنامه حاوی دوگونه الزام است:

الف) مبارزه با تأمین مالی اعمال تروریستی:^[۱۶] طبق ردیفهای الف و ب بند ۱ قطعنامه، کلیه کشورها مکلف شده‌اند تا «از تأمین مالی اعمال تروریستی پیشگیری و با آن مبارزه کنند» و «ارائه و جمع‌ آوری عمدی وجوه، به طور مستقیم یا غیرمستقیم، به هر وسیله، توسط اتباع خود یا داخل سرزمین خود که به قصد این‌که این وجوه باید یا با علم ‌به این‌که قرار است برای اجرای اقدامات تروریستی مورد استفاده قرار گیرد را جرم تلقی کنند». تکلیف به جرم‌انگاری تأمین مالی اقدامات تروریستی، در ردیف (ث) بند ۲ قطعنامه نیز تکرار شده است. به موجب ردیف (ث) بند ۲، کشورهای عضو مکلف شده‌اند تا «هر شخصی که در تأمین مالی، … اقدامات تروریستی مشارکت داشته باشد یا از آن حمایت کند، محاکمه گردد».

به موجب ردیف (ت) بند ۳ قطعنامه، از کلیه کشورها خواسته شده تا در اسرع وقت به کنوانسیونها و پروتکل‌های بین‌المللی مربوط به تروریسم، از جمله کنـوانسیون بین‌المللی مبـارزه با تأمین مالی تـروریسم (۱۹۹۹) ملحق شوند.

ب) مبارزه با تأمین مالی تروریستها:^[۱۷] در ردیف (د) بند ۱ قطعنامه، کلیه کشورها مکلف شده‌اند تا: «اتباع خود و هر شخص حقیقی یا حقوقی ساکن در سرزمین خود را از ارائه مستقیم یا غیرمستقیم هر گونه وجوه، دارایی‌های مالی یا منابع اقتصادی یا خدمات مالی یا سایر خدمات مرتبط، به نفع اشخاصی که مبادرت به اقدامات تروریستی یا شروع آن می‌نمایند یا وقوع آن را تسهیل یا مشارکت در انجام آن دارند، یا به نفع مؤسساتی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم متعلق ‌به این اشخاص یا تحت کنترل آن ها هستند یا به نفع اشخاص حقیقی یا حقوقی که از طرف یا به دستور اشخاص فوق عمل می‌کنند، ممنوع سازند».

به عبارت دیگر، به موجب این قسمت از بند ۱ قطعنامه، به طور تبعی، ارائه هر گونه وجوه یا خدمات مالی به اشخاصی که مرتکب اقدامات تروریستی شده‌اند منع شده است. البته مشابه این تکلیف در متن کنوانسیون دیده نمی‌شود زیرا موضوع حمایت مالی از تروریست‌ها و مؤسسات تروریستی در کنوانسیون مطرح نشده است.

غیر از دو تکلیف فوق، کشورها نسبت به مبارزه با تروریسم واجد تعهدات و تکالیف دیگری نیز می‌باشند به طور مثال تعهد به خودداری از حمایت تروریستها، پیشگیری از ارتکاب اقدامات تروریستی، عدم ایجاد محیطی امن برای اشخاصی که مبادرت به تأمین مالی، طراحی، حمایت یا ارتکاب اعمال تروریستی می‌نمایند، محاکمه اشخاص مذبور، قبول معاضدت قضایی در بالاترین حد ممکن، به منظور انجام تحقیقات و رسیدگی‌های کیفری و جلوگیری از جابجایی تروریست‌ها یا ‌گروه‌های تروریستی از طریق اعمال کنترل‌های مرزی مؤثر و سایر کنترل‌های لازم.^[۱۸] همچنین کلیه کشورها مکلف شده‌اند تا به کنوانسیون‌های مرتبط با مبارزه علیه تروریسم ملحق شده و کنوانسیون‌های مذبور و قطعنامه‌های شماره (۱۹۹۹) ۱۲۶۹ و (۲۰۰۱) ۱۳۶۸ را اجرا نموده و مطمئن شوند افراد خواستار پناهندگی، از اشخاصی نباشند که مرتکب فعالیت‌های تروریستی شده‌اند.^[۱۹]

۲ـ انسداد دارایی تروریستها و سازمان‌های تروریستی ـ به موجب قطعنامه، کلیه کشورها مکلف شده‌اند که بی‌درنگ وجوه و سایر دارایی‌های مالی و منابع اقتصادی اشخاصی را که مرتکب یا شریک در ارتکاب یا تسهیل اقدامات تروریستی می‌شوند یا شروع به ارتکاب آن می‌کنند را مسدود سازند.^[۲۰] البته در ادامه، حکم انسداد دارایی، به مؤسسات و اشخاص حقوقی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به اشخاص یاد شده در بالا تعلق داشته یا تحت کنترل ایشان باشد نیز تسری داده شده است. در این قطعنامه، به قطعنامه‌های قبلی شورا که متضمن دستور انسداد دارایی اشخاص و مؤسسات معین است و به قطعنامه‌هایی که فهرست چنین اشخاصی ضمیمه آن ها‌ است، اشاره‌ای نشده است. این تکلیف کلی انسداد دارایی تروریست‌ها مندرج در قطعنامه، مشابه تعهد مندرج در بندهای ۱ و ۲ ماده ۸ کنوانسیون مبارزه با تأمین مالی تروریسم است.^[۲۱]

با توجه به نحوه نگارش ردیف (پ) بند ۱ قطعنامه که طی آن نام هیچ شخص یا مؤسسه تروریستی خاصی ذکر نشده و هیچ فهرستی نیز ضمیمه قطعنامه نگشته است، این نظر در کمیته مقابله با تروریسم مطرح گشته است ^[۲۲] که هر شخص یا مؤسسه‌ای که مظنون به تروریسم است، اعم از این‌که نام آن در فهرست تهیه شده توسط شورای امنیت قید شده باشد یا خیر، یا این‌که کشورها، آن را به عنوان تروریست معین کرده باشند یا خیر، می‌تواند مشمول ردیف (پ) بند ۱ قطعنامه گردد. ولی به هر جهت بنا به دلایل مختلف، استناد و مراجعه به فهرست تروریست‌ها که شورای امنیت آن ها را به موجب رویه‌های مورد قبول بین‌المللی تهیه می‌کند، از شدت و افراط این اظهار نظر می‌کاهد. پیشتر، شورای امنیت به موجب قطعنامه‌های (۱۹۹۹) ۱۲۶۷ و (۲۰۰۱) ۱۳۳۳ خود، که ‌بر مبنای‌ فصل هفتم منشور صادر شده بود، تصمیم گرفته بود اعضای ملل متحد به ترتیب اموال متعلق به طالبان و اسامه بن لادن و مؤسسات متعلق به ایشان یا تحت کنترل آن ها را، که توسط کمیته مجازات‌ها ^[۲۳] (که اکنون کمیته ۱۲۶۷ خوانده می‌شود) معین می‌گردند، مسدود نمایند. ترکیب کمیته ۱۲۶۷ همان ترکیب شورای امنیت است. این کمیته، فهرست اشخاص و مؤسسات متعلق یا وابسته به طالبان و سازمان القاعده را منتشر ‌کرده‌است.^[۲۴]

۳-۲- کنوانسیون ها و پروتکل های بین‌المللی در زمینه مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم

۳-۲-۱- کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره قاچاق غیر قانونی مواد مخدر و داروهای روانگردان(۲۰ دسامبر ۱۹۸۸)

گفتار سوم : مطالبه خسارت

در خصوص اینکه آیا جبران خسارت به عنوان ضمانت اجرای نقض اصل حسن­نیت از جانب بیمه­گر قابل پذیرش است یا خیر، مباحثی صورت گرفته است. درحقوق ایران با توجه به قاعده عام لاضرر و همچنین ماده ۳۲۸ قانون مدنی در باب اتلاف و ماده۳۳۱ در باب تسبیب، کلیه ضررهای وارده باید جبران گردد. این ضرر­­ و زیان می ­تواند ناشی از نقض تعهد اطلاعاتی در قرارداد بیمه باشد. با پذیرش اصل حسن­نیت به عنوان یک وظیفه متقابل، خلاف قاعده است اگر در جایی حقی وجود داشته باشد ولی جبران خسارت را به عنوان یک راه مؤثر برای احقاق حق وجود نداشته باشد، هرجا که حق باشد، اگر ضمانت اجرایی نباشد حقی نیز باقی نخواهد ماند.^[۲۲۲]

در حقیقت همان­طور که قبلا اشاره شد در نقض تعهدات اطلاعاتی احراز زیان وارده به صورت یک زیان ملموس قابل تقویم به پول مورد نیاز نمی ­باشد و صرف نقض تعهدات اطلاعاتی کافی است، اما اگر ضرری اثبات شد، باید جبران شود.

به موجب ماده ۳–۱۲۱ قانون بیمه فرانسه برای مواردی که بیمه­نامه برای مبلغی بیش از ارزش مالی مورد بیمه صادر می­ شود، اگر از جانب هر یک از طرفین تقلبی صورت گرفته باشد، طرف مقابل حق اجتناب از قرارداد و دریافت خسارت را خواهد داشت.^[۲۲۳]

بند ۲ از ماده ۲–۲۰۲ بازگویی حقوق قراردادهای بیمه اروپا نیز در این خصوص مقرر داشته است ‹‹ در صورت نقض تعهد بیمه­گر باید از بیمه­گذار در برابر تمام زیان­های ناشی از نقض جبران خسارت کند مگر اینکه بیمه­گر بدون تقصیر مرتکب آن شده باشد.››^[۲۲۴]

امروزه در لزوم جبران خسارت در مواردی که ضرری وجود دارد جای کمتر تردیدی وجود دارد. در حقوق ایران در صورت شناسایی تعهدات پیش­قراردادی بیمه­گر در لایحه جدید بیمه تجاری و تصویب آن همراه با وضع ضمانت اجراهای مناسب، حقوق بیمه­گذاران و متقاضیان پوشش بیمه بیش از پیش حفظ خواهد شد.

به منظور اقامه دعوا برای مطالبه خسارت لازم است که بیمه­گذار ثابت کند که عدم افشا برخی از اطلاعات از جانب بیمه­گر یا اطلاعات غلط او در ورود بیمه­گذار به قرارداد و انعقاد بیمه­نامه مؤثر واقع شده است. به عبارت دیگر اثبات رابطه بین نقض تعهد اطلاعاتی و انعقاد قرارداد به عنوان پیش شرط دریافت خسارت لازم است، ‌به این معنا که بیمه­گذار ثابت کند اگر حقایق را می­دانست اقدام به خرید بیمه­نامه مذبور نمی­کرد یا با آن شرایط نمی­پذیرفت.^[۲۲۵]

گفتار چهارم : ابطال پروانه بیمه‏گری

لغو پروانه بیمه‏گری برای همه رشته‏های بیمه یا رشته معینی، در برخی شرایطی در قانون پیش­ بینی شده است. به موجب بند سوم ماده ۴۰ قانون تأسيس بیمه ایران و بیمه­گری، در مواردی که به تشخیص بیمه مرکزی ایران وضعیت شرکت بیمه طوری باشد که نتواند به تعهدات خود عمل کند یا برای بیمه مرکزی ثابت شود که ادامه فعالیت مؤسسه به زیان بیمه‏شدگان، بیمه­گذاران و یا صاحبان حقوق آن ها‌ است، پروانه بیمه­گری لغو خواهد شد. به موجب ماده ۴۱ «در مواردی که مؤسسه‌ بیمه برخلاف اساسنامه خود یا قوانین و مقررات بیمه رفتار کند به پیشنهاد بیمه مرکزی ایران و تصویب شورای عالی بیمه به طور موقت از قبول بیمه در رشته­ های معین ممنوع خواهد شد.»

لغو پروانه بیمه‏گری برای تمام رشته‏های بیمه یا رشته معینی، پس از دریافت موافقت شورای عالی بیمه با تصویب مجمع عمومی بیمه مرکزی صورت خواهد گرفت، ولی مؤسسه‏ای‏ که پروانه کار او لغو می‏ شود، حق دارد ‌به این تصمیم اعتراض کند و از راه مراجعه به هیئت وزیران تقاضای لغو این تصمیم را بنماید. به موجب ماده ۴۳ «صدور یا لغو پروانه مؤسسه‌ بیمه و اطلاعاتی که از لحاظ حفظ منافع بیمه­گذاران و بیمه­شدگان و صاحبان حقوق آن ها لازم باشد به هزینه خود مؤسسه‌ بیمه توسط بیمه مرکزی ایران در روزنامه رسمی کشور و یکی از روزنامه­های کثیر الانتشار تهران و در صورتی که مؤسسه‌ بیمه در شهر یا شهرهای دیگر شعبه یا نمایندگی داشته باشد در یکی از روزنامه­های آن شهرها نیز در دو نوبت به فاصله یک ماه آگهی خواهد شد.»

از آنجا که لغو پروانه بیمه­‏گری‏ ممکن است به حقوق و منافع بیمه­‏گذاران زیان برساند و موجب سرگردانی آن ها شود، قانون‏گذار راهکار مناسب را در انتقال تعهدات شرکت بیمه منحل‏ شده به یک شرکت بیمه معتبر ارائه نموده است. به همین دلیل، بیمه مرکزی ایران با تصویب شورای عالی بیمه، مجموع اسناد بیمه‏ای مربوط به حقوق و تعهدات شرکت بیمه منحل‏شده را به شرکت سهامی بیمه ایران انتقال خواهد داد.^[۲۲۶]

مبحث چهارم : ضمانت اجرای نقض تعهدات اطلاعاتی بیمه­گذار

عدم اظهار حقایق ممکن است متقلبانه باشد و یا از روی سهو و اشتباه صورت گرفته باشد، مانند آنکه بیمه­گذار چنین تصور کرده باشد که این اطلاعات از اهمیت خاصی برخوردار نیست و لذا ضرورتی برای افشای آن ها وجود ندارد. به هر حال نقض تعهد حتی اگر بدون قصد متقلبانه صورت گرفته باشد، باز هم ضمانت اجراهایی در قانون برای آن پیش ­بینی شده، زیرا ماهیت خطر تغییر یافته همان خطری نیست که بیمه­گر در نظر داشته و محاسبات خود را بر مبنای آن انجام داده است. در حقیقت پس از کشف نقض تعهد از سوی بیمه­گذار، سرنوشت آینده قرارداد به عنوان یک مسئله بحث­انگیز مطرح می­ شود، در این قسمت به بررسی این موضوع پرداخته خواهد شد.

گفتار اول : بطلان قرارداد

قانون­بیمه در خصوص نقض تعهدات اطلاعاتی از سوی بیمه­گذار، بسته به عمد یا سهو او ضمانت اجراهای متفاوتی را پیش ­بینی نموده است.

به موجب ماده ۱۲ «هرگاه بیمه­گذار عمدا از اظهار مطالبی خودداری کند یا عمدا اظهارات کاذبه بنماید و مطالب اظهار نشده یا اظهارات کاذبه طوری باشد که موضوع خطر را تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر بیمه­گر بکاهد عقد بیمه باطل خواهد بود حتی اگر مراتب مذکوره تاثیری در وقوع حادثه نداشته باشد. در این صورت نه فقط وجوهی که بیمه­گذار پرداخته است قابل استرداد نیست بلکه بیمه­گر حق دارد اقساط بیمه را که تا آن تاریخ عقب افتاده است نیز از بیمه­گذار مطالبه کند.»

بطلان مذکور در ماده ۱۲ قانون بیمه کاملا متفاوت با بطلان مذکور در قواعد عمومی قراردادهاست. بر مبنای قواعد عمومی قراردادها چنانچه عقدی باطل باشد از اسباب انتقال عوض و معوض نبوده و باید آنچه که پرداخت شده به طرف مقابل بازگردد، اما در عقد بیمه چنانچه خواهیم دید، قواعدی متفاوت از آنچه که در قواعد عمومی قراردادها وجود دارد، بر روابط طرفین حکم فرماست.^[۲۲۷]

در قانون بیمه فرانسه بین فرضی که عدم ارائه اطلاعات صحیح با سوءنیت بوده و فرضی که بیمه­گذار با حسن­نیت عمل نموده است، تفکیک قائل شده است. ماده ۸-۱۱۳ قانون بیمه فرانسه درخصوص ضمانت اجرای ارائه عامدانه اطلاعات غلط مقرر داشته ‹‹در صورت بیان نادرست و عمدی بیمه­گذار درجایی که این ترک فعل یا سوءبیان موضوع خطر را تغییر داده یا ارزیابی بیمه­گر از آن را کاهش می­دهد، اگرچه خطری که بیمه­گذار مخفی نموده است و یا تغییر شکل یافته تاثیری برخسارت نداشته باشد، قرارداد بیمه باطل می­ شود.››^[۲۲۸]

بند اول : نقض عمدی تعهدات اطلاعاتی